نگذارید کودکتان در خودش بماند! | اوتیسم یا در خود ماندگی

اوتیسم یا در خود ماندگی یک اختلال رازآلود و پیچیده است. این بیماری را می‌توان نوعی ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با دیگران و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی یا به بیان ساده‌تر «ناتوانی در اجتماعی بودن» به حساب آورد.

توجه چندانی به محیط اطراف ندارد، صدایش که می‌کنی هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد حتی یک نگاه خشک و خالی را هم از من که مادرش هستم، دریغ می‌کند. انگار نه انگار! اینها که خوب است الان ‌دو سالش است و دریغ از این‌که کلمه‌ای یا جمله‌ای را درست به زبان آورد. همیشه در عوالم خودش است و گاهی به چیز بی‌ربطی گیر می‌دهد و ساعت‌ها با آن ور می‌رود. انگار از سر و کله زدن با چیزهای بی‌ربط خسته نمی‌شود. خلاصه خیلی نگرانم! اینها عموما اوصافی است که والدین برخی کودکان با گله و البته تشویش بر زبان می‌آورند و حق هم دارند.

این علائم بسیار مهمند و باید از سوی هر پدر و مادری جدی گرفته شوند؛ اگر در چنین شرایطی والدین بموقع دخالت نکنند و اقدام موثری صورت ندهند، ممکن است فرزندشان بر اثر ابتلا به بیماری «اوتیسم» یا «در خود ماندگی» سال‌ها یا حتی تا پایان عمر واقعا «در خود بماند» و به هیچ‌ نتواند مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را فرا گیرد.

طبیعی است که در بزرگسالی چه بلایی ممکن است بر سر چنین فرزند دلبندی بیاید.

بیماری مرموز اوتیسم یا در  خود ماندگی یک اختلال رازآلود و پیچیده است. این بیماری را می‌توان نوعی ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با دیگران و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی یا به بیان ساده‌تر «ناتوانی در اجتماعی بودن» به حساب آورد.

کودک خردسالی که به اوتیسم مبتلاست، می‌تواند برخی کلمات را بفهمد یا حتی گنگ و مبهم ادا کند؛ اما نمی‌تواند از حرکات بدن برای بیان مقصود خود کمک بگیرد مثلا نمی‌تواند با انگشت به چیزی اشاره کند یا با دست «بای بای» کند یا نمی‌تواند از زبان به‌ ابزاری برای ارتباط با دیگران استفاده کند.

بعلاوه کودک مبتلا به اوتیسم اغلب علائق و رفتارهای محدود و تکراری از خود بروز می‌دهد، همچنان که ممکن است به لمس کردن، چشیدن، شنیدن، بوییدن و محرک‌های بصری حساسیت داشته باشد. این علائق و رفتارها، فعالیت‌های روزمره او را با اضطراب و پریشانی همراه خواهد ساخت و دردسرهای فراوانی را حتی برای خانواده به همراه خواهد داشت. بسیاری بر این اعتقادند که اوتیسم تلفیقی از عوامل محیطی و ژنتیکی است، اما علت اصلی اوتیسم هنوز بر ما پوشیده است. ما هنوز نمی‌ بروز اوتیسم را در افراد پیش‌بینی یا از آن پیشگیری کنیم.

با این همه تا حدود زیادی می‌دانیم که این اختلال چگونه عمل می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد اوتیسم بر شکل‌گیری مغز در مراحل نخستین زندگی و نیز بر شیوه گردآوری و پردازش اطلاعات در کودکی تاثیر نامطلوب می‌گذارد.

اوتیسم یا در خود ماندگی بیماری نادر یا رایج؟

دشوار است که بتوانیم امکان ابتلای یک کودک را به اوتیسم تعیین کنیم؛ اما با این حال آمارهایی در دست داریم که میزان پراکندگی این بیماری را به ما نشان می‌دهد. مطابق این آمارها اوتیسم یک بیماری نادر به شمار نمی‌رود و حتی گاهی آن را اختلالی رایج به حساب می‌آورند. میزان شیوع این بیماری در آمریکا حدود یک درصد است و از هر ۱۱۰ کودک یکی را درگیر می‌کند؛ البته در این میان پسرها سهم بسیار بیشتری دارند و چهار برابر دختران به این اختلال مبتلا می‌شوند.

آمارهای جهانی هم نشان می‌دهد که از هر ۸۸ کودک در سراسر جهان، یکی به اوتیسم مبتلاست. در این میان هرچند در ایران آمار دقیقی در دست نیست؛ اما بنا به اظهارات متخصصان می‌توان آمار جهانی را معیار مناسبی برای کودکان ایرانی نیز به‌ آورد. در چنین شرایطی دانستن علائمی که کودک را در زمره مبتلایان به اوتیسم قرار می‌دهد برای خانواده‌ها بسیار مهم است و به یافتن راه درست مواجهه با بیماری کمک می‌کند؛ زیرا هر‌چه زودتر درمان کودک آغاز شود، فرصت و بخت بیشتری برای آموزش او و رسیدن به نتایج موثر در مدتی طولانی در اختیار خواهد بود.

حواستان را جمع کنید

اکنون هیچ نشانه زیستی یا آزمون پزشکی برای تشخیص اوتیسم در اختیار نداریم. اوتیسم تنها از طریق مشاهده مجموعه رفتارهایی که از کودک سر‌می‌زند قابل تشخیص است.

اگر کودکی به اختلالات طیف اوتیسم (ADSs) مبتلا باشد ممکن است:

• در اشاره کردن یا حتی توجه به اشیایی که دور و برش قرار دارند (مانند پرنده‌ای در آسمان) ناتوان باشد.
• زمانی که نامش را بر زبان می‌آورند، بندرت جواب دهد‌.
• اغلب به اشیای غیرمتعارف (مثل دسته چک یا قاشق) توجه نشان دهد.
• در اوضاع و احوالی که برایش تازگی دارد و تا‌کنون آن را تجربه نکرده است، پریشان و مضطرب شود.
• رغبتی به بازی‌های تعاملی مفرح (مثل «گرگم به هوا» یا «هفت سنگ») نشان ندهد یا از پس چنین بازی‌هایی بر نیاید.
• مِن و مِن ‌کند یا با صدایی مبهم و نامعمول سخن بگوید.
• بدن یا دست خود را به طور نامعمول حرکت دهد.
• حساسیت بسیار بالایی به لمس کردن، دیدن یا شنیدن از خود نشان ‌دهد.
• توانایی چندانی در برقراری ارتباط از طریق نگاه نداشته باشد.

کودک مبتلا به اوتیسم یا در خود ماندگی ممکن است برخی یا همه این رفتارها را از خود بروز دهد؛ اما تشخیص نهایی با روان‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب است.

تا دیر نشده کاری بکنید

مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای کودکی با این رفتارها انجام دهید آن است که او را بدرستی ارزیابی کنید. در صورت بروز علائم در فرزندتان، بدون آن‌که پیشداوری کنید، در اسرع وقت به یک روان‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

توجه داشته باشید کودکی که نمی‌تواند رفتارهای تعاملی مانند رد و بدل کردن لبخند، برقراری ارتباط با چشم و... را نسبت به والدین خود بروز دهد، تجارب آموزشی بسیار مهمی را از دست می‌دهد و نمی‌تواند سنگ بنای رفتارهای اجتماعی پیچیده‌تر را برای زندگی آینده خود سر جایش بگذارد. به همین دلیل تشخیص بهنگام و آغاز درمان اوتیسم در سال‌های نخستین زندگی، هنگامی که مغز انسان مانند یک نهال بسیار «منعطف» و شکل‌پذیر است، امری حیاتی است و بهترین فرصت را برای بهبود زبان، رفتارهای اجتماعی و میزان بهره هوشی‌اش فراهم خواهد آورد.

هرچه زودتر، بهتر

همه می‌دانند که آموختن زبان دوم در سنین بالاتر یا در بزرگسالی بسیار سخت‌تر از خردسالی است. کودک خردسال با کوشش بسیار کمتری می‌تواند زبان دوم را بیاموزد. به همین طریق، مطالعات پژوهشی نشان داده است اقدام به درمان اوتیسم یا در خود ماندگی طی سال‌های نخستین زندگی می‌تواند نتایج بسیار مطلوب‌تری دربر داشته باشد.

توجه داشته باشید حتی یکی، دو سال تاخیر در آغاز درمان ممکن است از تاثیر شیوه‌های درمانی به میزان قابل توجهی بکاهد.

از انگ و برچسب «بیمار» نترسید

برنامه درمانی در سال‌های نخستین زندگی هرگز به‌این معنا نیست که اوتیسم یا در خود ماندگی برای همیشه بر پیشانی فرزند دلبندتان نقش خواهد بست و او را انگشت‌نما خواهد کرد. برعکس، درمان زودهنگام بیشترین امکان را برای تغییر رفتارها و مهارت‌های کودک به بار خواهد آورد، چنان‌که او دیگر هیچ نیازی به درمان نخواهد داشت. به این ترتیب، شما با اقدام بموقع از بروز رفتارهای ناهنجار او در بزرگسالی و ناتوانی‌هایش در زندگی اجتماعی آینده پیشگیری خواهید کرد.

درمان در کودکی راه را بر مشکلات زندگی فرد مبتلا به اوتیسم در بزرگسالی خواهد بست.

خودتان قضاوت کنید:

کودکی که تحت درمان است بیشتر در معرض انگشت‌نما شدن قرار دارد یا فرد بزرگسالی که رشد اجتماعی کافی نیافته باشد!؟

امیدوار باشید

خوشبختانه به‌رغم ناشناخته بودن علل ابتلا به‌اوتیسم، طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی در اختیار ماست که می‌تواند علائم اوتیسم یا در خود ماندگی را درمان کند. در این میان، روش‌هایی که بیش از همه مورد توصیه قرار می‌گیرند بیشتر بر پایه یک مدل رفتاری یا یک مدل رشد قرار دارند که برای افزایش مهارت‌های آموزشی، اجتماعی و ارتباطی و نیز کاهش هرگونه رفتار منفی طراحی شده‌اند. ظاهرا روش‌های دارویی تاثیری در درمان اوتیسم ندارد و به همین دلیل وزارت دارو و غذای آمریکا (FAD) هیچ دارویی را برای درمان اوتیسم تائید نمی‌کند؛ اما گاهی اوقات برخی برنامه‌های درمان دارویی به بیماران اوتیسمی تجویز می‌شود. این داروها در اصل برای کاهش علائم اوتیسم نیستند، بلکه برای کاهش یا رفع علائم بیماری‌هایی هستند که گاهی همراه با اوتیسم ظاهر می‌شوند که در این زمینه می‌توان به بروز حمله‌ در بیماران مبتلا به صرع، اختلالات وسواس و اضطراب اشاره کرد.

نکته مهم دیگر این‌که کودکان مبتلا به اوتیسم یا در خود ماندگی ممکن است به بیماری‌های درمان‌پذیری مانند انواع آلرژی‌ها، اختلالات گوارشی و خواب نیز دچار باشند. درمان این بیماری‌ها نمی‌تواند اوتیسم را درمان کند؛ اما می‌تواند کیفیت زندگی را برای این افراد و خانواده‌هایشان بهبود بخشد؛ بنابراین ممکن است روش‌های جانبی درمانی نیز برای غلبه بر این مشکلات از سوی متخصص در دستور کار قرار گیرد. 

برای آشنایی بیشتر روش های آموزش و رفتار با کودک مبتلا به اوتیسم یا در خود ماندگی پیشنهاد می کنیم مقاله روش هایی برای آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم را مطالعه نمایید.