اختلال پردازش حسی (SPD) (بخش دوم): علت‌های اختلال پردازش حسی
در همان سال‌های اول که اختلال پردازش حسی، به عنوان یک اختلال خاص تشخیص داده شد، پژوهش‌گران تلاش کردند تا مشکلات مغزی‌ای را پیدا کنند که باعث بروز این اختلال می‌شوند. برای این کار، با فناوری ویژه‌ای که اساس آن MRI مغزی است، با استفاده از حرکت میکروسکوپی مولکول‌های آب در مغز، سلامت و طبیعی بودن مجاری موجود در ماده‌ی سفید مغز را بررسی کردند.
مغز از دو قسمت ماده‌ی سفید و ماده‌ی خاکستری تشکیل شده است. ماده‌ی خاکستری محل پردازش ورودی‌های حسی مغز است و ماده‌ی سفید، بخش‌های مختلف ماده‌ی خاکستری را به هم متصل می‌کند. در صورت اختلال در ماده‌ی سفید، ارتباط بین قسمت‌های مختلف پردازش کننده‌ی مغز قطع می‌شود و در نتیجه پردازش اطلاعات دچار اختلال می‌شود.
در این پژوهش‌ها، ابتدا کودکانی را با تشخیص اختلال پردازش حسی انتخاب کردند، بنا بر نشانه‌های آنها و گزارش والدین و آموزگاران‌شان. سپس ساختار مغز آنها را با کودکان هم سن و سالی مقایسه کردند که از لحاظ بهره‌ی هوشی و حتی چپ دست یا راست دست بودن، کاملا شبیه این کودکان بودند اما مبتلا به SPD نبودند. در این مطالعه، هر دو گروه، مورد تصویربرداری پیشرفته‌ی مغزی قرار گرفتند.
در این تصویرها، مجاری ماده‌ی سفید در مغز کودکان دچار SPD غیرطبیعی بودند؛ به ویژه مناطقی در پشت مغز که مسئول ایجاد ارتباط بین ورودی‌های حسی شنوایی، بینایی و بساوایی(لامسه) هستند. هم‌چنین در این ناحیه از مغز، ارتباطات مجاری ماده‌ی سفید بین دو نیم‌کره‌ی چپ و راست دچار انسداد یا گشادی بیش از اندازه بود.
با کمک این تصویرها، محققان به نتیجه‌ی مهمی دست یافتند. پیش از این اثبات شده بود که اختلال‌های اوتیسم و ADHD که پیش از این تصور می‌شد همراه با SPD باشند،SPD را زیرمجموعه‌ی این اختلال‌ها می‌دانستند، مربوط به قسمت قدامی ماده‌ی سفید مغز( لوب پیشانی) هستند. اما در این پژوهش‌های جدید محققان متوجه شدند که اختلال مغزی در SPD، در منطقه‌ی دیگری (پشت مغز یا لوب اوکسی پیتال) متمرکز است. بنابراین SPD یک اختلال کاملا متمایز است و اگرچه ممکن است نشانه‌هایش با سایر اختلال‌های عصبی روانی هم‌پوشانی داشته باد، اما علت و در نتیجه درمان آن متفاوت است.
محققان به این نتیجه رسیدند که در کودکانی که مبتلا به SPD هستند، مجاری بسیار ریز ماده‌ی سفید، در پشت مغز دچار اختلال میکرونی است و در نتیجه پیام‌های رسیده و نیمه پردازش شده در قشر خاکستری مغز، به پردازش نهایی نمی‌رسند. مطالعات نشان داد که بیشترین اختلال، در مسیرهای پردازش حس شنوایی است. بعد از آن، مراکز چندحسی (ادغام احساساتی مثل شنوایی و بینایی و درد و...) دچار اختلال بود که باعث می‌شود که فرد در عمل، نسبت به فضایی پر از احساسات مختلف بی تفاوت باشد یا اینکه نتواند آنها را از هم متمایز کند و به همه پاسخ نامناسب و عصبی مانند ترس و ابراز خشونت بدهد. گاهی نیز تلفیق اطلاعات ناشی از چندین حس برای فرد غیرممکن می‌شود و رفتارهایی مانند کودکان مبتلا به اوتیسم (خودزنی و کوبیدن سر به زمین) را از خود برزو می‌دهد. در حالی که از لحاظ ساختار مغزی فرد دچار اوتیسم نیست.
بنابراین، ممکن است تابه‌حال بسیاری از کودکانی که با تشخیص بیماری ADHD و یا اوتیسم تحت درمان قرار گرفته‌اند، درواقع مبتلا به SPD بوده‌اند و به همین دلیل است که در موارد بسیاری، درمان بر این افراد تأثیری نداشته است. چون از ابتدا اختلال این افراد درست تشخیص داده نشده است.
این تصویر، یک نمونه از MRI پیشرفته‌ی مغزی است که در آن حرکت میکروسکوپی مولکول‌های آب در مجاری ماده‌ی سفید ثبت شده است. مناطق آبی قسمت‌هایی است که انتشار مولکول‌های آب کمتر از میزان طبیعی است. این نشان دهندهی اختلال ساختاری میکروسکوپی در ماده‌ی سفید آن ناحیه است که باعث کاهش حساسیت فرد نسبت به ورودی‌های حسی است. مناطق قرمز قسمت‌هایی است که بیش از حد طبیعی مولکول‌های آب وارد مجاری شده‌اند و نشان دهندهی باز بودن غیرطبیعی این مجاری و افزایش احتمال انتقال پیام‌های عصبی و در نتیجه افزایش حساسیت به ورودی‌های حسی است.
البته باید توجه داشت که اکثر کودکان مبتلا به SPD، از هر دو نوع اختلال مجاری، چه افزایش قطر مجاری و چه انسداد آنها، رنج می‌برند. اما درصد این دو نوع اختلال نسبت به هم، بروز نشانه‌های کاهش حساسیت و یا افزایش حساسیت را مشخص می‌کند.
پژوهش‌گران وجود اختلال در این مجاری را ژنتیکی می‌دانند. یعنی اگر فردی مبتلا به SPD باشد، احتمال ابتلای سایر افراد خانواده را به این اختلال افزایش می‌دهد. بنابراین باید سابقه‌ی خانوادگی بیمار را بررسی کنیم.
نشانه‌های اختلال پردازش حسی
1.نشانه‌های مربوط به حساسیت بیش از حد به ورودی‌های حسی
- واکنش شدید و همراه با ترس نسبت به صداهای ناگهانی هم‌چون صدای سیفون توالت، به هم خوردن ظروف فلزی هنگام شست‌وشوی آنها یا بسته شدن در، که بیشتر افراد عادی به آنها واکنشی نشان نمی‌دهند.
- صداهای پس زمینه، مانند صدای موتور تهویه‌ی هوای کلاس یا خانه، حواس او را از صحبت‌های مستقیم معلم و والدین پرت می‌کند. به گونه‌ای که پس از گذشت مدتی باز هم برای او عادی نمی‌شود.
- از لمس، در آغوش گرفتن و نوازش غافل‌گیرانه‌ی دیگران، حتی والدین و بزرگتران آشنا، هراس دارد.
- از قرار گرفتن در جاهای پرجمعیت می‌ترسد و سعی می‌کند در محیطی که چند نفر هستند از دیگران فاصله داشته باشد.
- از بازی با تاب و سرسره و الاکلنگ و سایر وسایل بازی به شدت می‌ترسد. هم‌چنین از بازی‌هایی که در آنها دویدن و دنبال شدن هست، مانند گرگم به هوا، به دلیل ترس از تعقیب شدن و در نتیجه اضطراب فراوان، خوشش نمی‌آید.
- علاقه‌ای به کوهنوردی ندارد، حتی اگر برای او خطری وجود نداشته باشد.
- تعادلش ضعیف است و زیاد زمین می‌خورد.
2.نشانه‌ها مربوط به حساسیت کمتر از حد طبیعی به ورودی‌های حسی
- بدن خود را بسیار لمس می‌کند. حتی اگر این کار ظاهر خوبی نداشته باشد.
- حریم شخصی افراد را درک نمی‌کند. او به سنی رسیده که از او انتظار می‌رود حریم شخصی دیگران را درک کند.
- حرکاتش ناشیانه و ناهماهنگ است.
- نسبت به درد تحمل زیادی دارد و گاهی کاملا به درد بی اهمیت است.
- از آن‌جا که درکی از میزان قدرت بدنی خود ندارد، اغلب هنگام بازی به هم بازی‌های خود و یا حیوانات آسیب می‌زند.
- از بازی‌هایی که حرکت زیادی دارند مانند پرش و چرخش و دویدن لذت می‌برد.
- به نظر می‌رسد که ماجراجو باشند و ممکن است برای خود و دیگران خطراتی ایجاد کنند. ولی در واقع آنها درکی از کارهای خطرناک خود ندارند. این ناتوانی آنها در درک خطر واقعی، ممکن است اطرافیان را به این اشتباه بیندازد که او انسانی شجاع و قابل اتکا است.
نشانه‌های که گفته شد ممکن است از ابتدای کودکی در فرزند شما وجود داشته باشد، اما بیشتر این نشانه‌ها خود را در سال‌های ابتدایی مدرسه نشان می‌دهد. این نشانه‌ها در دختر و پسر تفاوتی ندارد. اما در جوامعی که دختران از سنین کودکی از بروز احساسات خود منع می‌شوند، وجود نشانه‌های افزایش حساسیت به ورودی‌های حسی، برای کودکان دختر مشکل آفرین می‌شود و این کودکان مجبور می‌شوند واکنش‌های طبیعی خود را نسبت به احساسات، مانند خنده‌ی زیاد یا جیغ زدن بر اثر محرک‌های صدا محدودتر کنند و این باعث سرخورده شدن و در نهایت افسردگی آنها می‌شود. چرا که همواره مورد سرزنش بزرگت‌رها قرار می‌گیرند و در نتیجه خود را کم ارزش و به نوعی مجرم می‌پندارند و از جمع خانواده و دوستان کناره‌گیری می‌کنند و به سمت افسردگی و اختلال‌های روانی دیگر کشیده می‌شوند.
مانند سایر اختلال‌های جسمی و روانی، والدین باید با نشانه‌های اختلال پردازش حسی آشنا باشند. این حساسیت در خانواده‌هایی که سابقه‌ی داشتن فردی مبتلا به SPD را دارند بیشتر است. والدین باید مراقب حالت‌های فرزندان خود باشند و درصورت بروز اولین نشانه ها، فرزند خود را نزد یک روان‌پزشک آگاه و مخصوص کودکان ببرند.
تشخیص اختلال پردازش حسی
تشخیص SPD بسیار دشوار است. چرا که نشانه‌های آن با نشانه‌های تعدادی از اختلال‌های عصبی روانی مشترک است. بنابراین پژوهش‌گران پرسش‌نامه‌ای را برای شروع مصاحبه و برای رسیدن به تشخیص بیماری فراهم کرده‌اند که در جلسه‌ی اول مشاوره در اختیار والدین کودک قرار می‌گیرد. این پرسش‌نامه شامل پرسش‌های زیر است:
- کودک من در بازی فوتبال بر روی حریف زیاد خطا می‌کند.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- برای کودک خود باید لباسی بخرم که برچسبی نداشته باشد که پوست پشت گردنش را اذیت کند. هرچه لباسش گشادتر باشد، او راحت‌تر است.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- باید لباس‌ها و ملحفه‌های کودکم را با صابون و مواد بدون بو بشویم. چون کمترین میزان بو باعث آزار او می‌شود.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من باور دارد که رختکن محل ورزش او بوی بسیار بدی می‌دهد. برای همین از عوض کردن لباس در آن‌جا خودداری می‌کند.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من اگر لکه‌ی کوچکی روی میوه یا غذایش باشد، آن را نمی‌خورد.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من از اینکه با موی مرطوب به رخت‌خواب برود متنفراست.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من عاشق غذاهای تند مانند سالسا است. و ترشی‌هایی با مزه‌های تند و تیز را می‌پسندد.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من در بستن بند کفش و دکمه‌ی لباس خیلی مشکل دارد و ترجیح می‌دهد کفش بدون بند و ژاکت‌های زیپ‌دار بپوشدد
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- رعد و برق کودک مرا بسیار وحشت‌زده می‌کند و حتی صدای ضعیف رعد و برق او را وادار می‌کند که در زیر پتوی خود بخزد و بیرون نیاید.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من عاشق بازی در پارک است ولی تحمل ندارد بین صف و یا میان جمعیت زیادی باشد.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من در حفظ تعادل و ایستادن دچار مشکل است. به همین دلیل در همراهی بچه‌ها در بازی‌هایی مانند پریدن از روی طناب و بالا رفتن از درختان دچار مشکل می‌شود.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- فلش دوربین عکاسی چشم فرزندم را به شدت آزار می‌دهد.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- فرزند من ترجیح می‌دهد به جای ماندن در خانه به شهربازی برود و با وسایلی مثل چرخ و فلک بازی کند.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگر
- کودک من هنگام بلعیدن یک قرص ناراحتی بسیاری را تحمل می‌کند. او داروهای مایع و قرص‌های جویدنی را ترجیح می‌دهد.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من وقتی در ساحل است از اینکه در ساحل پابرهنه راه برود خوشش نمی‌آید.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- فرزند من از غذاهایی که در بوفه‌ی مدرسه فروخته می‌شود خوشش نمی‌آید. چون بسیار تند و چرب هستند.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
- کودک من از هر چیز لزج یا چسبناک روی انگشتانش، مانند رنگ یا چسب متنفر است.
- همیشه
- گاهی
- به ندرت
- هرگز
این پرسش‌نامه بیشتر برای آمادگی ذهن والدین با پرسش‌های آتی ما است. تشخیص، با مصاحبه با کودک و والدین او و هم‌چنین مشاهده‌ی مستقیم رفتارهای او در چند جلسه انجام می‌شود.
درمان اختلال پردازش حسی
هر فرد مبتلا به اختلال پردازش حسی، نیازهای منحصر به خود را دارد. اولین قدم در راه درمان این اختلال این است که بدانیم کدام حس در بیمار، بیش از حد یا کمتر از حد طبیعی حساس است. درمان اختلال پردازش حسی ممکن است ترکیبی از درمان‌های طبی و تغییر سبک زندگی باشد.
ادامه دارد...
دیگر تصاویر
ویراستار
عادله خلیفی
مترجم
لینک کوتاه