ابزارها و اپلیکیشن‌های کاربردی برای کودکان مبتلا به نوشتارپریشی یا اختلال نوشتاری (Dysgraphia) - بخش اول

دیسگرافیا (Dysgraphia) یا همان نوشتارپریشی یک اختلال یادگیری است. این اختلال عصبی، وابسته به سن نیست و می‌تواند کودکان تا بزرگسالان را درگیر کند. از نشانه‌های آن می‌توان به بدخطی شدید و نوشتن نامنظم اشاره کرد. البته باید دانست هرکسی که دست‌خط ناخوانا دارد به این اختلال مبتلا نیست. افراد مبتلا به نوشتارپریشی، ممکن است دست‌خط منظمی هم داشته باشند اما برای این منظم نوشتن، زمان و انرژی بسیاری را می‌گذارند. دانش آموزان مبتلا، ممکن است از سوی آموزگاران ناآگاه و همسالان خود برای عدم توانایی در نوشتن درست کلمه‌ها و جمله‌ها سرزنش و مسخره ‌شوند. این رخ‌دادها سبب کاهش اعتماد به نفس، دور شدن از گروه همسالان و فضای درسی و افت تحصیلی می‌شود.

نشانه‌های نوشتارپریشی این‌ها هستند:

1. نوشتن نادرست واژه‌ها
2. بزرگ‌نویسی
3. ترکیب خط شکسته و رسمی در نوشتن
4. اندازه و فاصله‌ی نامناسب کلمه‌ها
5. مشکل در رونویسی از کلمه‌ها
6. کندنویسی
7. ناتوانی در تجسم کلمه‌ها پیش از نوشتن آن‌ها
8. وضعیت نامعمول بدن یا دست هنگام نوشتن
9. محکم گرفتن مداد یا خودکار در هنگام نوشتن. این اتفاق سبب می‌شود که با گذر زمان فرد در دستانش احساس درد و گرفتگی کند.
10. نگاه کردن به دست هنگام نوشتن
11. بلند گفتن کلمه‌ها و حروف در هنگام نوشتن
12. جا انداختن حروف و کلمه‌ها در هنگام نوشتن
13. اشتباه در فاصله‌گذاری بین سطرها و حاشیه‌های کاغذ
14. پاک کردن مدام نوشته
15.  فاصله نگذاشتن بین واژه‌ها و نوشتنِ آن‌ها به صورت قطاری و دنبال هم
16. وضعیت غیرمعمولی مچ دست، بدن و یا کاغذ، هنگام نوشتن

افراد مبتلا به نوشتارپریشی، اغلب در هنگام نوشتن نمی‌توانند روی چیزهای دیگر تمرکز کنند. این موضوع می‌تواند یادداشت‌برداری از حرف‌های آموزگار در طول کلاس و یا نوشتن سخنان یک سخنران را در یک جلسه‌ی کاری یا آموزشی برای آن‌ها دشوار کند زیرا تمرکز و انرژی اصلی آن‌ها بر نوشتن است و نمی‌توانند در آن لحظه به چیزهای دیگر هم توجه کنند.

دانش آموزان مبتلا به نوشتارپریشی به دلیل بدخطی و آشفته نویسی ممکن است به شلختگی یا تنبلی متهم شوند. این اتفاق می‌تواند بر اعتماد به نفس آن‌ها تأثیر بگذارد و سبب اضطراب، عدم اعتماد به نفس و نگاه منفی به مدرسه شود. بنابراین نوشتارپریشی می‌تواند زمینه‌ی افت تحصیلی را برای دانش آموزان فراهم آورد.

دلیل ابتلا به نوشتارپریشی، وراثت است. احتمال ابتلا به این اختلال در افرادی که در خانواده‌ی خود سابقه‌ی ابتلای فرد یا افرادی را به نوشتارپریشی دارند، بالاتر می‌رود. این اختلال ژنتیکی مربوط به قسمت‌هایی از حافظه‌ی فعال فرد است که وظیفه‌ی آن، به خاطرسپاری شکل کلمه‌های نوشتاری است. در این بخش از حافظه، نحوه‌ی حرکت دست یا انگشتان برای نوشتن کلمه‌ها ضبط می‌شود. معمولا کودکانی که دچار نوشتارپریشی مادرزادی هستند، اگر در‌مان نشوند این حالت را تا بزرگسالی ادامه می‌دهند. اما اگر فرد بزرگسالی بدون سابقه‌ی قبلی دچار نوشتارپریشی شود، دلیل آن سکته‌ی مغزی یا وارد شدن ضربه و صدمه به ساختار مغزش است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آسیب به لوب آهیانه در مغز، ممکن است سبب بروز دیسگرافیا در فرد شود.

فردی که دچار نوشتارپریشی است، در خواندن حروف و کلمه‌ها و تشخیص آن‌ها مشکل ندارد، فقط مغز او در پردازش کلمه‌ها در هنگام نوشتن دارای اختلال است.

کودکان مبتلا به نوشتارپریشی، اغلب به دیگر اختلال‌های یادگیری مانند خوانش پریشی(Dyslexia)، محاسبه پریشی (dyscalculia)، اختلال کمبود توجه ناشی از بیش فعالی(ADHD) دچار هستند. بنابراین ممکن است این افراد ترکیبی از نشانه‌های اختلال‌های مختلف یادگیری را با هم نشان دهند و فرد درمان‌گر را گمراه کنند. مثلا ممکن است فرد هم در نوشتن و هم در خواندن کلمه‌ها مشکل داشته باشد و یا عدم توانایی در نوشتن او بیشتر ناشی از ناتوانی در توجه و تمرکزش بر کلمه‌ها و حروف باشد.

تشخیص این اختلال با روانپزشک است و با انجام آزمون‌های ویژه‌ای انجام می‌شود. اما درمان این اختلال بیش‌تر مبتنی بر کار درمانی است. کار درمانی سبب بهبود مهارت‌های نوشتاری می‌شود.

فعالیت‌های انجام شده در کاردرمانی، این‌ها هستند:

1. نگه داشتن مداد یا خودکار به روش‌های جدید برای سهولت در نوشتن.
2. کار با خاک رس و مدل‌سازی برای حروف و کلمات
3. پیدا کردن حروف در میان الگوهای ساخته شده از حروف با خمیر بازی‌های رنگی
4. رسم خطوط و تمرین دست با خط خطی کردن‌های هدف‌دار. مثلا طرح‌های دایره‌ای و خطی و ...
5. انجام پازل‌هایی که در آن‌ها باید حروف را به هم متصل کنند.

امروزه درمان‌های موثرتری برای نوشتارپریشی پیشنهاد شده است.

این درمان‌ها دو پایه دارند:

1. ابزارهای کمکی
2. اپلیکیشن‌ها

ابزارهای کمکی

برای اینکه کودک بهتر بتواند بنویسد، به او ابزارهای ساده‌ای داده می‌شود تا به کمک آن‌ها بتواند مشکلات نوشتاری خود را برطرف کند. این ابزارها این‌ها هستند:

1. کاغذهایی که در اختیار کودکان مبتلا به نوشتارپریشی قرار می‌گیرد باید تفاوت‌هایی با کاغذهای معمولی داشته باشد:

• سطح کاغذ باید ناهموار باشد. مجموعه‌ای از خطوط برجسته در سطح این کاغذها قرار داده شده است. این خطوط برجسته که در اصطلاح به آنها «دست انداز» می‌گویند، به فرد مبتلا کمک می‌کند تا در خطوط بماند و خارج نشود.

• کاغذ گرافیکی، برای استفاده‌ی کودکان مبتلا به نوشتارپریشی توصیه می‌شود. کاغذ گراف که کاغذ رسم نیز نامیده می‌شود، نوعی کاغذ ویژه است که از خطوط عمودی و افقی و مربع‌های کوچک ساخته شده است. این کاغذها به فرد کمک می‌کند تا هرکدام از حروف را در یک مربع قرار دهد و بتواند به نوشته‌ی خود نظم دهد.

کاغذ رنگی می‌تواند اضطراب به کاغذ سفید را در کودک مبتلا به نوشتارپریشی کم کند. کودک مبتلا اغلب نسبت به ناتوانی خود در نوشتن آگاه نیست و در مقایسه‌ی خود با همکلاسی‌هایش، خود را ضعیف می‌داند و یا آموزگار و اطرافیانش او را مسخره و سرزنش می‌کنند. او از قرار گرفتن در شرایط طبیعی نوشتن، احساس خوبی ندازد، به طوری که هنگام رویارو شدن با کاغذ سفید، دچار استرس می‌شود و این اتفاق، ناتوانی او را در نوشتن افزایش می‌دهد. بنابراین پژوهش‌گران توصیه می‌کنند که این کودکان در کاغذهایی با رنگ‌های مختلف بنویسند تا نسبت به رنگ خاصی شرطی نشوند.

2. ابزارهایی را که فرد مبتلا به نوشتارپریشی با کمک آن‌ها می‌نویسد باید تغییر داد:

• باید به کودک آموزش داده شود که فشار بیش از اندازه به قلم نیاورد. برای این کار بابد به او گفته شود که فکر کند در هنگام نوشتن قلمی به سبکی پَر پرنده دارد. برای این کار بهتر است به او یک پر واقعی و جوهر برای نوشتن داده شود تا داشتن یک قلم سبک را تجربه کند و با آن تمرین کند که بدون فشار آوردن، بنویسد. کم کم او فشار متعادل و درست بر قلم را یاد می‌گیرد. اگر پر پرنده در دسترس نیست می‌تواند از گچ و تخته سیاه برای نوشتن استفاده کند. اگر کودک فشار بیش از اندازه به گچ بیاورد، می‌شکند. بنابراین گچ نیز پیشنهاد خوبی برای متعادل کردن فشار انگشتان این کودکان است‌.

• اضافه کردن گیره‌های مخصوص به مداد یا خودکار، سبب می‌شود کودک آن‌ها را بگیرد. درست گرفتن قلم به درست و منظم نوشتن، کمک می‌کند.

• استفاده از رایانه و صفحه کلید برای نوشتن تایپ کردن، علاوه بر اینکه به زیبا و منظم نوشتن کودکان مبتلا به نوشتارپریشی کمک می‌کند، شکل صحیح حروف را نیز به آن‌ها می‌آموزد. به علاوه با نصب یک برنامه‌ی پردازنده‌ی کلمات، با نوشتن هر کلمه، شکل درست آن کلمه به کودک پیشنهاد می‌شود. این کار به کودک مبتلا کمک می‌کند که با انتخاب شکل درست پیشنهادی کلمات، کم کم درست نوشتن را فرا بگیرد.

• تخته‌ی شیب دار نوشتن بر روی سطح مورب و شیب‌دار سبب می‌شود که انگشتان و مچ دست او در موقعیت بهتری برای نوشتار قرار بگیرند. یک گیره‌ی کوچک در بالای تخته و یا یک نوار پلاستیکی در پایین آن، می‌تواند از سُر خوردن برگه بر روی تخته جلوگیری کند.

• توپ مخصوص کاهش استرس (Stress ball) توپ مخصوص کاهش استرس، توپی است که کودک آن را فشار می‌دهد و با فشار دادن آن علاوه بر کاهش اضطراب کودک، هماهنگی عضلات و عصب‌های دست او تقویت می‌شود.

با وسایلی که گفته شد، کودک می‌تواند توانایی نوشتن خود را افزایش دهند. اما بیش‌تر این توانایی‌ها مربوط به دست‌ها و عضلات اوست و همچنین تمرکز او را افزایش می‌دهند. تایپ کردن نیز می‌تواند به شناخت حروف و شکل صحیح کلمات کمک کند. ولی همه‌ی این ابزارها تا حدودی سنتی هستند. کودکان عصر حاضر، از اولین ماه‌های زندگی با فناوری‌های دیجیتال آشنا می‌شوند و در سال‌های بعد، بیش‌ترین ساعات خود را در شبانه‌روز با ابزارهای فناوری‌های نوین (گوشی هوشمند، تبلت و...) می‌گذرانند...

ادامه دارد...

• ابزارها و اپلیکیشن‌های کاربردی برای کودکان مبتلا به نوشتارپریشی (Dysgraphia) - بخش دوم

برخی منابع

• Extending the Spectrum of Dysgraphia: A Data Driven Strategy to Estimate Handwriting Quality

نویسنده: Thibault Asselborn(تیباولت اسلبورن)، استاد روانشناسی دانشگاه لوزان سوییتزرلند سوییس، و همکاران. سال انتشار: 2020

• Disorder of written expression and dysgraphia: definition, diagnosis, and management

نویسنده: Peter J. Chung (پیتر جی. چانگ)، استاد دانشکده‌ی بیماری‌های اطفال دانشگاه کالیفرنیای آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020

• Re-Learning to Be Different: Increased Neural Differentiation Supports Post-Stroke Language Recovery

نویسنده: Jeremy J. Purcell (جرمی جی. پورسل)، استاد دپارتمان علوم شناختی دانشگاه جان هاپکینز آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2019

• Behavioral and brain evidence for language by ear, mouth, eye, and hand and motor skills in literacy learning

نویسنده: Virginia W. Berninger(ویرجینیا و. برنینگر)، استاد فناوری آموزشی دانشگاه واشنگتن آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020