لکنت زبان در کودکان: علل، پیشگیری و درمان

لکنت زبان نوعی اختلال گفتاری است که در آن، کودک به طور مکرر و پایدار در ادا کردن واژه‌ها و گفتن جمله‌ها چه در آغاز آن، چه در ادامه و یا در پایان آن دچار مشکل می‌شود. افرادی که لکنت زبان دارند، می‌دانند چه می‌خواهند بگویند ولی در ادای آن مشکل دارند. برای مثال آن‌ها ممکن است یک واژه یا بخشی از آن یعنی هجا، هم‌آوا(هم‌خوان) یا خودآوا(واکه) یش را تکرار کنند یا ادا کردن آن برای‌شان زمانی بیش‌تر از حد معمول طول بکشد. یا ممکن است هنگام حرف زدن مکث کنند چون به واژه، هم‌آوا یا خودآوایی رسیده‌اند که ادای آن برای­شان مشکل است.

لکنت زبان در خردسالان (2 سالگی تا 5 سالگی) طبیعی است. زیرا توانایی گفتاری خردسالان به اندازه‌ی کافی رشد نکرده است و در واقع لکنت در این سنین، بخش از جریان طبیعی یادگیری زبان و تکامل گفتار در خردسالان است. شایع‌ترین نوع لکنتِ زبان در کودکان همین نوع است که نگران‌کننده نیست و با گذشت زمان بهبود می‌یاید. ولی گاهی اوقات لکنت زبان مزمن می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی افراد ادامه پیدا کند. این نوع لکنت زبان می‌تواند در اعتماد بنفس فرد و توانایی برقراری ارتباط با دیگران اثر سوء بگذارد.

پژوهشگران لکنت زبان را بر اساس علل آن به سه دسته تقیسم کرده‌اند:

1. لکنت زبان طبیعی (لکنت زبان در خردسالان)
2. لکنت زبان عصبی: این نوع لکنت‌ ممکن است بعد از آسیب به سیستم عصبی بر اثر سکته‌ی مغزی یا ضربه به سر اتفاق بیفتد. این حوادث(ضربه به سر یا سکته‌ی مغزی) سبب می‌شود راه‌های انتقال پیام‌های مغز به عضلات مربوط به سخن گفتن دچار اختلال شود و در نتیجه فرمانی که در مغز شکل می‌گیرد درست به این عضلات نرسد و فرد نتواند مقصود خود را به دیگران برساند.
3. لکنت زبان روانی: این نوع لکنت زبان که چندان شایع نیست، ممکن است بعد از  ‌صدمات عاطفی رخ دهد در یا برخی اختلالات روانی مانند دوقطبی و اسکیزوفرنی نمایان شود.

علت‌های لکنت زبان در کودکان

علت دقیق لکنت زبان مشخص نیست ولی در بعضی خانواده‌ها شیوع بیش‌تری دارد. بر این اساس نتیجه گرفته‌اند که عامل این اختلال ممکن است ارثی باشد. براساس یافته‌هایی که از پژوهش‌های اخیر به‌دست آمده اگر یکی از اعضای خانواده­ دچار لکنت است یا سابقه‌ی لکنت دارد، احتمال ابتلای کودک به لکنت زبان 3 برابر بیش‌تر است.

اولین نشانه‌های لکنت زبان کودکان در حدود ماه‌های 18-24 ماهگی دیده می‌شود. این ماه‌ها دوره‌ی حساسی در رشد کودک است. چرا که کودک در این ماه‌ها می‌آموزد که چگونه واژه‌ها را در کنار یکدیگر بگذارد و جمله بسازد. لکنت زبان در این دوره ممکن است پدر و مادر را نگران کند ولی همان‌طور که گفتیم  لکنت زبان در این مرحله طبیعی است. کودک ممکن است طی چند هفته تا چند ماه لکنت زبان داشته باشد و ممکن است این وضعیت پایدار نباشد؛ یعنی کودک مدتی بدون لکنت حرف بزند و دوباره لکنت‌اش آغاز شود. لکنت زبان کودکانِ زیر 5 سال در بسیاری از موارد بدون درمان از بین می‌رود و نگران‌کننده نیست. ولی اگر لکنت زبان کودک رفته‌رفته شدیدتر شود یا اگر همراه با لکنت زبان، حرکات غیر طبیعی صورت و بدن هم در کودک بروز یاید باید کودک را نزد یک متخصص گفتاردرمانی ببرید.

اگر کودک شما دچار اختلال لکنت زبان است باید به حالت‌‌های گفتاری و رفتاری آن توجه ویژه داشته باشید. سایت آموزک به شما پیشنهاد می‌کند مقاله لکنت زبان و اختلال گفتاری در کودکان را بخوانید تا درباره این حالات بیشتر بدانید. 

معمولاً وقتی کودکان به مدرسه می‌روند و با بچه‌های دیگر ارتباط برقرار می‌کنند، لکنت زبانشان از بین می‌رود. اما اگر در این سنین لکنت زبان کودک خوب نشد، بهتر است درمان  او را آغاز کنید زیرا ممکن است دیگران لکنت زبان کودک را مسخره کنند و یا او را آزار دهند و این آزار و تمسخر سبب گوشه‌گیری، افسردگی و افت تحصیلی کودک شود.

عواملی که نشان می‌دهد لکنت زبان کودک از نوع حاد است

•  سابقه‌ی لکنت زبان در خانواده
•  ادامه یافتن لکنت زبان بیش از 6 ماه
• وجود سایر اختلالات گفتاری همراه با لکنت زبان
• نگرانی و ترس بیش از حد فرد یا خانواده­اش از لکنت زبان وی
• حرکات غیرطبیعی صورت و بدن هنگام حرف زدن

نشانه‌های لکنت زبان در کودکان

1. تکرار خودآواها، هم‌آواها و هجاهای یک واژه یا خود واژه‌ها.
2. به درازا کشیدن ادای  یک واژه یا بخشی از واژه
3. کند حرف زدن یا مکث زیاد در بین جمله‌ها
4. وقفه در حرف زدن؛ به این صورت که دهان فرد باز است ولی حرفی ادا نمی‌شود
5. وقفه در حرف زدن به‌طوری که فرد را عصبانی یا مضطرب کند
6. سریع پلک زدن یا لرزش لب‌ها در حین حرف زدن
7. ترس از حرف زدن
8. تغییر دادن واژه‌ها از ترس لکنت پیدا کردن در ادای آن‌ها

 توجه کنید که لکنت می‌تواند نشانه‌ی سایر اختلالات رشد مغزی کودک باشد. به‌عنوان مثال عفونت‌های گسترده باعث اختلال در رشد کودک می‌شود و چه بسا با درمان این عفونت‌ها، نشانه‌هایی همچون لکنت برطرف شود. به همین دلیل ابتدا یک متخصص اطفال باید کودک را معاینه کند و او را از نظر ابتلا به سایر اختلالات رشد، چه جسمی و چه مغزی، ارزیابی کند.

تشخیص لکنت زبان در کودکان

اگر کودک شما 5 ساله شده و نشانه های لکنت‌اش کم‌تر نشده و یا  شدیدتر شده است و یا کودک به سن ورود به مدرسه رسیده و هنوز دچار لکنت زبان است بهتر است او را علاوه بر پزشک اطفال به یک متخصص گفتاردرمانی نشان دهید. متخصص گفتاردرمانی، از شما درباره‌ی سابقه‌ی ابتلا به لکنت در خانواده می‌پرسد. و همچنین با استفاده از تکنیک‌هایی، شدت لکنت فرزندتان و میزان خطرناک بودن یا نبودن آن را تشخیص می‌دهد.

برخی والدین بیشتر از آنکه از لکنت فرزندانشان ناراحت شوند، عصبانیت، برخورد تند و بی‌ادبانه کودک خود به هنگام لکنت ربان آن‌ها را  ناراحت می‌کند. برای والدین راهکارهای عملی داریم! برای خواندن راهکارها می‌توانید مقاله راهکارهایی عملی برای غلبه بر لکنت زبان ذر سایت آموزک مطالعه فرمایید.

درمان لکنت زبان در کودکان

درمان لکنت زبان به شدت و نوع نشانه‌ها، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. درمان زودهنگام لکنت می‌تواند از ادامه یافتن آن در بزرگسالی جلوگیری کند. در درمان لکنت زبانِ کودک از تکنیک‌های مختلفی برای آموزش مهارت‌های حرف زدن به او استفاده می‌شود. به‌کارگیری  این تکنیک‌ها می‌تواند به کودک کمک کند  کم‌کم بدون لکنت زبان صحبت کند. به‌عنوان مثال، تکنیک گفتاردرمانی SLP به کودک شما یاد می‌دهد که سرعت حرف زدن‌اش را کم کند و نفس کشیدن هنگام سخن گفتن را یاد بگیرد. ممکن است لکنت زبان بعد از درمان دوباره بازگردد. بنابراین باید مراقب بروز نشانه‌های آن باشید تا در صورت بازگشت آن‌ها به متخصص مراجعه کنید.

عوارض لکنت زبان

1. کاهش میل فرد به شرکت در فعالیت‌های جمعی
2. پایین آمدن اعتماد به‌نفس
3. افت تحصیلی
4. ایجاد مشکلات اجتماعی و منزوی شدن

مادر و پدر کودکِ مبتلا به لکنت زبان چه کاری می‌توانند برای او انجام دهند؟

1. سعی کنید برای کودک محیطی آرام و به دور از تنش ایجاد کنید.
2. ساعاتی را برای گفتگو با فرزند خود اختصاص دهید. از تماشای زیاد تلویزیون و استفاده طولانی مدت از تلفن همراه در خانه خودداری کنید. زیرا هر دوی این فعالیت‌ها، تلویزیون تماشا کردن و مشغول شدن طولانی مدت با تلفن همراه، سبب می‌شود اعضای خانواده کمتر با هم صحبت کنند.
3. کودک خود را تشویق کنید تا درمورد موضوعات سرگرم‌کننده و ساده با شما حرف بزند.
4.  به لکنت زبان کودک واکنش منفی نشان ندهید و در عوض او را  هنگام صحیح ادا کردن واژه‌ها یا جمله‌ها تشویق کنید.
5. هنگام حرف زدن فرزندتان، حرف او را قطع نکنید.
6. با کودک آرام و شمرده صحبت کنید تا شمرده حرف زدن را به او بیاموزید.
7.  هنگام صحبت کردن کودک، به او توجه کنید و با او ارتباط چشمی برقرار کنید.
8. منتظر بمانید کودک خودش جمله‌هارا کامل کند و شما در این کار به او کمک نکنید.
9. به کودک درباره‌ی لکنت زبان توضیح بدهید و نگرانی‌اش را درباره‌ی این موضوع کم کنید.
10.  با آموزگاران کودک درباره‌ی لکنت زبان او حرف بزنید و مطمئن شوید کودک‌تان در مدرسه به سبب لکنت آزار نمی‌بیند‌.
11. اسناد پزشکی سابقه‌ی خانوادگی لکنت زبان را (درصورت وجود) در اختیار متخصصین گفتاردرمانی قرار بدهید.

چه زمانی حتماً باید به مراکز درمانی مراجعه کنید؟

1. زمانی که لکنت زبان فرزندتان بیش از 6 ماه طول بکشد.
2. اگر دیدید کودکتان به خاطر ترس از لکنت اصلاً حرف نمی‌زند.
3. اگر کودکتان به دلیل لکنت زبان، در مدرسه دچار مشکلات فراوان درسی و اجتماعی شده است.

جمع‌بندی

لکنت زبان یک اختلال شایع در بین کودکان عصر ما است. کاهش ارتباطات عینی و حضوری اجتماعی به دنبال گسترش فناوری‌های نوین سبب شده که مهارت‌های ارتباطی مانند حرف زدن، در بین افراد جامعه رفته‌رفته کم‌تر شود. بنابراین شیوع این اختلال تا حد زیادی نه تنها به زمینه‌ی ژنتیکی که به سبک زندگی خانواده‌ها بستگی دارد. می‌توانیم با صحبت کردن با یکدیگر و کاهش استفاده‌ از فناوری‌های نوین، به فرزندانمان روش صحیح  ادا کردن و درست صحبت کردن را بیاموزیم. و در صورت بروز نشانه‌های شدید لکنت زبان در کودک با او و متخصصین گفتاردرمانی همراهی کنیم. با این کار می‌توانیم لکنت زبان فرزندان‌مان را تا میزان بسیار زیادی درمان کنیم.