بازنگری در زمان استفاده از دنیای مجازی در عصر کرونا

این روزها [این مقاله یک سال پیش نوشته شده است] حدود ۳ میلیارد نفر در سراسر دنیا به شکلی در قرنطینه یا منع آمد و شد معمول قرار دارند و تقریباً ۹۰٪ دانش آموزان در سراسر جهان دیگر عملاً در مدرسه حاضر نمی‌­شوند. از این ­رو، جای تعجب ندارد اگر اصلی­‌ترین مجرای ارتباط بسیاری از کودکان و نوجوانان و والدین‌­شان با دنیای بیرون را به نحوی فزاینده، صفحات تلویزیون و کامپیوتر تشکیل می‌­دهند، یعنی چیزهایی که قبلاً به دیده‌­ی تردید یا ملامت به آن‌ها نگاه می‌­شد.

حال که بیش از ۱۳۰ کشور به هدف مهار کرونا برای شهروندانشان محدودیت‌­های عبور و مرور ایجاد کرده­اند، طبیعی است که اینترنت را ابزاری محوری برای دسترسی کودکان به آموزش، بازی، سرگرمی و تعامل اجتماعی بدانیم. خلاصه آنکه، بچه­‌ها می­توانند از اوقاتی که در فضای مجازی می­‌گذارانند، فراوان بهره ببرند.

با این حال، می­‌شود فهمید که برای والدینی که تا پیش از آمدنِ کرونا نگران مدت زمان حضور فرزندانشان در اینترنت و شبکه های اجتماعی بودند، افزایش یکباره­‌ی چنین حضوری بعد از کرونا می‌­تواند موجب نگرانی بیش‌تر و حتی اضطراب و پریشانی شود. از این رو، باید پرسید: «خانواده‌­ها چطور می‌­توانند از این موقعیت بهترین استفاده را ببرند و در عین حال از امور مهم دیگرشان هم نمانند؟»

۲۷ مارس ۲۰۲۰. با افزایش منع عبور و مرور در نیویورک در ایالات متحد به منظور مهار ویروس کرونا (کووید ۱۹)، مارگو، که ۴ سال دارد، به جای آنکه طبق معمول به همراه دوستانش در مهد کودک باشد، در خانه و با تبلت در حال تمرین الفباست.

اوقات تماشا و بازیِ دیجیتال در عصر کرونا

تحقیقات نشان می دهد که شبکه‌­های اجتماعی و بازی­‌های کامپیوتری ازسویی موجبات فراغت موقت از زندگی واقعی را فراهم می‌­کنند و از دیگرسو موقعیت‌­هایی برای تعامل اجتماعی ارزشمند به وجود می­‌آورند. در همین ایام کرونا، برخی رسانه­‌ها به بعضی از این فواید اشاره کرده­‌اند. برای مثال، می‌­توانید به این مطالب رجوع کنید: «در ایام فاصله­‌گذاری اجتماعی، بازی­‌های کامپیوتری ممکن است سلامت روانی­‌تان را حفظ کنند،» «قبلاً فکر می­کردم بازی کامپیوتری چیز بیهوده­ای است-تا اینکه کرونا از راه رسید!» و «کرونا به مجادلات‌مان بر سر اوقات تماشا پایان داد: ما باختیم!»

توزیع ­کنندگان بازی‌­های دیجیتال، هم‌چون استریم (Stream) خبر از افزایش قابل ­توجه شمار کاربران روزانه‌­شان در چند هفته‌­ی گذشته داده‌­اند. طیّ فقط یک ماه، یعنی از اوایل ماه مارس (۲۰۲۰) تا اوایل آوریل (۲۰۲۰)، تعداد این کاربران از ۱۹ میلیون به ۵/۲۳ میلیون رسیده است.[1] در این میان، بیش‌ترین اقبال را بازی‌­های مبتنی بر شبیه­‌سازیِ اجتماعی (social simulation) داشته‌­اند، مثل مجموعه بازی‌­های Animal Crossing یا Minecraft که به کاربران اجازه می‌­دهند دنیای دل‌خواهشان را تنهایی یا با دوستان‌شان بسازند.

اما با خطرات احتمالی چه کنیم؟

اخیراً، چندین تحقیق طراز اول و قابل ­اعتنا نشان داده که در مورد بچه­‌ها، تأثیر اوقات تماشا بر سلامت عمومی و سلامت روانی تقریباً ناچیز است. در عوض، عوامل دیگر، یعنی حمایت والدین، روابط خانوادگی و یا تجارب ناگوار در دوران کودکی تأثیرشان از تأثیر اوقات تماشا بیشتر است. این مطالعات از جمله دربرگیرنده­‌ی تحقیقاتی میدانی با شرکت بیش از ۳۵۰ هزار کودک؛ پژوهش درازمدت درباره­‌ی کودکان در بریتانیا؛ و نیز تحقیقات مبتنی بر یادداشت‌­های روزانه‌­ی کودکان در بریتانیا، ایرلند و ایالات متحد است. با این‌­حال، از آنجا که در محیط­‌های دارای جمعیت کم ­درآمد یا با درآمد متوسط دسترسی به اینترنت و کامپیوتر محدودتر است، شواهد چندانی هم در این موارد در دست نیست.

مطابق گزارش اخیر یونیسف با عنوان «بزرگ شدن در دنیایی آنلاین»، گرچه گروهی اندک از کودکان و نوجوانان حین استفاده از فن­‌آوری‌­های دیجیتال تجاربی ناگوار از سر می­‌گذرانند، این امر مستقیماً به «زمان»ی که آنلاین سپری می­‌کنند مربوط نیست. در عوض، برای واکاویِ چنین تجاربی، لازم است بیشتر به این مسأله توجه کنیم که بچه‌­ها وقتی آنلاین‌­اند، چه می‌­کنند، در معرض چه محتویات و مطالبی قرار می­‌گیرند و نیز اینکه محیط زندگی‌­شان و شبکه‌­های حمایتی دور و برشان چگونه سر و سامان یافته است. بهترین حالت برای تنظیم وقت تماشای کودکان، ایجاد تعادل در برنامه ی آنان است. این وقت می­باید نه خیلی زیاد باشد و نه خیلی کم، بلکه به اندازه باشد.

وقت تماشا را عامل بی تحرّکی هم دانسته‌­اند، امری که خود از جمله عوامل اصلیِ مرگ­ومیر در سراسر دنیا و همچنین عاملی سهیم در چاقی کودکان و نوجوانان است. برخی استدلال می­‌کنند محدود کردن میزان وقت تماشا یکی از راه‌­های افزایش فعالیت جسمی است، اما تحقیقات چنین ادعایی را تأیید نمی‌­کنند. در حقیقت، برای بسیاری از کسانی که این روزها در خانه محبوس‌­اند، عکس این مسأله صدق می‌­کند، بدین معنا که بازی‌­های ویدیویی که مستلزم فعالیت‌­اند و یا ویدیوهای تمرین ورزشی بهترین فرصت را برای فعالیت‌­شان فراهم می‌­کند.

اما برگردیم به مسأله‌­ی ایجاد تعادل. به عبارتی، چطور می­‌توانیم به بچه‌­ها کمک کنیم تا، چه اکنون در دوران همه­‌گیریِ کرونا و چه وقتی‌­که زندگی به حالت عادی برگشت، به چنین تعادلی در زمان تماشا برسند؟