محاسبه پریشی (Dyscalculia) در کودکان

«محاسبه پریشی» یک ناتوانی در یادگیری ریاضی است که در آن فرد در یادگیری مفاهیم مربوط به اعداد، انجام محاسبات دقیق ریاضی، حل مسئله و سایر مهارت‌های بنیادی ریاضی، ناتوان است. محاسبه پریشی اغلب به همراه دیگر اختلال‌های یادگیری مانند خوانش‌پریشی (دیس لکسیا) و نوشتارپریشی (دیس گرافیا) است و حدود 11 درصد از افرادی که دچار محاسبه پریشی هستند، از ADHD (اختلال تمرکز ناشی از بیش فعالی) رنج می‌برند.

افراد مبتلا به محاسبه پریشی در تمام زمینه‌های ریاضیات مشکل دارند. این مشکلات را نمی‌توان با اختلال در آموزش و یا ناتوانی ذهنی توجیه کرد. به این معنا که کودک ممکن است محیط آموزشی مناسب و هوش خوبی داشته باشد ولی دچار محاسبه پریشی باشد. افرادی که مبتلا به محاسبه پریشی هستند ممکن است در محاسبات ساده‌ی زندگی روزمره اختلال داشته باشند و کارهایی مانند شمردن پول یا خواندن ساعت را به دشواری انجام دهند. این افراد معمولا ریاضیات را گیج‌کننده و یادگیری آن را بسیار سخت می‌دانند.

تقریبا نیمی از کودکانی که دچار محاسبه پریشی هستند، به خوانش پریشی نیز مبتلا هستند. میزان ابتلای دانش آموزان به محاسبه پریشی، 3 تا 6 درصد تخمین زده شده است.

نشانه‌های محاسبه پریشی در کودکان

در پردازش اعداد و مقدارها به درستی عمل نمی‌کنند، مانند:

• نمی‌توانند عدد را به مقداری که معادل آن است، ارتباط بدهند(مثلا عدد 2 به دو عدد سیب)
• نمی‌توانند از کم به زیاد و از زیاد به کم بشمرند
• دو مقدار را با هم نمی‌توانند مقایسه کنند
•  در خواندن عدد و مقدار( بدون شمردن، بلکه با دیدن عدد) ناتوان هستند
•  در یادآوری مسائل ریاضی پایه(مانند جدول ضرب) ناتوانی دارند
• نمی‌توانند مسائل ریاضی را ذهنی حل کنند
• نمی‌توانند ساعت‌های آنالوگ را بخوانند
• نمی‌توانند اشیا را در یک جهت(مثلا از راست به چپ) مرتب کنند
• نمی‌توانند الگوها و توالی اعداد ( مثلا ادامه‌ی توالی 5، 10، 15 و. . . را نمی‌تواند تشخیص دهد) را مرتب کنند
• در شمارش، مداوم و بیش از حد از انگشتان استفاده می‌کنند

نکته‌ی مهم این است که خطا در محاسبه‌ی ریاضی نشانه‌ی وجود اختلال محاسبه پریشی نیست. بلکه باید این خطاها متنوع، ماندگار و متعدد باشند تا بتوان فرد را مبتلا به اختلال محاسبه پریشی دانست.

دلایل اختلال محاسبه پریشی

علت دقیق و قطعی اختلال محاسبه پریشی ناشناخته است. ولی دلایل احتمالی مطرح شده برای آن بیش‌تر به اختلالات رشد مغزی اشاره دارد. پژوهش‌ها نشان داده است که ژنتیک، عامل مهمی برای بروز اختلال محاسبه پریشی است. در خانواده‌هایی که یک یا چند نفر به محاسبه پریشی دچار هستند، فرزندانی که به دنیا می‌‌آیند به احتمال بیش‌تری به این اختلال مبتلا می‌شوند. بنابراین اختلالات رشد مغزی و ژنتیکی، مهم‌ترین عامل احتمالی این ناتوانی است.

محاسبه پریشی اکتسابی زمانی است که فرد به صورت ژنتیکی زمینه‌ی ابتلا به محاسبه پریشی را دارد و چون در زندگی خود نیز به دنبال کسب مهارت‌های پایه‌ی ریاضی و محاسبات نمی‌رود، انجام محاسبات روزانه برای او سخت‌تر و سخت‌تر شود.

تشخیص محاسبه پریشی

محاسبه پریشی در کتاب مرجع روانشناسی (DSM-5)، در مجموعه‌ی «اختلالا‌های یادگیری خاص» قرار می‌گیرد.

• مبتلایان به محاسبه پریشی، حداقل باید دارای 6 نشانه مربوط به اختلال یادگیری و مهارت‌های تحصیلی باشند. این اختلال‌ها بیش‌تر مربوط به تسلط بر اعداد و استدال ریاضی است (که در بالا به آن‌ها اشاره شد).
• وقتی سطح مهارت‌های تحصیلی فرد متناسب با سن او نباشد و از آن‌چه انتظار داریم کم‌تر باشد، در روند تحصیلی، شغلی و زندگی روزمره‌ی فرد مشکلاتی به وجود می‌آورد.
• ناتوانی‌های یادگیری در مدرسه شروع می‌شوند و در صورتی که درمان نشوند در زمان بزرگسالی شدت می‌یابند. بنابراین اختلال در محاسبات ریاضی، در زمان بزرگسالی خود را با ناتوانی‌های گسترده در حوزه‌ی استدلال منطقی نشان می‌دهد.
• همان‌طور که گفته شد برای این‌که وجود اختلال محاسبه پریشی در فردی اثبات شود باید ابتدا عوامل دیگری مثل ناتوانی ذهنی و بیماری‌های دیگر سیستم عصبی رد شوند.

ارزیابی‌های تشخیصی درباره‌ی محاسبه پریشی، به طور معمول توسط روانشناسان مدرسه و پزشکان اعصاب و روان انجام می‌شود. در ابتدا با بروز اولین نشانه‌ها، باید کودک را پیش پزشک کودکان برد تا بیماری‌های دیگر مانند کمبود یون‌هایی مثل کلسیم و یا کم کاری تیروئید و غیره در او رد و یا درمان شود. سپس در صورت ادامه نشانه‌ها، بیمار پیش متخصص اعصاب و روان کودکان می‌رود تا از نظر اختلال‌های عصبی و کندذهنی بررسی شود و درصورت رد شدن این عوامل، ارزیابی‌های مربوط به اختلال محاسبه پریشی در او انجام شود.

آزمون واحدی برای ارزیابی محاسبه پریشی وجود ندارد. پزشکان با بررسی سوابق تحصیلی و انجام آزمون‌های مختلف و هم‌چنین پرسش درباره‌ی سابقه‌ی خانوادگی این اختلال، به تشخیص درست نزدیک می‌شوند. هم‌چنین پزشک درباره‌ی چگونگی بروز مشکلات محاسباتی در مدرسه، کار و زندگی روزمره، پرسش‌هایی می‌کند و ارزیابی انجام می‌دهد. هم‌چنین ممکن است پزشک با کمک آزمون‌های تشخیصی KeyMath-3 DA، PAL و WIATT-III نقاط قوت و ضعف را در توانایی‌های بنیادین ریاضی فرد بسنجد. این آزمون‌ها شامل چندین پرسش هستند که سطح مهارت‌های محاسباتی فرد را اندازه می‌گیرند و با توجه به سن و پایه‌ی درسی فرد، به پزشک می‌گویند که او به محاسبه پریشی دچار است یا خیر.

نمونه‌ای از دفترچه‌های آزمون KeyMath-3 DA

نمونه‌ای از دفترچه‌ی آزمون PAL

 نمونه‌هایی از دفترچه‌های آزمون WIATT-III

درمان محاسبه پریشی

مانند دیگر ناتوانی‌های یادگیری، محاسبه پریشی نیز درمان قطعی ندارد. این به معنا نیست که این افراد بهبود نمی‌یابد، بلکه نباید توقع داشت که این اختلال با دادن یک یا چند دارو و در زمانی کوتاه درمان شود. هدف درمان، پر کردن خلاء‌های ذهنی مهارت‌های اولیه‌ی محاسبات ریاضی است. نباید انتظار داشت که پس از اتمام روند درمان، این افراد بتوانند محاسبات پیچیده‌ی ریاضی انجام دهند. بنابراین افراد متبلا اگر بتوانند محاسبات مورد نیاز برای زندگی روزمره‌ی خود را فرا بگیرند، کافی است.

معرفی اپلیکیشن هایی برای کودکان محاسبه‌پریش

برای مثال انجمن جهانی حمایت از معلولین، برای دانش آموزان مبتلا به محاسبه پریشی شرایط خاصی را در کلاس درس در نظر گرفته است. آموزگاران مدرسه این موارد آموزشی را برای این کودکان در نظر می‌گیرند:

1.  برای انجام تکالیف و آزمون‌ها به آنها وقت بیش‌تری می‌دهند.
2. به این کودکان و نوجوانان اجازه‌ی استفاده از ماشین حساب می‌دهند.
3. تکالیف آن‌ها ساده‌تر از افراد دیگر است.
4. مسائل پیچیده‌ی محاسباتی را باید برای این کودکان به چند بخش کوچک‌تر و ساده‌تر تقسیم می‌کنند.
5. آموزش ریاضی به این افراد با کمک پوستر و تصویر انجام می‌شود
6. مهارت‌های بنیادی ریاضی به این کودکان را به صورت خصوصی تدریس می‌کنند
7. از راه نرم افزارهای ویژه‌ی آموزش ریاضی در تبلت و گوشی تلفن همراه به آن‌ها آموزش می‌دهند
8. این کودکان را به شرکت در فعالیت‌های جمعی آموزشی تشویق می‌کنند

در صورت عدم درمان، ناتوانی در محاسبات، در بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد، به گونه‌ای که روند تحصیلی و شغلی فرد با خطر جدی روبه‌رو می‌شود و او نمی‌تواند به موفقیت‌های مالی و اجتماعی دست یابد. طبق قانون انجمن جهانی حمایت از معلولین، بزرگسالان درمان نشده‌ی مبتلا به محاسبه پریشی نباید به حال خود رها شوند و باید محیط کار آن‌ها برای‌شان مناسب سازی شود، برای مثال آن‌ها باید در مشاغلی مشغول به کار شوند که نیاز کم‌تری به محاسبات ریاضی دارد. از سویی متعهد شوند که مهارت‌های ریاضی را با کمک یک مشاور فرا بگیرند و خود را تقویت کنند. پژوهش‌ها نشان داده است که حتی کوچک‌ترین پیشرفت در زمینه‌ی آموختن محاسبات پایه‌ی ریاضی، در درازمدت می‌تواند باعث اثرات عمیقی بر زندگی روزمره‌ی افراد شود.

نگاه اجمالی به اختلال محاسبه پریشی