ویروس کرونا و امنیت روانی کودکان
این روزها همه‌ی ما نگران شیوع ویروس کرونا هستیم. حق هم داریم، نگران سلامتی خودمان و اطرافیان‌مان هستیم و می‌خواهیم هر طور شده، پیش‌گیری‌ها و کارهای لازم را انجام دهیم. اما آیا حواس ما به کودکان و نوجوانان‌مان هست؟ حواسمان هست که این فضای مضطرب و نگران، چه تأثیری‌هایی بر امنیت روانی آنان دارد؟!
اگر فکر می‌کنیم کودکان با دیدنِ نگرانی ما متوجه اهمیّت موضوع و مراقبت از خودشان می‌شوند، سخت در اشتباه هستیم. انتقال نگرانی و ترس ما هیچ کمکی به کودکان ما برای مراقبت از خودشان ندارد! جمله‌هایی مانند «کرونا آمده! می‌دانی خیلی خطرناکه، چند نفر مُردن؟ با دوستانت روبوسی نکن! به چیزی دست نزن! دست‌هایت را شُستی؟ دستت را به دهانت نزن!»
این جمله‌ها که با چهره‌ای پریشان و نگران و صدایی مضطرب و بیش‌تر تحکّمی از سوی ما بزرگ‌سالان بازگو می‌شود، در ذهن و روان کودک چنین معنا پیدا می‌شود که، دنیا ناامن و خطرناک است و ما والدین، توانایی مراقبت از تو را نداریم!
این گفتارها و رفتارها بسیار آسیب‌زننده‌تر از احتمال درگیری کودکان ما با ویروس کرونا است!
این پیام‌های اضطرابی ما (چه در گفتار و چه در چهره‌ی نگران ما)، باعث احساس ناامنی و اضطراب در کودک می‌شود و او را پریشان می‌کند. اگر احساس‌ها و افکار خود را نتوانیم مدیریت کنیم، و در پی آن، این نگرانی‌ها را به کودک و نوجوان‌مان منتقل کنیم، به سلامت روانی آن‌ها آسیب زده‌ایم.
از این رو، مانند هر زمان دیگر، نخست باید بدانیم کودک ما چه می‌داند، چه‌قدر می‌داند و چه احساسی دارد. به احساس‌هایش گوش دهیم، با او همدلی کنیم و سپس با چهره‌ای آرام، اما جدی و مطمئن، اطلاعات درست و متناسب با سن او را، بازگو و اطلاعات نادرستش را اصلاح می‌کنیم.
برای آموزش مستقیم روش‌های پیش‌گیری به کودکان سه تا دوازده سال، از تصویرها، فیلم‌ها و انیمیشن‌ها می‌توانیم بهره ببریم. اما مهم است که این افزارها با سن کودکان متناسب باشند تا کارآمد و مؤثر باشند و مفاهیم را به کودکان بهتر انتقال بدهند.
«بیا این کلیپ را باهم ببینیم تا ببینیم چه‌کار کنیم که مریض نشویم.»
بازگویی شمار بیماران و فوت‌شدگان بر اثر بیماری به کودک، بیهوده است!
«درباره این ویروس، چی شنیدی یا دیدی؟»
«درسته که باید مراقب باشیم، اما تا وقتی یک سری کارها را انجام ندهیم و بیش‌تر مراقب بهداشت و سلامتی‌مان نباشیم، برای ما اتفاقی نمی‌افتد. مثلاً باید خیلی بیش‌تر از قبل دست‌های‌مان رو بشوییم.»
به کمک روش‌های غیرمستقیم آموزشی، مانند بازی، نقاشی، شعر، داستان، قصه‌گویی و … اطلاعات و آموزش‌های بهداشتی لازم را به کودکان انتقال دهیم.
«بیا همان‌طور که ترانه می‌خوانیم، برویم دست‌های‌مان را بشوییم. داخل روشویی صدای ما بهتر می‌شود!»
با این کار هم از بحث و جَدَل برای شستن دست‌ها دوری می‌کنیم، و هم از کنار یکدیگر بودن لذّت می‌بریم، و همچنین شیوهٔ درست و بهداشتی شستن دست‌ها را در عمل به کودک می‌آموزیم.
با فعالیّت‌های تفریحی و سرگرمی‌های جذّاب و مناسب، و مسئولیت‌های روزانهٔ تازه، ذهن کودک خود را از اخبار و فضای مضطرب پیرامون او، می‌توانیم دور کنیم. از این فرصت حتی برای ارتباط و پیوند بیش‌تر ما و شناخت علاقه‌ها و افزایش مهارت‌های کودک‌مان می‌تواند بهره ببریم.
در این زمینه همچنین «جعبه‌ی احساس‌ها» یا «جعبهٔ نگرانی‌ها» می‌توانیم بسازیم، تا کودک نگرانی‌هایش را برروی کاغذ یادداشت کند و درون هر جعبه بیندازد. و کم‌کم ما به آن نگرانی‌ها بپردازیم و به کودک کمک کنیم.
چند نکته
۱. بهتر است هنگامی که کودک همراه‌مان است، از شنیدن و دیدن خبرها پرهیز کنیم. شاید گمان کنیم «کودک با شنیدن این خبرها بیش‌تر از خودش مراقبت می‌کند و متوجه وضعیت خاص می‌شود.» یا شاید فکر می‌کنیم «بچه‌ها آن‌قدر متوجه شرایط نیستند! سرش به کار خودش گرم است و سرگرم بازی‌اش است!»
نه! چنین نیست. کودکان هم گوش‌های شنوایی دارند و هم بیننده‌های دقیقی هستند. پس هم اخبار بد و هم حس و حال ما هنگام دیدن و شنیدن خبرها بر روی آنان مؤثر است.
۲. بیش از این که کودک را مهار کنیم و زیر فشار بگذاریم، باید بکوشیم محیط را کنترل کنیم. کم‌تر بیرون غذا بخوریم. بیش‌تر خانه را تمیز و پاکیزه کنیم و....
۳. ما بزرگ‌سالان الگوی خوبی از رعایت اصول پیش‌گیری و روش‌های بهداشتی و مراقبتی برای کودک باید باشیم. مانند همیشه بیش‌تر عمل کنیم و کم‌تر حرف بزنیم.
۴. اگر تغییرهای رفتاری مانند پرخاشگری و لجبازی، بی‌قراری، مشکلات خواب، کم حرفی، کم اشتهایی یا پُرخوری، دردهای بدنی که علت فیزیکی ندارند، یا حتی وابستگی‌های غیرمعمول و چسبندگی در کودک و نوجوان خود می‌بینیم، بهتر است از متخصص و روان‌شناس کودک کمک و راهنمایی بگیریم.
به امید تجربه‌ی روزهای آرام‌تر برای خودمان و کودکان‌مان.
نسیم مصلحی،«روان‌شناس باوان»
نویسنده
لینک کوتاه