بازی با دوستان در فضای مجازی: فرصتی برای تمرین مهارت‌های اجتماعی کودکان در قرنطینه خانگی

با همه‌گیر شدن بیماری کووید-۱۹، دیگر از قرارهای بازی، تیم‌های ورزشی و حتی زنگ‌های تفریح مدرسه خبری نیست. چه کسی گمان می‌کرد بازی کردن برای ما در زمینِ بازی تا این اندازه عادی شده باشد که قدرش را ندانسته باشیم. همه ما مجبور شدیم به شکلی با دگرگونی وضعیّت زندگی کنار بیاییم؛ با این همه، حفظ رابطه‌های دوستانه برای بزرگ‌سالان آسان‌تر بود. باید توجه داشته باشیم که کودکان نیز به اندازه‌ی ما بزرگ‌سالان و شاید بیش‌تر از ما، به حفظ رابطه با دوستان‌شان نیاز دارند، و رشد مهارت‌های اجتماعی‌شان با ادامه این رابطه‌ها و از راه بازی، شدنی است.

برای حفظ زندگی اجتماعی فرزندتان و رابطه‌ی او با دوستان در مدّت قرنطینه‌ی خانگی، شیوه‌های گوناگونی هست. حتی راهبردهای پرورش مهارت‌های اجتماعی را که تا چند ماه پیش دنبال می‌کردید، هم‌چنان می‌توانید ادامه دهید.

پیش از آغاز کار، چند نکته‌ی کوچک هست که باید به خاطر بسپارید تا «قرار بازی مجازی» موفقی داشته باشید. از خودتان بپرسید، چالش فرزندتان در هنگام بازی چیست؟ پیوستن به گروه، به اشتراک گذاشتن داشته‌هایش، مدیریت احساسات، به هیجان آمدن و شلوغ کردن هنگام بازی با یکی از دوستان، رئیس‌بازی درآوردن یا بدخُلقی کردن.

سپس مهارتی را که فرزندتان برای چیرگی بر این چالش نیاز دارد، آشکار کنید، و به او بگویید هدف از قرار بازیِ آنلاین، تمرین آن مهارت است. برای نمونه، چگونه گفت‌وگو کردن با دیگر کودکان را با فرزندتان تمرین کنید. تمرین کنید که در یک موقعیّت شناخته شده چه باید گفت و چه کاری انجام داد؛ نقش بازی کنید و گفت‌وگوی مجازی را تمرین کنید. نخست با افراد فامیل تمرین کنید و هنگامی‌که کودک آمادگی کافی یافت، به او کمک کنید با دوستانش ارتباط برقرار کند.

گام بعدی، انتخاب هم‌بازی متناسب برای کودک است. هم‌بازی او را به‌گونه‌ای انتخاب کنید که هم بازی کردن در محیط مجازی به آن دو خوش بگذرد، و هم تمرینی باشد برای پرورش مهارت‌های اجتماعی در آن‌ها. تناسب هم‌بازی به این معنا نیست که دو کودک از نظر فکری مانند هم باید باشند. برای نمونه، دو کودکی که هر دو رئیس‌بازی درمی‌آورند و دستور می‌دهند، شاید با یکدیگر دعوا کنند. کودک سلطه‌جو شاید کودک کمرو را زیر فرمانِ خودش بگیرد.

به این موضوع بیاندیشید که فرزند شما در فضای مجازی چه بازی‌هایی می‌تواند انجام دهد. برای حفظ رابطه‌ی دوستانه او چه فعالیّت‌هایی می‌توانند سودمند باشند؟ شاید کودکان خردسال توانمندی گفتاری کافی برای گفت‌وگوی بلندمدت نداشته باشند، ولی برای آن‌ها فعالیّت‌های تعاملی می‌توانید طراحی کنید که باهم خوش بگذرانند و سرگرم شوند.

یک بازی مشترک برای کودکان فراهم کنید. یکی از برنامه‌های تلفن همراه هوشمند یا تحت وب با امکان برقراری تماس تصویری را به‌کار بگیرید تا کودکان یکدیگر را در فضای مجازی بتوانند ملاقات کنند.

• بازی «بگرد و پیدا کن» انجام دهید. گروهی از کودکان را آنلاین گرد هم بیاورید. از چیزهایی که در گردش روزانه با پدر و مادر یا خواهر و برادر می‌توانند پیدا کنند، سیاهه‌ای فراهم کنید. برخی همسایه‌ها روی شیشه‌ی پنجره تصویر رنگین‌کمان، خرس و دیگر تصویرهای خلاقانه نقاشی کرده‌اند یا چیزهایی پشت شیشه‌ی پنجره گذاشته‌اند. از کودکان بخواهید آن‌ها را پیدا کنند. از نمادها یا نقاشی‌هایی که با گچ روی زمین کشیده شده‌است، عکس بگیرند. شاید از آن‌ها بخواهید دنبال گونه‌ای برگ یا حشره بگردند. پروانه‌هایی را که در راه می‌بینند، بشمارند. چیزهای فراوانی را در این سیاهه می‌توان قرار داد. پس از پایان یافتنِ جست‌وجو، کودکان در قرار بازی مجازی بعدی، آنلاین گرد هم می‌آیند و چیزهایی که پیدا کرده‌اند، به یکدیگر نشان می‌دهند.
• بازی با واژگان، جزو بازی‌های سرگرم‌کننده‌ای است که کودکان به‌آسانی در فضای مجازی می‌توانند انجام دهند. بی‌آن که تصویر یا نوشته‌ای را به فرزندتان نشان دهید، آن را روی سر او بچسبانید. هم‌بازی‌های فرزندتان او را راهنمایی می‌کنند تا حدس بزند روی سرش چه چیزی چسبانده‌اید. یا فهرستی از واژه‌ها می‌توانید فراهم کنید. هر کودک در هر نوبت، یکی از واژه‌ها را از مادر و پدر دریافت کند و با اجرای پانتومیم یا کشیدن نقاشی کوشش کند دیگر هم‌بازی‌ها را راهنمایی کند تا آن واژه را حدس بزنند.
• از کودکان بخواهید یکی از کتاب‌های داستانی دلخواه‌شان را انتخاب کنند و هر یک به نوبت آن را برای دوست‌شان بخوانند. سپس درباره‌ی این که چه زمانی آن کتاب را خریده‌اند یا علت دوست داشتن آن کتاب، با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
• برای کودکانی که به فعالیّت‌های دست‌ورزی علاقه دارند، وسایل نقاشی و کاردستی را در دسترس‌شان بگذارید و قرار بازی مجازی برای ساختن کاردستی یا کشیدن نقاشی ترتیب دهید. کودکان هنگام انجام دادن فعالیّت، یکدیگر را می‌توانند ببینند و باهم گفت‌وگو کنند. پس از پایان یافتن فعالیّت، کودکان کارهای‌شان را به یکدیگر نشان دهند و درباره‌ی آن‌ها گفت‌وگو کنند.
• اگر فرزندتان کم‌رُو است و برای برقراری ارتباط آنلاین آمادگی ندارد، او را ترغیب کنید تا به دوستانش نامه بنویسد. نوشتن نامه به یک دوست فعالیّت جذابی می‌تواند باشد. با افزودن نقاشی یا برچسب‌های دلخواه، نامه را می‌توانید تزیین کنید.

پرسش و گفت‌وگو پس از انجام دادن فعالیّت مجازی مهم است. پس از هر قرار بازی مجازی، همراه با کودک‌تان مرور کوتاهی بر آن‌چه گذشت، انجام دهید. کودکان از بازگویی آن‌چه انجام داده‌اند و تأثیر آن روی دیگران می‌آموزند. به آن‌چه کودک انجام می‌دهد حواس‌تان باشد، و پس از قرار بازی، بی‌طرفانه درباره‌ی قرار مجازی با او گفت‌وگو کنید. درباره‌ی کارهای خوبی که فرزندتان انجام داده است، سخن بگویید و کوشش‌های مثبت او را تشویق کنید. برای نمونه به او بگویید: شنیدم که به جولی گفتی چه کاری انجام بدهد و کدام بازی را انتخاب کند.

از کودک بخواهید به احساسات هم‌بازی‌اش فکر کند: هنگامی که به جولی گفتی چه چیزی را انتخاب کند، فکر می‌کنی او چه احساسی داشت؟ جولی چه گزینه‌هایی را انتخاب کرد؟ تو چه گزینه‌هایی را انتخاب کردی؟ فکر می‌کنی آیا این بازی منصفانه بود یا نه؟ همچنین از کودک بپرسید چه مشکلاتی را احساس کرده است و برای برداشتن آن‌ها در قرار آینده، برنامه‌ریزی و تمرین کنید.

با برنامه‌ریزی درست برای حفظ رابطه‌های دوستانه، کودکان به این موضوع پی می‌برند که ضروری بودنِ حفظ فاصله‌ی فیزیکی با دیگران در وضعیّت کنونی، به معنای فراموش کردن و از دست دادن رابطه‌های دوستی‌شان نیست.

• Caroline Maguire: «کارولین مگوآیِر»، مربی، نویسنده و سخنران در زمینه‌ی پرورش مهارت‌های اجتماعی در مدرسه و خانه است. او بر این باور است که همه‌ی کودکان می‌توانند بدرخشند. او به مادرها و پدرهایی که فرزندان‌شان برای دست‌یابی به همه‌ی ظرفیت خود با برخی چالش‌های عملکردی درگیرند، کمک می‌کند.