اهمیت داشتن سواد دیجیتال در کودکان

امروزه در همه‌جا فناوری و افزارهای وابسته به آن – مانند تلفن‌های هوشمند، اپلیکیشن‌ها لپ‌تاپ‌ها و شبکه‌های اجتماعی - وجود دارد. اکنون فناوری عضوی ثابت در زندگی بچه‌ها شده است. ولی آیا پدرها و مادرها و مربیان هم‌زمان با کوشش برای تجهیز بچه‌ها به تازه‌ترین افزارهای فناوری، به آنان روش به‌کارگیری کارآمد و مسئولانه از این افزارها را نیز آموزش می‌دهند؟

رویدادهای ناخوشایندی که همه‌روزه در فضای مجازی رخ می‌دهد - مانند آبروریزی‌ برخی افراد تا تبادل پیام‌های آشکار جنسی (تصویری و متنی) و مواردی ازاین‌دست - نشان می‌دهد که پاسخ پرسش بالا، خیر است. امروزه به‌کارگیری از فناوری‌های برخط، برای همگان آزاد و در دسترس است. شاید بچه‌ها این فناوری را برای آزردن یکدیگر و فرستادن نوشته‌های نامناسب به‌کار ببرند، که این نشان‌دهنده‌ی نبود دیدگاه درست درباره‌ی فناوری، در میان آنان است.

درواقع، برپایه گزارش «مرکز خانواده‌ی برخط نورتون (Norton)» نزدیک به شصت‌ودو درصد بچه‌ها در سراسر جهان، تجربه‌هایی منفی در فضای برخط داشته‌اند. چهل درصد از این تجربه‌ها دربرگیرنده موارد جدی مانند هک شدن یا رویارویی با بزرگ‌سالی غریبه و سوء‌استفاده‌های جنسی بوده است. هفتادوچهار درصد از بچه‌هایی که در فضای مجازی حساب کاربری دارند، تجربه‌های ناخوشایند متوسط تا شدید دراین‌باره داشته‌اند. با همه این واقعیت‌ها، یک‌چهارم نوجوانان گزارش داده‌اند پدر و مادرشان از پیشامد‌هایی که در فضای مجازی رخ می‌دهد، هیچ تصوری ندارند. درحالی‌که این‌گونه نباید باشد.

بسیار مهم است که پدر و مادر به فضای مجازی، مانند یک زمین‌بازی یا یک بزرگراه نگاه کنند، و همچنان که به کودکان خود اجازه نمی‌دهند بدون دانستن قواعد بازی یا قوانین رانندگی وارد این دو مکان شوند، درباره‌ی فناوری‌های نو، اینترنت و درمجموع فضای مجازی نیز باید چنین رفتار کنند. پدر و مادر باید مطمئن شوند که بچه‌های‌شان از این افزار با امنیت کامل و مسئولانه بهره می‌برند.

چرا سواد دیجیتالی مهم است؟

اکنون بیش‌تر مدرسه‌ها، خط مشی BYOD (افزار خودت را به مدرسه بیاور!) را دنبال می‌کنند. ازاین‌رو، نیاز به داشتن سواد دیجیتال اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. دیگر به‌کارگیری از فناوری به خانه‌های افراد محدود نیست، بلکه باشتاب به افزارهایی تبدیل‌شده‌اند که همیشه همراه فرد است و فرد همواره به این افزارها دسترسی دارد. همچنین، بچه‌ها در آینده، در دانشگاه و سپس در مشاغل‌شان از فناوری‌های گوناگون، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی بهره می‌برند. به‌ این دلیل آنان سواد دیجیتالی را باید بیاموزند. در ادامه به دلایل یادگیری سواد دیجیتالی می‌پردازیم.

در فضای مجازی گذاشتن ردپا از خود آسان است

بچه‌ها با ارسال هر فرسته در شبکه‌های اجتماعی مانند «اینستاگرام» یا «توییتر» و یا نوشتن هر مطلبی در وبلاگ‌شان، در فضای مجازی اثر ویژه‌ و ردِّ از خود به‌جا می‌گذارند. این نشانه‌‎های باقی مانده، از سوی آموزگاران، مربیان، دفترهای پذیرش دانشکده‌ها و کارفرمایان آینده‌ی آن‌ها، به‌آسانی در دسترس است. ولی آیا ردپاهای بچه‌های شما در فضای مجازی همان چیزهایی است که شما انتظار دارید؟ تنها راه برای اطمینان از این‌که آن‌ها ردّ خوبی از خود برجای گذاشته‌اند و نه مواردی که بعدها از آن پشیمان بشوند، آموزش آن‌ها در به‌کارگیری از رسانه‌های اجتماعی و دیگر سامانه‌های عامل برخط است. به آن‌ها باید یاد بدهیم که انسان‌ها در فضای مجازی، مانند فضای واقعی، باید موجه به‌نظر برسند.

تولید محتوا، مهارتی ارزشمند در زندگی افراد

یکی از مهم‌ترین وجه‌های سواد دیجیتالی، توانایی تولید محتوا است. تولید محتوا در فضای مجازی یعنی بچه‌های شما چه مطالبی را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند، یا به آن علاقه‌مندند و با سازندگان‌شان از راه فضای مجازی تعامل دارند؟ وقتی یک نوشته، عکس و ویدئو را می‌فرستند یا به اشتراک می‌گذارند و یا درباره‌ی آن دیدگاه‌شان را می‌نویسند، درواقع درباره‌ی این‌که «چه کسی هستند» سخن می‌گویند. مطمئن شوید که کودکان‌تان یاد بگیرند چگونه محتواهایی را که می‌سازند، ویرایش کنند. بچه‌ها همچنین تفاوت میان محتوای مناسب و محتوای چالش‌برانگیز را بیاموزند.

به کودکان‌تان بیاموزید که مطالب نوشته‌شده یا فرستادن آن‌ها باید منبع داشته و درست باشد. ازاین‌رو پیش از فرستادن یا اشتراک آن‌ها، از درست بودن‌شان باید مطمئن شوند.

شناخت همه‌ی ظرفیت‌های فناوری، موفقیت کاربران را در این زمینه به‌دنبال دارد

هنگامی‌که بچه‌ها فناوری‌های نو را به‌کار می‌برند، با آن‌ها همکاری کنید تا همه‌ی بخش‌های آن افزار و وسائل جانبی‌اش را بیاموزند. برای بیش‌تر بچه‌ها، تفاوت بسیاری میان کارهایی که با گوشی‌های هوشمند یا رایانه‌‌شان می‌توانند انجام دهند، وجود ندارد. به بچه‌های‌تان بیاموزید که چگونه روش‌هایی را به کار ببرند که از فناوری در مدرسه، خانه و سراسر زندگی‌شان استفاده کنند. آگاهی از ریزه‌کاری کار با یک افزار فناوری، به آنان در شناخت افزارهای تازه‌تری که در آینده در دسترس‌شان قرار خواهد گرفت، می‌تواند آسان‌تر کند. آگاهی از چگونگی کار با افزارهای فناوری برای کودک باید جالب باشد، و به دلیل ناشناخته بودنش، شاید بچه‌ها از روبه‌رو شدن با آن بترسند یا احساس ناامیدی کنند.

فناوری از میان نمی‌رود

برخی از پدرها و مادرها بر این باورند که بهترین راه رویارویی با آسیب‌های فناوری‌های نو، دور کردن فرزندان‌شان از کار با آن‌ها است. آنان به‌جای آشنایی با چیزهایی که امروزه در دسترس فرزندان‌شان است، ترجیح می‌دهند به‌اصطلاح، سرشان را زیر برف پنهان کنند و وانمود کنند فناوری نو وجود ندارد، یا به آن نیازی نیست. بهترین وقت برای آموزش چگونگی بهره‌مندی از فناوری - به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی و دیگر سیستم‌های عامل برخط - به فرزندان‌تان، هنگامی است که آن‌ها با شما زندگی می‌کنند و آن‌ها را می‌توانید راهنمایی کنید. افزون بر این، باید بدانید که مزایای بهره‌مندی از فناوری، بسیار بیش‌تر از کاستی‌های آن است.

شما چه‌کارهایی می‌توانید بکنید که فرزندان‌تان سواد دیجیتالی بیاموزند؟

• به آن‌ها اجازه دهید استفاده از افزارهای برخط را تجربه کنند. به همان اندازه که شاید فناوری برای شما ترسناک یا گیج‌کننده باشد، برای فرزندان‌تان جذاب است، و باید به آن‌ها اجازه‌ی به‌کارگیری از آن را بدهید. به‌ویژه در شرایطی که آن‌ها تحت نظر شما هستند. این انتظار که فرزندان‌ شما هنگام دانش‌آموزی و پایه‌های تحصیلی بالاتر بدانند چگونه به‌کارگیری از فناوری را مدیریت کنند، درحالی‌که پیش‌تر آن‌ها را به‌کار نبرده‌اند، انتظاری بی‌جا است. ازاین‌رو، فرزندان‌تان را به‌آرامی و گام‌به‌گام با افزارهای فناوری نو باید روبه‌رو کنید.
• به آن‌ها چگونگی استفاده‌ی مسئولانه از فناوری را بیاموزید. آداب به‌کارگیری از وسایل دیجیتال، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که به فرزندان‌تان می‌توانید بیاموزید. مطمئن شوید آن‌ها نه‌تنها قوانین حاکم بر فضای برخط و دستورالعمل‌هایی را که شما می‌دهید می‌فهمند، بلکه آن‌ها می‌دانند باید درباره‌ی هر ضربه‌ای که به دکمه‌های صفحه‌کلید می‌زنند، بیاندیشند. برای نمونه، حتی دوست داشتن و تمایل به یک فرسته که در آن فردی مورد زورگویی قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد فرزند شما بیش از آن‌که به راه‌کار‌های منطقی اجتماعی باور یا گرایش داشته باشد،  قلدری و زورگویی را تأیید می‌کند. بنابراین چگونگی رویارویی با فضای مجازی نشان‌دهنده‌ی شخصیت بچه‌های شما است. باید به فرزندان خود بیاموزید که با دیگران - چه در فضای مجازی و چه در واقعیت - چنان رفتار کنند که دوست دارند با آن‌ها رفتار شود.
• مطمئن باشید کودکان شما از حقوق خود در فضای مجازی آگاه‌اند (و به حقوق مجازی دیگران نیز احترام می‌گذارند). کودکان حق دارند در فضای برخط احساس امنیت کنند. اگر شخصی آن‌ها را در فضای مجازی به هر شکل تهدید یا اذیت کند، این رویداد را به یک بزرگ‌سال قابل اعتماد باید بگویند. درنتیجه، فرزندان‌تان را با برخی از دستورالعمل‌های کلی درباره‌ی چگونگی رویارویی با چنین فضاهای مجازی آگاه کنید تا هنگام روبه‌رو شدن با چنین موضوع‌هایی بدانند که چه‌کاری باید انجام دهند.

به این ترتیب، بچه‌ها در فضای مجازی باید با یکدیگر با احترام رفتار کنند. برای این‌که مورد آزار مجازی واقع نشوند یا کسی را دراین‌باره آزار ندهند، بهتر است حریم شخصی افراد را رعایت کنند. برای نمونه، آن‌ها عکس‌ها یا فیلم‌های شخصیِ فرد دیگری را بدون اجازه‌ی او به اشتراک نباید بگذارند. همچنین آن‌ها به نوشته‌هایی که دیگران در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند، باید احترام بگذارند. برای نمونه از بارگیری قطعه‌ی موسیقی، فیلم، مقاله، کتاب و... بدون اجازه‌ی فرد پدیدآورنده‌ی آن باید خودداری کنند. همچنین آنان باید بدانند، هک کردن حساب کاربری دیگران یا جعل هویت آن‌ها در فضای مجازی و فرستادن مطالب تبلیغی بدون اجازه‌ی افراد به صفحات شخصی آن‌ها، غیرقانونی و نادرست است.

• به کودکان‌تان بیاموزید چگونه در فضای مجازی حریم شخصی‌شان را حفظ کنند. هرگز به بچه‌های‌تان پیش از گفت‌وگو درباره‌ی امنیت فضای مجازی و حفظ حریم شخصی، اجازه‌ی به‌کارگیری از افزارهای دیجیتال را ندهید. از پیش، برخی از دستورالعمل‌های عمومی را برای محافظت از فرزندان‌تان در برابر حمله‌ی سایبری و پیامدهای استفاده‌ی ناآگاهانه از شبکه‌های اجتماعی، آماده کنید. همچنین پیروی از دستورالعمل‌های محدودیت‌های سنی در ایجاد حساب‌های کاربری نیز مهم است. برای نمونه، اگر کودکی می‌خواهد در اینستاگرام حساب کاربری داشته باشد، دستِ‌کم سیزده‌ساله باید باشد.
• قوانین را برای فرزندان خود انعطاف‌پذیر نکنید. اگر به قوانینی که برای فرزندان‌تان در نظر گرفته‌اید، عمل نکنید، نمونه‌ی خوبی برای آن‌ها نیستید. به قوانین پایبند باشید، سپس در آن‌ها برخی تغییرهای کوچک را به اقتضای وضعیت زندگی خود و فرزندان‌تان، ایجاد کنید.
• مهارت‌های فرزندپروری دیجیتال‌تان را بهبود ببخشید. پیش‌ازاین که به فرزندان‌تان درباره‌ی بهره‌مندی درست از فناوری، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بتوانید آموزش دهید، نخست نگاهی دقیق به رفتارهای خودتان بیندازید. چه اندازه از وقت‌تان را در فضای مجازی می‌گذرانید؟ آیا شما درباره‌ی نوشته‌های ارسالی دیگران در فضای مجازی، اظهارنظرهای بی‌ادبانه می‌کنید؟ یا لطیفه‌های جنسی را به اشتراک می‌گذارید؟ این آگاهی را باید داشته باشید که رفتار شما در فضای مجازی بر رفتار بچه‌های شما مؤثر است. اگر می‌خواهید بچه‌های‌تان از معیارهای ویژه‌ای پیروی کنند، بی‌گمان شما نیز آن معیارها را باید انجام دهید.