اثرات سازنده بازی با مکعب‌ها بر روی کودکان
مکعب بازی
مکعب‌ها، آن‌دست از وسایل چوبی هستند که در اشکال، اندازه‌ها و رنگ‌های گوناگون ساخته می‌شوند و کودک می‌تواند با آن‌ها چیزهای گوناگونی بسازد. کودکان بسیار علاقه‌مندند تا ضمن بازی چیزهائی بسازند. مکعب‌های کوچک و بزرگ چوبی و گاهی اوقات مکعب‌های هم‌اندازه در مکعب بازی به‌کار می‌روند. کودکان می‌توانند مکعب‌ها را برای ساختن چیزهای گوناگونی که دوست دارند به‌کار برند. برای مثال کودک از مکعب‌ها خانه، پل، صندوق پست، مغازه، اتوبوس، برج و... می‌سازد. تمایل کودکان به ساختمان‌سازی در رشد و سلامت روانی کودک مؤثر است.
چون با ساختن چیزی، به لحاظ درونی ارضاء شده و در ضمن بازی، یک کار مفید، سازنده و مثمرثمر انجام داده است. مکعب‌های چوبی دارای ارزش‌های گوناگون است، آن‌ها نیاز شدید کودک را به «حاثه و خطر» مرتفع ساخته و همچنین راه را برای انفجار بی‌قاعده خشم کودک باز می‌گذارند. گاهی اوقات مکعب‌های چوبی جانشین موضوعات مورد کینه و دشمنی کودک واقع شده و بدین وسیله جلوی آسیب‌رسانی کودک را به‌غیر می‌گیرند.
مکعب بازی به کودک کمک می‌کند تا با خود و دیگران رابطه برقرار ساخته و بتواند تخیلات خود را بهتر آشکار سازد و بیشتر به کشف عالم واقع نائل آید. مکعب‌ها و دیگر اشکال چوبی در بازی درمانی کاربرد فراوانی دارد، تحقیقات نشان داد است که کودک به هنگام بازی درباره ساختنش صحبت می‌کند. کودکی که اندیشه، احساسات، عواطف، آرزوها و تمایلات خویش را از طریق کلامی بیان نمی‌کرد از طریق ساخته‌هایش برای درمانگر آشکار ساخته و بیان می‌کند.
فوائد و اثرات مثبت و سازنده مکعب بازی
- حس سازندگی، ساختن و ایجاد کردن در کودک تقویت می‌شود.
- هنگامی‌که کودک با مکعب‌ها ساختمان، پل، مغازه و... می‌سازد در واقع اعتماد به‌نفس او رشد می‌کند.
- به دلیل سهولت در جابه‌جائی و تسریع در جور کردن و چیدن، کودکان را به‌سوی ابداع و ابتکار می‌کشاند.
کودک در ضمن بازی می‌آموزد که می‌تواند مکعب‌ها را برحسب رنگ طبقه‌بندی کند. مثلاً مکعب‌های قرمز را کنار هم بگذارد حتی اگر اندازه و شکل آن‌ها متفاوت باشد. بازی با اسباب‌بازی‌هائی در اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف و مرتب کردن آن‌ها ابتدا برحسب اندازه و سپس برحسب رنگ‌ها، می‌تواند کودک را کمک کند تا ابتدا آن‌ها را طبقه‌بندی کند و سپس در هر طبقه اشیاء را مرتب کند.
کودکان با اشکال و احجام مختلف هندسی و همچنین رنگ‌های مختلف آشنا می‌شود.
در بازی با مکعب‌ها کودک با کشف این‌که دو مکعب کوچک، مساوی یک مکعب بزرگ است مفاهیم تساوی را نیز می‌آموزد.از طریق مکعب بازی کودک با مفهوم شمارش و اعداد آشنا می‌شود. شمردن برای کودک راحت است ولی درک آن‌ها مشکل، یعنی کودک ممکن است بتواند از یک تا ده را به‌راحتی پشت سر هم بشمارد ولی نداند «دوم» یعنی دو مکعب یا دو لیوان و... و یا پنج یعنی پنج مکعب یا پنج لیوان. وقتی کودک با مکعب‌ها بازی می‌کند می‌توانید فرصتی برایش ایجاد کنید که تجارب او درباره مفهوم اعداد بیشتر شود. مثلاً بگوئید: لطفاً «سه مکعب را به من بده». «من یکی از این مکعب‌ها را به من بده». در این‌صورت کودک قادر است مفهوم اعداد یک، دو، سه و غیره را به‌صورت مجسم بفهمد.
به این ترتیب شما می‌توانید به درک کودک در مورد اعداد کمک کنید. ممکن است در حین بازی کودک از شما بخواهد چند تا مکعب به او بدهید از او بپرسید «منظورت چند مکعب است؟» «آیا دو مکعب می‌خواهی» «آیا سه مکعب می‌خواهی؟» وقتی این سئوال‌ها را از کودک می‌کنید دو مکعب یا سه مکعب را به او نشان دهید با کمک مکعب‌ها می‌توانید به کودکان مفاهیم نصف، دو برابر و غیره را یاد بدهید. اگر چه ابتدا کودک معنی این لغات را ممکن است نداند ولی با نشان دادن مکعب‌های کوچک و بزرگ این مفاهیم برایش قابل لمس خواهد شد.
کودکان خیلی زود از طریق تجربه یاد می‌گیرند که دو نصف از یک واحدی را وقتی کنار هم قرار دهند اندازه آن به اندازه یک مکعب واحد می‌باشد.
از طریق بازی با مکعب‌ها کودکان می‌توانند به مفاهیم اندازه‌هائی مثل بزرگ‌تر، کوچک‌تر، متوسط، هم‌اندازه، کوتاه، بلند و همچنین مفاهیم کیفی مثل بالا، پائین، زیر، رو و... و مفاهیم ترتیبی اعداد مثل اول، دوم، سوم و... پی ببرند. مثلاً از کودک بپرسید «مریم تو امروز ساختمان بلندی ساخته‌ای؟»
کودک از طریق مکعب بازی می‌فهمد هر چه بیشتر مکعب‌ها را روی هم قرار دهیم تعادل ستون کمتر خواهد شد. اگر مکعب‌ها را دقیق و منظم روی هم قرار دهیم استحکام بیشتری در مقایسه با مکعب‌هائی که نامنظم روی همدیگر قرار گرفته‌اند خواهند داشت.
پرورش قدرت تشخیص بصری کودک، از طریق مکعب‌ها می‌تواند شکل‌های مختلف را از یکدیگر تشخیص دهد و این تشخیص کمک می‌کند به یادگیری حروف الفبا.
اشکال گوناگون مکعب‌ها این امکان را برای کودکان فراهم می‌سازد تا با قرار دادن آن‌ها کنار یکدیگر طرح‌های مختلفی را درست کنند و تخیلات خود را رشد و توسعه داده و آن‌چه دیده‌اند پیاده نمایند.
هنگامی‌که کودک با چند نفر از دوستانش همکاری می‌کند با هم بحث می‌کنند و با تبادل تجربیات از یکدیگر می‌آموزند و یکدیگر را قانع می‌کنند و به این ترتیب یاد می‌گیرد با دیگران همکاری کند چرا که در غیر این‌صورت ساختمانش نیمه‌تمام خواهد ماند.
کودک ضمن بازی با مکعب‌ها با مفاهیم ذهنی، فضائی و هندسی آشنا می‌شود. مثلاً هنگام ساختن یک پل، ذهن را درباره تعادل اجسام بلندی و کوتاهی، برقراری تناسب بین پایه‌ها به فعالیت وا می‌دارد.
موارد استفاده از مکعب‌ها با توجه به مراحل رشد کودک:
- کودک با مکب‌ها در طی چهار مرحله شروع به ساختن وسایل می‌کند.
- فقط مکعب‌ها را دست‌کاری می‌کند و آن‌ها را به‌طور نامنظم روی هم قرار می‌دهد.
- کودک مکعب‌ها را ردیف می‌کند یا برج می‌سازد.
- او الگو و تکنیک‌هائی برای ساختن طرح‌های پیچیده مطرح می‌کند.
- کودک ساختمان واقعی می‌سازد که در این حالت وی سه ساله است و در این سن به مسئله تعادل و اندازه و روی هم قرار دادن قطعات علاقه‌مند می‌شود.
- در چهارسالگی او طرح‌های ساده می‌سازد و طوری وسایل را روی هم قرار می‌دهد که با ضربه‌ای ملایم در هم می‌ریزد.
- در پنج سالگی او ساختمان‌هائی درست می‌کند که با دقت و ظرافت روی هم قرار گرفته‌اند و در شش سالگی این ساختمان‌ها طوری روی هم قرار گرفته‌اند که کودک می‌تواند با آن‌ها بازی کند.
از نظر هوشی کودک باید قادر باشد مراح زیر را در سنین ذکر شده انجام دهد.
- کودک در ۱۸ ماهگی ۲ الی ۳ مکعب را روی هم می‌گذارد.
- کودک در ۲ سالگی ۷ الی ۸ مکعب را روی هم می‌گذارد.
- کودک در ۵/۲ سالگی با مکعب پل می‌سازد.
- کودک در ۴ سالگی پله ۶ مکعبی می‌سازد.
- کودک در ۵ سالگی چهار ضلعی (با مکعبی داخل آن) می‌سازد.
- کودک در ۶ سالگی پله ۱۰ مکعبی می‌سازد.
رعایت نکات ایمنی و بهداشتی هنگام تهیه و خرید مکعب‌ها
- مکعب‌ها باید صاف و بدون تراشه باشد تا سبب صدمه، آزار و آسیب کودک نگردد.
- جنس چوب به‌هنگام فرو رختن به‌دلیل سبک بودن آن به کودکان صدمه‌ای نمی‌زند.
- مکعب‌هائی برای کودکان زیر سه سال خریداری می‌شود که بلعیده نشود چون کودکان زیر سه سال می‌خواهند اشیاء را از طریق دهان آزمایش و تجربه کنند.
- در رنگ‌آمیزی مکعب‌ها، از رنگ‌های مرغوب و بادوام استفاده کنید و حتی‌الامکان از رنگ‌های طبیعی استفاده نمائید.
- مکعب‌ها بهتر است از جنس مرغوب و محکم باشد تا دیرتر شکسته شود و دوام بیشتری داشته باشند.
منابع:
۱. بازرسان سلطنتی انگلستان، آموزش و پرورش دبستانی و پیش‌دبستانی (ترجمه قاسم قاضی) ص ۲۰۵ ـ ۲۰۴
۲. سینگر دروتی جی ـ رونسن تریسی، آ. مقدمه‌ای بر پیاژه، کودک چگونه فکر می‌کند. ص ۱۲۵.
۳. Mayesky Mary Creative Activities For Young Children. P.P. ۳۴۲
۴. واثقی مینو، آموزش ضمن بازی (سال سوم هنرستان)، ص ۷۵.
۵. طباطبائی‌نیا، سیدمهدی، اسباب‌بازی آموزش و درمان، ص ۱۱۴ ـ ۱۱۳
منبع
ماهنامه کودک
لینک کوتاه