فلج مغزی (CP) در کودکان - بخش اول

فلج مغزی، شامل گروهی از اختلال‌هاست که بر توانایی حرکت و حفظ تعادل انسان تاثیر می‌گذارند. فلج مغزی رایج‌ترین ناتوانی حرکتی در دوران کودکی است. در تعریف فلج مغزی آمده: «فلج به معنای اختلال در کار عضلات است و واژه‌ی «مغزی» در این ترکیب، یعنی این اختلال عضلانی، ناشی از رشد غیرطبیعی مغز و یا آسیب به مغز در حال رشد است.»

نشانه‌های فلج مغزی در افراد مختلف متفاوت است. فرد مبتلا به فلج مغزی شدید ممکن است به تجهیزات ویژه‌ای نیاز داشته باشد تا بتواند حرکت کند و یا قادر به حرکت کردن نباشد و تا پایان عمر نیازمند مراقبت باشد. از سوی دیگر، فرد مبتلابه فلج مغزی خفیف‌تر ممکن است کمی در شکل راه رفتن مشکل داشته باشد و نیازی به افراد یا وسایل دیگر برای راه رفتن نداشته باشد. فلج مغزی در طول زندگی بدتر نمی‌شود و یک بیماری پیش‌رونده نیست. اما در طول زمان ممکن است نشانه‌های آن تغییر کند.

همه‌ی بیماران مبتلا به CP یا همان فلج مغزی، در حرکات خود مشکلاتی دارند و بسیاری از آن‌ها اختلال‌های دیگری مانند ناتوانی ذهنی، تشنج، مشکلات بینایی، شنوایی و گفتاری هم دارند. برخی از آن‌ها نیز تغییراتی در ستون فقرات (گوژپشتی) دارند.

انواع فلج مغزی

پزشکان CP را بر اساس نوع اصلی اختلال حرکتی و تأثیری که بر بخش‌های مغز می‌گذارد، طبقه‌بندی می‌کنند:

1. عضلات سفت (اسپاستیک)
2. حرکات غیرقابل کنترل (دیسکنتیک)
3. تعادل و هماهنگی ضعیف (آتاکسی)
4. فلج مغزی میکس

فلج مغزی اسپاستیک

رایج‌ترین نوع CP ، اسپاستیک است. فلج مغزی اسپاستیک حدود 80٪ افراد مبتلا را درگیر می‌کند. در این نوع، همیشه عضلات افراد مبتلا، منقبض و سفت است. این اسپاسم‌های عضلانی سبب اختلال در حرکت فرد می‌شود. این که چه قسمتی از بدن در این نوع CP، دچار اختلال حرکتی شود، انواع آن را مشخص می‌کند:

1. دیپلژی اسپاستیک / دیپارزیس: پیشوند «دی» به معنای «دو» است. در این نوع فلج مغزی اسپاستیک، هر دو اندام به صورت قرینه درگیر می‌شوند. یعنی دوپا، دو دست. اما درگیری بیش‌تر در پاهای این افراد است و دست‌ها را کمتر درگیر می‌کند. این افراد در راه رفتن مشکل دارند. چرا که عضلات ران‌ها و ساق پاهای آنها دچار انقباض شدید می‌شوند و باعث جمع شدن پاهای‌شان و چرخش آن‌ها به داخل می‌شود. به طوری که پاهای‌شان حالت قیچی به خود می‌گیرند.
2. همی پلژی اسپاسماتیک / همی پارزی: پیشوند «همی» به معنای «یک طرفه» است. این نوع CP فقط یک سوی بدن فرد را درگیر می‌کند، معمولا یک دست و یک پا. درگیری دست‌ها در این نوع بیش‌تر از پاهاست.
3. کوادریپلژی اسپاستیک / کوادریپارزیس: پیشوند «کوادر» به معنی «چهار» است. در این نوع CP، هر چهار اندام فرد(دو دست و دو پا) به همراه تنه و صورت درگیر می‌شوند. افراد مبتلا به کوادریپارزی اسپاستیک معمولاً قادر به راه رفتن نیستند و دارای اختلال‌های رشدی دیگری مانند ناتوانی ذهنی، تشنج، مشکلات بینایی، شنوایی یا گفتاری هستند.

فلج مغزی دیسکنتیک

افراد مبتلا به CP دیسكنتیك در كنترل حركت دست‌ها، بازوها و پاها و در نشستن و راه رفتن مشکل دارند. حرکات آن‌ها قابل کنترل نبوده و می‌توانند آهسته یا سریع باشند. گاهی این حرکات سبب خنده‌ی دیگران می‌شود. گاهی اوقات صورت و زبان فرد نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و فرد در حرکت دادن زبان، صحبت کردن و بلعیدن دچار مشکل می‌شود. تون عضلانی(سفتی عضلات) این افراد می‌تواند روز به روز یا ساعت به ساعت تغییر کند. یعنی عضلات آن‌ها به صورت متناوب شل و سفت می‌شوند. این تغییرات از خیلی شل می‌تواند باشد تا خیلی سفت. برای همین این افراد تعادل در حرکت ندارند.

فلج مغزی آتاکسیک

افراد مبتلا به CP آتاکسی در تعادل و هماهنگی بین اندام‌ها مشکل دارند. این افراد ممکن است راه رفتن ناپایدار داشته باشند. یعنی در هنگام راه رفتن زمین بخورند. این افراد هم‌چنین ممکن است در انجام حرکات سریع یا حرکاتی که نیاز به کنترل زیادی دارند، مانند نوشتن، مشکل داشته باشند و هنگامی که می‌خواهند چیزی را بردارند، در ایجاد هماهنگی بین دست و ذهن خود اختلال داشته باشند.

فلج مغزی میکس

برخی از افراد ممکن است نشانه‌های چند نوع فلج مغزی را با هم داشته باشند و هم‌زمان در حرکت دادن اندام‌ها و حفظ تعادل بدن مشکل داشته باشند. به این نوع CP، میکس می‌گویند.

علت‌های فلج مغزی کودکان

علت‌های اصلی CP، اغلب قبل از تولد ایجاد می‌شوند. به عبارتی مادرزادی هستند. در بسیاری از موارد نمی‌توانیم دلیل خاصی را برای آن پیدا کنیم اما پژوهش‌گران دلیل‌های زیر را به عنوان عوامل اصلی اختلال در رشد مغز جنین برشمرده‌اند:

1. جهش‌های ژنتیکی که منجر به رشد غیرطبیعی جنین می‌شود.
2. عفونت‌های مادر که روی رشد جنین اثر می‌گذارد.
3. سکته‌ی مغزی جنین (اختلال در خون‌رسانی به مغز جنین)
4. خونریزی در رحم

عوامل گفته شده، مادرزادی بوده و پیش‌گیری از وقوع آن‌ها بسیار دشوار است. اما عوامل اکتسابی نیز می‌توانند سبب ایجاد CP در نوزادان و کودکان شود:

1. نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد در زایمان‌های طولانی (اگر به مدت زیادی نوزاد در کانال زایمانی بماند، اکسیژن‌رسانی به مغز او مختل و دچار CP می‌شود.
2. برخی بیماری‌های عفونی نوزادان که باعث التهاب بافت مغز و اطراف آن می‌شود. مانند مننژیت
3. آسیب دیدگی سر نوزاد بر اثر تصادف یا سقوط از بلندی.

ابتلای مادر به برخی عوامل عفونی نیز می‌تواند احتمال ابتلای نوزاد را به CP افزایش دهد. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

1. سیتومگالوویروس. این ویروس شایع، در مادر نشانه‌های شبه آنفولانزا ایجاد می‌کند و اگر مادری اولین عفونت فعال خود را در دوران بارداری داشته باشد (یعنی قبلا سابقه‌ی آن را نداشته باشد و ایمنی‌زایی در بدنش انجام نشده باشد)، می‌تواند منجر به CP مادرزادی شود.
2. سرخک آلمانی (سرخجه). یک ویروس مسری است که امروزه خوشبختانه با واکسن می‌توان از این عفونت ویروسی پیشگیری کرد.
3. تبخال. ویروس عامل تبخال می‌تواند از مادر به کودک در دوران بارداری منتقل شود و رحم و جفت را تحت تأثیر قرار دهد. التهاب ایجاد شده توسط این عفونت می‌تواند به سیستم عصبی نوزاد متولد شده آسیب برساند و او را مستعد ابتلا به CP، کند.
4. سفلیس. این یک عفونت باکتریایی مقاربتی است. ابتلای مادر باردار به این عفونت می‌تواند کودک را مستعد ابتلا به CP نماید.
5. توکسوپلاسموز. این عفونت توسط انگلی ایجاد می‌شود که در مواد غذایی آلوده و همچنین خاک و مدفوع گربه‌های آلوده وجود دارد. اگر این انگل وارد بدن مادر شود، جنین را مبتلا به CP می‌کند.
6. عفونت ویروس زیکا. نوزادانی که مادر آن‌ها آلوده به ویروس زیکا هستند، اندازه سرشان کوچکتر از حد طبیعی است (میکروسفالی)  آن‌ها می‌توانند دچار فلج مغزی شوند.

عوامل هنگام تولد

در هنگام تولد نیز عواملی می‌توانند بر احتمال ابتلای نوزاد بر CP اثر بگذارند:

1. قرار گرفتن پا (به جای سر) در کانال زایمانی؛ هنگامی که نوزادی به جای سر با پا به دنیا بیاید، بیش‌تر در خطر نرسیدن اکسیژن به مغز و در نتیجه ابتلا به CP است.
2. وزن کم هنگام تولد. نوزادانی که با وزنی کم‌تر از 2.5 کیلوگرم به دنیا می‌آیند، بیش‌تر در معرض CP هستند. هرچقدر وزن هنگام تولد نوزاد کم‌تر باشد، احتمال ابتلا به CP در آن‌ها بیشتر است.
3. چندقلویی. خطر ابتلا به فلج مغزی با تعداد نوزادانی که رحم مشترک دارند افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده است که در صورت مرگ یک یا چند قل، خطر ابتلا به فلج مغزی برای  قل یا قل‌های باقی مانده افزایش می‌یابد.
4. تولد زودرس. نوزادانی که زودتر از 28 هفته از بارداری متولد شده‌اند بیشتر در معرض خطر فلج مغزی قرار دارند. هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، خطر ابتلای او به فلج مغزی بیش‌تر است.

بیماری‌های نوزاد: برخی از بیماری‌های نوزاد نیز می‌تواند خطر CP را تا اندازه زیادی در او افزایش دهد:

1. مننژیت باکتریایی: این عفونت باکتریایی سبب التهاب در غشای اطراف مغز و نخاع می‌شود.
2. انسفالیت ویروسی. این عفونت ویروسی هم سبب التهاب در غشای اطراف مغز و نخاع می‌شود.
3. زردی شدید درمان نشده
4. خونریزی در مغز. این وضعیت معمولاً به دلیل سکته مغزی کودک در رحم ایجاد می‌شود

عوامل دیگر: سایر عواملی که می‌تواند خطر فلج مغزی را در کودکان افزایش دهد شامل مشکلات تیروئید و قرار گرفتن در معرض سموم، مانند متیل جیوه، است.

ادامه دارد...