ترک عادت‌های بد در کودکان

حتماً در اطراف خود با کودکانی مواجه شده‌اید که دست خود را می‌مکند و والدین نیز همه گونه تمهیدات را برای ترک این عادت به کار می‌برند، ولی به نتیجه‌ای نمی‌رسند. مکیدن و جویدن یکی از روش‌هایی است که نوزادان و کودکان به وسیله آن می‌توانند محیط اطراف خود را لمس کنند. کودک در سنین شیرخوارگی اغلب بعد از غذاخوردن، انگشت خود را می‌مکد. برخی دیگر از کودکان به محض این که پستانک را از دهانشان بیرون می‌آورند، این کار را می‌کنند. اگر کودک نتواند در دوره شیرخوارگی غریزه مکیدن را از طریق مکیدن شیر ارضاء کند به شیوه‌هایی مانند مکیدن شست و غیره جبران می‌کند.

همین طور کودکانی را مشاهده می‌کنیم که عادت به ناخن جویدن دارند، مثلاً موقع انجام تکالیف مدرسه این عادت بد را تکرار می‌کنند. یا عادت دارند که مدام پاهایشان را تکان دهند این‌ها همه عادت‌های بدی است که کودکان ناخواسته به آن دچار می‌شوند و والدین هم در ترک آن عاجز می‌مانند. روان‌شناسان امور تربیتی معتقدند، عادت‌ها به تدریج و تقریباً ناآگاهانه شکل می‌گیرند. ترک دادن آنها هم باید آرام و به‌تدریج انجام پذیرد، این روش تدریجی تغییر رفتار شکل‌دهی نامیده می‌شود و کودکان را قدم به قدم به هدفشان نزدیک می‌کند.

عادت های دهانی نامناسب کودکان شامل مکیدن انگشت، مکیدن پستانک، فشار غیر طبیعی زبان پشت دندان ها، جویدن ناخن، دندان قروچه و خودآزاری می باشد. عادت های لبی نامناسب شامل خیس کردن لب ها به صورت مکرر، کشیدن لب، مکیدن لب و گزیدن لب می باشد.

این درحالی است که بسیاری از والدین در مقابل این رفتارها، شکیبایی خود را از دست می‌دهند و سعی می‌کنند در زمانی کوتاه، کودک را وادار به ترک عادت بد خود کنند. به همین دلیل کارشناسان به این نکته تاکید دارند که والدین نباید انتظار داشته باشند کودکشان از همین فردا عادت بدش را ترک کند‌ چرا که در این صورت هر دو آنها ناامید و سرخورده خواهند شد.

حال به شرح هر یک از انواع این عادت ها و عوارض و نحوه پیشگیری از آن ها می پردازیم.

مکیدن انگشت یا شست انگشت مکیدن بیشترین عادت های دهانی است.

 تئوری های مختلفی علت مکیدن انگشت شست در کودکان را شرح می‌دهد. روان شناسان عامل روانی را قوی ترین علت آن می‌دانند. عوارضی که این عادت در کودکان ایجاد می کند شامل فاصله گرفتن دندان های قدامی بالا و پایین از یکدیگر، جلوزدگی بیش از حد دندان های قدامی بالا، تنگ شدن قوس فک بالا و ایجاد کام گنبدی و عدم رشد عرضی فک بالا می باشد. درمان ها شامل درمان یادآوری، جایزه درمانی، دستگاه درمانی و ترکیبی از یادآوری و جایزه درمانی می باشد:

الف) درمان یادآوری Reminder therapy:

اولین قدم برای درمان عادت مکیدن انگشت است و برای کودکانی مناسب است که می خواهند این عادت را ترک کنند اما نیاز به کمی کمک برای ترک کامل عادت دارند. یادآوری آنها در نبردن انگشت به دهان می تواند با چسباندن یک چسب زخم روی انگشت یا مالیدن یک ماده بدطعم به انگشت یا استفاده از دستکش باشد.

ب) جایزه درمانی Reward therapy :

یک قول نامه بین کودک و والدین یا کودک و دندان پزشک بسته می شود و با کودک قرار گذاشته می شود که در هر روزی که این عادت را انجام ندهد به او جایزه کوچکی بدهند. هرچه کودک را بیشتر در این برنامه درگیر کنیم، امکان موفقیت بیشتر خواهد بود. بدین معنی که مثلا ًاز کودک بخواهیم جدولی را تهیه کرده و تعداد دفعات مکیدن انگشت خود را در هر روز هفته در آن ثبت کند والدین باید به خاطر داشته باشند که به هیچ عنوان، کودک خود را به خاطر انجام عادت سرزنش نکنند.

بهترین روش برای این کار یافتن پاسخ یا رفتار جایگزین است که کودکان می‌توانند برای کاهش یا ترک عادت بد خود از آن رفتار جایگزین استفاده کنند. در واقع یک پاسخ جایگزین یا می‌تواند رفتار عادتی شود و انجام آن را ناراحت‌کننده سازد یا می‌تواند حواس کودک را به چیز دیگری معطوف کند و انجام عادت را به تاخیر اندازد. پاسخ‌های جایگزین علاوه بر این که به کودکان فعالیت جایگزینی را نشان می‌دهند به آنان حس کنترل بر عادتشان را نیز ارائه می‌دهند، برای مثال اگر کودکان موافقت کنند که به جای مکیدن شست آدامس بجوند، عمل جویدن، مکیدن شست را با مشکل مواجه می‌کند.

شناسایی عامل محرک

بسیاری از عادت‌های بد در زمان‌ها و موقعیت‌های خاص رخ می‌دهد، اگر آن زمان‌ها و موقعیت‌های خاص را شناسایی کنید، بهتر می‌توانید در کنترل آن عادت بد موثر باشید. در واقع والدین می‌توانند با حذف یا تغییر محرک و یا دوری دادن کودک از آن محرک خاص، کودک را در جهت کاهش عادت بد سوق دهند، مثلا هنگامی که کودک با تماشای تلویزیون به انجام عادت بد خود که می‌تواند مکیدن شست یا جویدن ناخن باشد راغب می‌شود باید با کاهش دفعات تماشای تلویزیون این عادت را به مرور کاهش و ترک داد بنابراین در نظر داشته باشید اگر والدین کودکی که ناخن می‌جود تمام روش‌هایی را که برای ترک عادت توصیه شده است، به کار گیرند ولی کنترل محرک را نادیده بگیرند، تلاش‌های آنان به جایی نمی‌رسد.