رفع اختلالات خواندن به کمک اپلیکشین‌ها

DysgraphiCoach، اپلیکیشن تلفن همراه هوشمند برای کمک به خوانش‌پریشان در کشور مالزی

چکیده

ناتوانی یا اختلالِ یادگیری «(learning disorder (LD»، به مشکل دریافت و پردازش اطلاعات و همچنین ذخیره‌سازی آن در حافظه اشاره دارد. ناتوانیِ یادگیری، اختلال‌های دیگری مانند «اوتیسم»، «خوانش‌پریشی»، و «نوشتارپریشی» را نیز دربر می‌گیرد. اصطلاح نوشتارپریشی («Disgraphia»)، به مشکلات یادگیری در پیوند با نوشتن گفته می‌شود.

این اختلال بیش‌تر در کودکان دانش‌آموز پدید می‌آید. پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند با به‌کارگیری ابزارهای یادگیری پشتیبان، به کودکانِ نوشتارپریش می‌توان کمک کرد. گرچه بررسی بسیار اندکی دربارهٔ ابزارهای یادگیری - به‌ویژه در پیوند با اپلیکیشن‌های تلفن همراه هوشمند - انجام شده است. هدف این مقاله، گزارشی است دربارهٔ تولید و توسعهٔ اپلیکیشن تلفن همراه هوشمند به نام «DysgraphiCoach»، و همچنین ارائهٔ دستاوردهای آزمایش‌هایی که بر روی قابلیت‌های آن انجام شده است. این اپلیکیشن با بهره‌گیری از روش نمونه‌سازی تکاملی، که شرح آن در ادامه می‌آید، ساخته شد. در آینده‌ای نه‌چندان دور، این اپلیکیشن از نظر کارایی در بهبود مهارت نوشتن در کودکانِ نوشتارپریش، ارزیابی خواهد شد.

مقدمه

«آگاتا کریستی» و «آلبرت انیشتین» انسان‌های برجسته‌ای بودند که در کودکی‌شان به اختلال یادگیری (LD) دچار بودند. اگرچه آن‌ها چنین اختلالی داشتند، در زندگی‌شان بسیار موفق بودند. این موضوع نشان می‌دهد اختلال یادگیری، به خودی خود برای افراد مشکل ویژه‌ای پدید نمی‌آورد و با مهار و درمان آن، از تأثیرهای آسیب‌زای آن می‌توان پیش‌گیری کرد. از این رو، مداخلهٔ اوّلیهٔ درمانی برای کاهش این اختلال بسیار حیاتی است.

انواع گوناگونی از اختلال‌های یادگیری وجود دارد، مانند اختلال در گوش دادن، شمارش، املا و نوشتن. انواع LD، مانند اوتیسم، خوانش‌پریشی، «حساب‌نارسایی» (اختلال در محاسبه‌های ریاضی) و نوشتارپریشی وجود دارد. خوانش‌پریشی («Dyslexia») به مشکلات خواندن به دلیل ضعف در سمت چپ مغز و حافظهٔ بصری اشاره دارد. کودکان دچار «حساب‌نارسایی» («Dyscalculia»)، در محاسبه، طبقه‌بندی و ارزیابی موضوع‌هایی مانند هم، و درک تفاوت‌های جزئی آن‌ها و همچنین حفظ کردن عددهای مختلف، مشکل دارند. تعریف دقیق نوشتارپریشی، ناتوانایی فرد در انتقال ایده‌های ذهنی به نوشتاری است. بیش‌تر کودکانِ نوشتارپریش، افزون بر نوشتن، در خواندن نیز مشکل دارند. نتیجهٔ به‌دست آمده از گفت‌وگوهای اولیه با متخصصان کودکان، این نتیجه را تأیید کرده است.

اکنون در کشور مالزی، پژوهش‌های انجام شده دربارهٔ LD (ناتوانی یا اختلالِ یادگیری)، به‌ویژه اختلال‌های نوشتارپریشی، پیشینه چندانی ندارد. از این رو تا کنون داده‌های آماری فراوانی دربارهٔ این اختلال در این کشور وجود ندارد. نوشتارپریشی در روند سال‌های طولانی، در مالزی و بسیاری از کشورها، همان خوانش‌پریشی (Dyslexia) به‌شمار می‌آمد و تفاوت‌های میان این دو اختلال در نظر گرفته نمی‌شد.

در نتیجه، کودکانِ نوشتارپریش، مداخله‌ها و کارهای درمانی مناسبی را دریافت نکردند و این موضوع، تا اندازه فراوانی بازدارندهٔ فرایند یادگیری چنین کودکانی شد. خوش‌بختانه بررسی‌ها نشان داده است کودکان LD، با فناوری‌هایی مانند برنامه‌های تلفن همراه هوشمند، پیوند خوبی برقرار می‌کنند و به‌کارگیری از این نوع فناوری‌ها برای آنان، کارساز بوده است. با این همه، برنامهٔ تلفن همراهی که طراحی آن به‌طور ویژه به مشکلات یادگیری - از نوع نوشتارپریشی – بپردازد، بسیار کمیاب است.

از این رو، این بررسی با هدف توسعه یک برنامه موبایلی به نام DysgraphCoach برای کودکان نوشتارپریش، انجام شده است. این برنامه به یک قلم برای تقلید از فعّالیت نوشتن، مجهز است. چنان که گفته شد، هنوز پژوهش‌ها دربارهٔ نوشتارپریشی در مالزی، بسیار اندک است و ما در گام‌های نخست این راه هستیم. در پژوهش‌های مقدماتی که پیش از تولید اپلیکیشن DysgraphiCoach انجام شد، دریافتیم که بیش‌تر برنامه‌های تلفن همراه هوشمند در بازار، برای کودکان خوانش‌پریش و حساب‌نارسایی ساخته شده‌اند (نگاه کنید به جدول ۱). این نشان‌دهنده آگاهی نداشتن دربارهٔ نوشتارپریشی و تولید ابزارهای اندک برای درمان آن دارد.

جدول ۱: شمار اپلیکیشن‌های تلفن همراه هوشمند تولید شده برای بهبود انواع اختلال‌های یادگیری (LD).

چنان که گفته شد، اپلیکیشن‌های تلفن همراه، توانایی کمک به فرایند یادگیری کودکان نوشتارپریش را دارند. این موضوع به دلیل جنبه‌های زیبایی‌شناسی و صداهای موجود در آن‌هاست که به افزایش اشتیاق کودک برای بهره‌گیری از آن‌ها و در نتیجه تعامل بیش‌تر با آن‌ها می‌شود. این مقاله دو هدف بنیادی را دنبال می‌کند: ۱. بررسی برنامه‌های تلفن همراه موجود به‌ویژه برای کودکان نوشتارپریش، و ۲. کمک  به تولید و گسترش یک برنامه تلفن همراه هوشمند برای این کودکان - که قلم همراه نیز داشته باشد - و ارزیابی کارایی اپلیکیشن DysgrahiCoach، از نظر قابلیت به‌کارگیری آن، و بهبود عملکرد کاربران کودک از آن. این اپلیکیشن برای «سیستم عامل اندروید» تولید شده و گروه هدف آن، کودکان نوشتارپریش هفت تا ده ساله هستند. تمرکز اپلیکیشن DysgraphiCoach بر روی مهارت نوشتن حروف و عددها است.

بررسی‌های پیشین

• ناتوانی در یادگیری

(learning disorder (LD (ناتوانی یا اختلالِ یادگیری)، به کسانی گفته می‌شود که مشکلات پردازش دارند، و پایه بیش‌تر این مشکلات، «نورولوژیک» (عصب‌شناسی) است. در واقع، افراد دچار LD، در یادگیری مهارت‌های پایه‌ای مانند شمارش، خواندن و نوشتن دچار مشکل هستند. این افراد شاید در سازماندهی، مدیریت زمان، تفکر پویا، حافظهٔ کوتاه مدت و تمرکز نیز دچار اختلال باشند. گروه‌های گوناگونی دچار LD هستند، که یک گروه از آنان، نوشتارپریش‌ها هستند.

• نوشتارپریشی

به‌طور کلی، نوشتارپریشی (Dysgraphia) به ناتوانی یادگیری در پیوند با خواندن و نوشتن اشاره دارد. کودکان نوشتارپریش سرعت نوشتن‌شان پایین و نوشتاری مبهم و پُر اشتباه دارند، و به نقاشی کردنِ حروف و واژه‌ها گرایش دارند. در حالی که کودکان هم‌کلاسی آن‌ها، با ضریب هوشی، سن و سطح تحصیلی همسان، این اختلال‌ها را نشان نمی‌دهند. از این‌رو، این اختلال به متغیرهایی مانند ضریب هوشی وابسته نیست، ولی در جامعه، چنین کودکانی کم‌توان به‌شمار می‌آیند. نشانه‌های نوشتارپریشی را به شش گونه دسته‌بندی می‌توان کرد: فضایی بصری، اختلال در حرکت‌های ریز ماهیچه‌ای، اِشکال در پردازش زبانی، اختلال در دیکته، اختلال در به‌کارگیری دستور زبان و اِشکال در سازماندهی زبان نوشتاری (چنان که در جدول ۲، آمده است).

برنامه‌های تولید شدهٔ تلفن همراه هوشمند برای بهبود ناتوانی در یادگیری

پیشرفت ICT (فناوری اطلاعات و ارتباطات)، به کودکان دچار LD کمک بسیاری کرده است. به سبب گرافیک، رنگ‌ها و صداهای جذابی که یک اپلیکیشن تلفن همراه هوشمند دارد، کودک را در به‌کارگیری از آن، مشتاق می‌کند. از این رو، این فناوری‌ها فرصت ارزشمندی را برای مداخلهٔ درمانی و در نتیجه بهبود کودکان دچار LD فراهم می‌کنند. این ادعا از سوی یکی از مصاحبه‌شوندگان تأیید شده است.

او پس از بهره‌مندی از این اپلیکیشن، دلیل استقبال خود را، فضای جذاب آن بازگو کرد. همچنین مصاحبه‌شوندگان دیگر گفتند که به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، به‌ویژه قلمی که در این اپلیکیشن به‌کار رفته، توانسته است روند بهبود و درمان کودکان نوشتارپریش را شتاب دهد. به‌کارگیری قلم الکترونیک، کنترل بهتری را در نوشتن می‌تواند به‌همراه داشته باشد. همچنین احساس طبیعی بودن نوشتن را برای کودک پدید می‌آورد، زیرا انگار او از مداد معمولی استفاده می‌کند.

اپلیکیشن‌های موجود

اکنون تنها چهارده برنامهٔ تلفن همراه هوشمند برای کودکان نوشتارپریش در بازار جهانی وجود دارد، ولی تنها هفت برنامه از این مجموعه، را می‌توان دریافت کرد. (نگاه کنید به جدول ۳). از این هفت برنامه، دو برنامه دربارهٔ آگاهی از این اختلال و نشانه‌های آن است: برنامهٔ «مربیگری کودکان خوانش‌پریش» و برنامهٔ «یک روز در کفش ما». در حالی که پنج برنامهٔ دیگر، به مهارت آموزش و یادگیری نوشتن می‌پردازند. از میان این برنامه‌ها - با در نظر گرفتن همانندترین آن‌ها به اپلیکیشن پژوهش ما – سه برنامه گزینش و بررسی شد: برنامه‌های Fono3، یادگیری خواندن، نوشتن و املا.

در جدول ۴ جزئیات سه برنامهٔ کاربردی تلفن همراهِ گزینش شده، آمده است. ضعف‌ها و قوّت‌های هریک از این برنامه‌های تلفن همراه، برپایه بازخوردهای به‌دست آمده از آموزگاران کودکانِ نوشتارپریش که آن‌ها را به‌کار بُرده‌اند، به‌روشنی آورده شده. در آغاز، آموزگاران مجموعه‌ای از موارد دلخواه را برای کودکان نوشتارپریش، مانند انتخاب تصویرها و رنگ‌ها، آشکار کردند.

سپس آموزگاران این برنامه‌ها را ارزیابی کردند. پیامد این ارزیابی‌ها آشکار شد که برنامه‌های «نوشتن و دیکته» و «یادگیری خواندن» که در قالب یک برنامه هستند، مناسب‌ترین اپلیکیشن‌ها برای کودکان نوشتارپریش است. گرچه این دو برنامه نیز کاستی‌های خود را دارند. بنابراین، ما برای از میان برداشتن این کاستی‌ها، به ایدهٔ برنامهٔ DysgraphiCoach رسیدیم.