اختلال در ادا کردن صداها (صدای گفتاری) در کودکان
برای کودکان ممکن است یادگیری بیان صحیح واژه‌ها دشوار باشد. این اتفاق در واقع بخشی از فرآیند رشد آن‌هاست. با گذشت زمان، مهارت‌های گفتاری آن‌ها رفته رفته بهتر می‌شود. کودکان در هر سنی در بیان واژه‌های خاصی تسلط پیدا می‌کنند. بیشتر کودکان در 8 سالگی، می‌توانند تمام صداهای مربوط به حروف مختلف را خوب و درست ادا کنند.
اما برخی از کودکان در ادا کردن صداهای حروف و واژه‌ها دچار اختلال هستند. به این معنی که در ادا کردن برخی از اصوات و واژه‌هایی که باید در سن آن‌ها بدون مشکل ادا شود، ناتوان هستند. این اختلال، سبب می‌شود تا درک مطالب درسی برای کودک دشوار می‌شود.
اختلال در ادا کردن صداها، شامل «اختلال بیان واج‌ها» و «مشکل در فرایند واجی» کودک است:
- اختلال بیان واج‌ها: در این نوع اختلال گفتاری، بیان صحیح برخی از صداها برای کودک دشوار است. برای نمونه ادای واج‌هایی که به حرکات خاص زبان در دهان نیاز دارد. مانند واج‌های «ل» و «ر» برای او سخت.
- اختلال در فرایند واجی: کودک مبتلا به این نوع اختلال گفتاری، در ادای کلمه‌های تکرارهای اشتباه دارد. مثلاً برخی واج‌های یک کلمه را تلفظ نمی‌کند.
باید بدانیم که فرآیند یادگیری بیان واج‌ها و واژه‌ها، به تدریج در کودک رشد می‌کند و کودکان در سنین مختلف، قادر به اداکردن واج‌ها یا واژه‌های ویژه‌ای هستند. این جدول نشان می‌دهد که رشد اصلی زبانی کودکان تا 4 سالگی است و بعد از آن رفته رفته فرآیند سخن گفتن در آن‌ها اصلاح می‌شود و تا 8 سالگی باید بتوانند صحیح سخن بگویند. در جدول زیر که بر اساس بررسی فرایند رشد کودکان انگلیسی زبان تدوین شده است، رابطه‌ی سن کودک با میزان توانایی‌اش در ادای واژه‌ها و واج‌های مختلف آورده شده است:
|
تا 3 ماهگی |
زمزمه‌کردن |
|
تا 5 ماهگی |
خندیدن و ایجاد صداهای بی‌معنی همراه با خنده |
|
تا 6 ماهگی |
تولید صداهای یک هجایی مثل «با»، «می» |
|
تا 1 سالگی |
تولید صداهای دوهجایی مثل «بابا»، «ماما» |
|
تا 3 سالگی |
گفتن حروف صامت در میان واژه‌های خود. مانند گفتن حروف «ک»، «ج»، «ف» و... . در این مرحله، افراد نزدیک به او فقط متوجه حرف‌های او می‌شوند |
|
تا 4 سالگی |
می‌تواند تمامی حروف را ادا کند و بیشتر افراد می‌توانند منظور او را بفهمند. ولی هنوز ممکن است در تلفظ کل کلمه یا جمله مشکل داشته باشد. |
دلایل اختلال در ادا کردن صداها
این اختلال دلیل شناخته شده‌ای ندارد اما برخی از علت‌ها را در زیر شرح داده‌ایم:
- آسیب به مغز
- اختلال در رشد مغز
- ناتوانی در تفکر بر اثر اختلال‌هایی که در سیستم عصبی، مادرزادی یا اکتسابی (مثلاً ضربه به سر) ایجاد شده است.
- مشکلات شنوایی نظیر کم شنوایی یا عفونت طولانی مدت و درمان‌نشده‌ی گوش
- اختلال‌هایی که بر اعصاب در فرایند گفتار تأثیر می‌گذارد. مانند بیماری زبان‌پریشی یا آفازی در کودکان (بیماری آفازی یا زبان پریشی، اختلالی است که در آن قسمتی از مغز که مسئول تکلم است، آسیب می‌بیند و فرد در بیان و ادای واج‌ها و واژه‌ها دچار مشکل می‌شود.) همچنین ضربه به صورت و تغییر ساختمان دهان و آسیب به اعصاب آن هم سبب اختلال در ادای صحیح واج‌ها می‌شود.
- مشکلات مادرزادی که بر گفتار اثر می‌گذارد، مانند کام شکاف‌دار (بیماری کام شکاف‌دار یا لب شکری، اختلالی است که در آن، بخشی از لب نوزاد به صورت مادرزادی ناقص است و کام او حفره دارد و اگر درمان نشود باعث اختلال شدید در گفتار می‌شود.)
کودکانی که بیشتر مستعد ابتلا به اختلال در ادای آواها هستند
- کودکی که در رشد مغزی دچار اختلال است، مانند کودکی که دچار اوتیسم است.
- کودکی که با اختلال ژنتیکی به دنیا می‌آید مانند بیماری سندرم داون.
- کودکی که کم شنوایی دارد یا ناشنواست.
- کودکی که عفونت مکرر گوش دارد.
- کودکی که در سیستم مغزی خود دچار اختلال است مانند فلج مغزی (CP) در کودکان
- کودکی که مشکلات مادرزادی گفته شده در بالا را دارد.
- کودکی که در خانواده‌ای با سطح تحصیلات پایین و سطح اقتصادی و اجتماعی ضعیف متولد می‌شود. این کودکان معمولاً توسط والدین پشتیبانی نمی‌شوند و بخشی از فرایند یادگیری که والدین آن را به عهده دارند در آن‌ها به‌خوبی انجام نمی‌شود.
نشانه‌های اختلال در ادای صداها در کودکان
نشانه‌هایی که کودک شما ممکن است بر اثر ابتلا به اختلال در ادای صداها از خود نشان دهد، بستگی به نوع این اختلال دارد. کودکتان ممکن است در ادای صحیح برخی واژه‌ها مشکل داشته باشد. این مشکل باید در تناسب با سن او نباشد تا به آن اختلال گفته شود. در اختلال بیان واج‌ها، کودک شما ممکن است برخی از صداهای یک کلمه را حذف یا اضافه کند و یا آن را تغییر دهد و یا با صدای دیگری جایگزین نماید. به خاطر داشته باشید که برخی از تغییرات آوایی ممکن است بخشی از لهجه‌ی بومی فرد باشد.
نشانه‌های «اختلال بیان» این‌ها هستند:
- حذف بخشی از صداهای یک کلمه. برای مثال به «ماشین» می‌گوید «شین»
- اضافه‌کردن صدا به کلمه (مثلاً به جای «توپ» می‌گوید «توپت»)
- تغییر دادن صدا در واژه‌ها (مثلاً به جای «مریض» می‌گوید «مریس»)
- جایگزین کردن صداها در واژه‌ها با یک صدای دیگر (مثلاً به جای «رادیو» می‌گوید «وادیو»)
تفاوت حالت شماره‌ی 3 با حالت شماره‌ی 4 در این است که در 3، کودک صداهایی که حرکت زبانی مشابه‌ای دارد به هم جای هم ادا می‌کند. مانند آوای «ز» به جای «س». ولی در حالت شماره‌ی 4، حرف جایگزین با حرف اصلی از نظر حرکت زبان و بیان مشابه نیستند. مانند «و» به‌جای «ر».
اختلال ادای صداها در کودکان، «اختلال فرایند واجی» است. اگر کودک شما بیشتر اوقات در بیان واژه‌ها یک اشتباه را تکرار می‌کند، مبتلا به این نوع اختلال است. این اشتباهات ممکن است در کودکان خردسال شایع باشد، ولی اگر تا سن رفتن به مدرسه ادامه پیدا کرد، حتماً کودک شما دچار «ختلال واجی» است. نشانه‌های این اختلال این‌ها هستند:
- گفتن فقط یک هجا در یک کلمه مانند گفتن «مد» به جای «مدرسه»
- ساده‌کردن یک کلمه با تکرار دو هجا. مانند گفتن «بوبو» به‌جای «بطری»
- حذف یک صدای صامت. مانند گفتن «دس» به جای «درس»
- تغییر برخی از صداهای صامت. مانند گفتن «مهر» به جای «ظهر»
تشخیص اختلالات گفتاری در کودکان
با مشاهده‌ی این نشانه‌ها، باید کودک خود را نزد یک پزشک ببرید. پزشک ابتدا شنوایی کودک شما را می‌سنجد و در صورت نیاز او را پیش یک متخصص گوش و حلق و بینی می‌فرستد. این کار برای این است که مطمئن شود که دلیل اشتباهات در سخن گفتن کودک شما برای اشتباه یا ناقص شنیدن تلفظ واژه‌ها نیست.
پس از اینکه اختلال یا آسیب و نقص شنوایی در کودک شما رد شد، پزشک، کودک شما را به یک متخصص گفتاردرمانی کودکان ارجاع می‌دهد. متخصص گفتاردرمان، با روش‌های خاص درمانی می‌تواند کودکانی را که از نظر گفتاری و ارتباط بیانی مشکل دارند درمان کند.
متخصص گفتاردرمانی با مشاهده‌ی نحوه‌ی سخن گفتن فرزند شما و همچنین گوش دادن به صحبت‌های او می‌تواند تشخیص دهد که آیا کودکتان در ادای صداهای واژه‌ها اختلال دارد یا خیر. در واقع مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک شما را ارزیابی می‌کند. او مسائل متناسب و یا نامتناسب با سن را از هم جدا می‌کند. او ارزیابی می‌کند که آیا اختلال فرزندتان برای لهجهٔ خاص والدین یا دوستان اوست یا خیر. او همچنین با معاینه‌ی دهان کودکتان، اشکالات آناتومیکی را که ممکن است بر تلفظ حروف اثر بگذارد بررسی و در صورت نیاز به جراح یا متخصصین دیگر ارجاع می‌دهد. مثلاً بیماری‌هایی که باعث کم شدن ترشح بزاق دهان کودک می‌شود، باعث خشکی شدید حفره‌ی دهان او شده و تلفظ حروف را برایش دشوار می‌کند. بنابراین متخصص گفتاردرمان، در صورت دیدن نشانه‌های این نوع بیماری‌ها، باید به شما توصیه کند که کودکتان را پیش متخصص دیگری ببرید و نتیجه را به او بگویید. یافتن سریع مشکل و شروع به‌موقع درمان، در کم و برطرف کردن نشانه‌های اختلال‌های گفتاری در کودکان بسیار مهم است.
درمان اختلالات گفتاری در کودکان
متخصص گفتاردرمانی با توجه به نوع اختلال گفتاری فرزند شما، برنامه‌ی درمانی ویژه‌ای را برای فرزندتان تدوین می‌کند و از شما می‌خواهد که به او در اجرای این برنامه کمک کنید:
- توجه کنید که کودک شما در چه صداهایی بیشتر اختلال دارد. آن‌ها را یادداشت کنید و در درست ادا کردن آن‌ها به او کمک کنید.
- با مشاوره از متخصص گفتاردرمانی، بیاموزید که چگونه و با چه روش‌هایی، صداهایی را که کودکتان در ادای آن‌ها مشکل دارد اصلاح نمایید.
- گفتن واژه‌های ویژه و ایجاد صداهای ویژه را با کودک خود تمرین کنید.
اگر دوست دارید درباره اختلالات گفتاری کودکان بیشتر بدانید، آموزک به شما پیشنهاد می‌کند مقاله اختلال گفتاری لیسپ (Lisp) در کودکان را مطالعه فرمایید.
تشخیص زودهنگام اختلال‌های گفتاری، به کودک شما کمک می‌کند که بتواند سریع‌تر و همچنین به موقع، بر این اختلال‌ها غلبه کند. به تدریج فرزند شما می‌آموزد که چگونه صحیح و راحت صحبت کند.
درمان دارویی: داروهای زیادی برای درمان این اختلال پیشنهاد شده است، ولی تاکنون هیچ‌کدام مورد تأیید نهایی قرار نگرفته است. بنابراین بهترین درمان برای این اختلال، پس از بررسی و درمان بیماری‌های زمینه‌ای احتمالی آن،، گفتاردرمانی است.
نقش والدین در بهبود مهارت‌های گفتاری فرزندان
برای مراقبت از کودک مبتلا به اختلال گفتاری می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- کودک خود را همواره و منظم نزد متخصص گفتاردرمانی ببرید.
- کودک شما برای بهبودی ممکن است به یک تیم از متخصصین نیاز داشته باشد. تخصص اعضای این تیم به نوع اختلال گفتاری فرزند شما و همچنین علت آن (آسیب مغزی، مشکلات مادرزادی آناتومیک، بیماری‌های مختلف و ...) بستگی دارد.
- وقتی فرزند شما به مدرسه رفت، آموزگاران و همچنین کادر مدرسه از اختلال گفتاری در کودکان باید خبردار شوند و از آن‌ها بخواهید که در برنامه‌ی بهبود فرزندتان مشارکت کنند. همچنین مانع تمسخر فرزندتان از سوی همکلاسی‌ها شوند.
چه زمانی باید حتماً فرزندتان را به یک پزشک یا متخصص گفتاردرمانی نشان دهید؟
اگر مشاهده کردید فرزند شما دارای یکی از موارد زیر است، حتماً او را پیش پزشک یا متخصص ببرید:
- اگر فرزندتان تحت درمان است اما نشانه‌های اختلال بدتر شده است.
- اگر فرزند شما با تمام تلاش‌هایی که می‌کنید نه بهتر می‌شود و نه بدتر. در واقع تغییری در او ایجاد نمی‌شود.
- اگر فرزندتان علاوه بر نشانه‌های گذشته، نشانه‌های تازه‌ای از اختلال گفتاری را بروز می‌دهد.
جمع‌بندی
اختلال در ادای صحیح واژه‌ها، یکی از اختلال‌های مهم در گفتار و زبان کودک است. چرا که اگر در زمان مناسب تشخیص داده و یا درمان نشود، می‌تواند در بلند مدت سبب مشکل جدی در فرآیند یادگیری فرد شود. اشتباه خواندن واژه‌ها یا ناتوانی در ادای درست آن‌ها، سبب درک نادرست مطالب درسی می‌شود؛ چرا که در یک متن، هر واژه بار معنایی خود را دارد و عدم توانایی در بیان مناسب آن، سبب درک ناقص یا اشتباه از متن می‌گردد. بنابراین اختلال گفتاری، یکی از عوامل افت تحصیلی در کودکان و نوجوانان است. همچنین این اختلال می‌تواند سبب تمسخر کودک از سوی همسالان خود و طردشدن او از گروه دوستان شود. این اتفاق ممکن است باعث ایجاد احساس بی ارزشی و ضعف در کودک شود و حتی افسردگی او شود. بنابراین باید این اختلال را بسیار جدی گرفت.
تشخیص به موقع این اختلال، سبب می‌شود که بتوانیم علت اصلی آن را کشف و درمان نماییم. از طریق تشخیص این اختلال، می‌توانیم متوجه وجود آسیب‌های مغزی درکودک یا اشکال‌های آناتومیک و بیماری‌های خاص در او شویم و با درمان آن‌ها از بروز اختلال‌های دیگر مانند بیماری‌های عصبی-روانی ناشی از آسیب مغزی جلوگیری کنیم.
از سویی، تشخیص این اختلال دشوار است و معمولاً والدین خیلی دیر متوجه وجود آن در کودک خود می‌شوند. ممکن است در ابتدا این اختلال طبیعی به نظر برسد و حتی والدین آن را شیرین زبانی فرزند خود بدانند. ولی با گذشت زمان متوجه می‌شوند که این اختلال در فرزند آن‌ها بسیار عمیق است و باید آن را درمان کنند.
برخی کودکان دچار اختلالی می‌شوند که قادر به ادامه‌دادن حرف‌هایشان نیستند و در میانه سخن‌گفتن، وقفه‌های طولانی دارند. برای همین تمایلی به حرف زدن پیدا نمی‌کنند.
برای آشنایی با این نوع اختلال مقاله اختلال پردازش زبان در کودکان را مطالعه کنید.
بهترین راه تشخیص این اختلال، مراجعه به پزشک است. پزشک می‌تواند علت این اختلال را بفهمد. سپس بعد از برطرف ساختن علت‌های قابل درمان این اختلال، با ارجاع کودکتان به یک متخصص گفتاردرمانی، روند درمان کودکتان را کامل کند. شما می‌توانید با همکاری متخصص گفتاردرمانی و همچنین کادر مدرسه‌ی فرزندتان، روش صحیح ادای واژه‌ها را به او بیاموزید.
امروزه اختلال گفتاری در کودکان، قابل درمان است و فقط نیاز به هوشیاری والدین و آگاهی به‌موقع آن‌ها از این اختلال دارد.
دیگر تصاویر
مترجم
منبع
لینک کوتاه