زبان پریشی (آفازی) در کودکان چیست؟
زبان‌پریشی (آفازی) اختلالی زبانی است که در اثر آسیب به قسمت‌هایی از مغز رخ می‌دهد که مسئولیت کنترل زبان و سخن گفتن را بر عهده دارند. زبان‌پریشی، بسته به نوع و محل بافت آسیب‌دیده در مغز، ممکن است ناگهانی یا پیش‌رونده باشد. نشانه‌های اولیه‌ی این اختلال، در بیان و درک گفتار و یا مشکلات خواندن و نوشتن خودش را نشان می‌دهد. زبان‌پریشی یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ی آسیب مغزی است. این آسیب‌ها ممکن است به این دلایل قسمت‌های زبانی مغز را درگیر کنند:
- سکته مغزی: این عامل مهمترین و فراگیرترین دلیلی است که در افراد سبب آفازی یا زبان‌پریشی می‌شود. از این رو می‌بینید افرادی که سکته کرده‌اند نمی‌توانند به درستی ارتباط زبانی داشته باشند.
- واردن شدن ضرباتی به سر: این عامل نیر در مواردی مشاهده شده و آسیب‌هایی جدی را برای افراد پدید آورده است.
- وجود عفونت‌هایی در مغز
- مشکلات مغزی مانند تومورهایی که در سر ایجاد می‌شود: تومور‌ها به دلیل اینکه نواحی مختلفی از مغز را درگیر می‌کنند، می‌توانند بخش‌هایی از مغز که مربوط به زبان است را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
- آلزایمر نیز می‌تواند در بروز این مشکلات تاثیرگذار باشد.
- اختلالات و مشکلات ژنتیکی نیز می‌تواند در این مساله اثرگذار باشد.
- افرادی که استرس و اضطراب زیادی دارند نیز از این عارضه در امان نیستند.
- میزان چربی خون و نیز فشار خون زیاد در ایجاد این اختلال تاثیراتی غیر قابل انکار دارد.
- عامل موثر دیگر بر این اختلال، کم‌خوابی است.
- مصرف سیگار
- مصرف زیاد موادی مانند الکل، چربی، نمک و…
انواع زبان‌پریشی
زبان‌پریشی‌ها بر اساس تاثیر بر سه توانایی شناخته می‌شوند:
- صحبت کردن روان
- درک شنیداری
- توانایی تکرار کردن
و به 5 دسته تقسیم می‌شوند:
- کلی (global)
- روان (ورنیکه)
- ناروان (بروکا)
- انتقالی
- آنومیا (واژه‌یابی)
زبان‌پریشی سراسری (global)
ناحیه‌ی درگیر در مغز در زبان‌پریشی سراسری
شدیدترین نوع زبان‌پریشی است. در زبان‌پریشی سراسری، هر سه توانایی، دچار نقص شدید می‌شود. فراد مبتلا، توانایی درک کلمه‌ها را ندارند و بیان‌شان در حد چند کلمه و یا حتی کم‌تر است. این افراد نمی‌توانند بخوانند یا بنویسند. این نوع زبان‌پریشی وقتی فرد تازه دچار سکته‌ی مغزی شده، دیده می‌شود. اگر آسیب مغزی گسترده نباشد، ممکن است نشانه‌های این نوع زبان‌پریشی برطرف شود و یا به یک نوع دیگری از زبان‌پریشی تغییر حالت بدهد. برای نمونه، بیمار چند ساعت بعد از سکته حرف هیچ‌کس را نمی‌فهمد. دیگران هم حرف‌های او را نمی‌فهمند. ولی با گذشت 3 روز از زمان سکته‌ی مغزی، نشانه‌هایش خفیف‌تر می‌شود. می‌تواند واضح‌تر حرف بزند یا توان درک حرف‌های دیگران را تا حدودی پیدا می‌کند.
زبان پریشی روان(ورنیکه)
ناحیه‌ی درگیر در مغز در زبان پریشی ورنیکه
این نوع زبان‌پریشی بر اثر آسیب به قسمت میانی سمت چپ ایجاد می‌شود. افرادی که به این نوع زبان‌پریشی مبتلا هستند، در درک صحبت‌های دیگران مشکل دارند. این افراد صحبت می‌کنند ولی گفتار آنها معنا و مفهوم خاصی ندارد. نشانه‌های زبان‌پریشی روان (ورنیکه):
- فرد مبتلا قادر به درک درست از زبان و همچنین استفاده‌ی صحیح از آن نیست.
- فرد تمایل دارد با جمله‌های طولانی و پیچیده صحبت کند که غالب آنها بی‌معنی و شامل کلمه‌های نادرست و یا بی‌معنا هستند.
- فرد مبتلا متوجه نیست که دیگران ممکن است قادر به درک حرف‌هایش نشوند.
- این افراد با اینکه حرف‌هایشان معنا و مفهومی ندارد، زیاد حرف می‌زنند. یعنی کلمه‌های نامفهوم را با ریتم جمله‌های عادی بیان می‌کنند و فکر می‌کنند منظورشان را درست می‌رسانند.
- زبان‌پریشی ناروان(بروکا)
ناحیه‌ی درگیر در مغز در زبان پریشی بروکا
زبان‌پریشی ناروان(بروکا) بر اثر آسیب به ناحیه جلویی سمت چپ مغز ایجاد می‌شود. در این نوع از زبان‌پریشی، بیان فرد به شدت آسیب می‌بیند ولی درک او تا حدودی سالم است. نشانه‌های این نوع زبان‌پریشی این‌ها هستند:
- فرد کلمه‌ها را نمی‌تواند بگوید و یا طول جملاتش کوتاه شده در حد ۳-۴ کلمه است.
- قادر به انتقال پیام‌های اصلی است ولی ممکن است بعضی از کلمه‌ها را جابه‌جا بگوید. می‌تواند حرف‌های دیگران را درک کند ولی در نوشتن دچار اشتباه می‌شود.
- حرف‌های دیگران را می‌فهمد ولی در جواب دادن آن مشکل دارد.
- چون متوجه می‌شود که دارد کلمه‌ها را اشتباه می‌گوید، اما توان تصحیح آنها را نیز ندارد، دچار سرخوردگی و افسردگی می‌شود.
زبان‌پریشی انتقالی
ناحیه‌ی درگیر در مغز در زبان پریشی انتقالی
گفتار این بیماران روان است. درک آنها از حرف دیگران تا حد زیادی سالم است. ولی قادر به تکرار کلمه‌ها نیستند. مشکلات گفتاری آنها ناقص گویی(پارافزی) است. مثلا چوب را می‌گویند جوب(پارزبان‌پریشی واجی) و یا در را می‌گویند پنجره(پارزبان‌پریشی معنایی). این افراد ممکن است مشکلاتی نیز در خواندن و درک مطلب داشته باشند.
زبان‌پریشی آنومیا (واژه‌یابی)
ناحیه‌ی درگیر در مغز در زبان‌پریشی آنومیا
در این اختلال، فرد توانایی پیدا کردن کلمه‌ها و واژه‌یابی را ندارد. اغلب می‌داند چه می‌خواهد بگوید و درباره‌ی چه موضوعی صحبت کند ولی کلمه‌ای که می‌خواهد بگوید را پیدا نمی‌کند. گفتار این افراد روان است و تا حد زیادی درک آنها نیز سالم است. مبتلایان به این نوع زبان‌پریشی، چون برخی کلمه‌ها را به یاد نمی‌آورند از جایگزین‌هایی مثل «چیز... این... همین... » و... استفاده می‌کنند.
نشانه‌های زبان‌پریشی
هر نوع زبان‌پریشی، نشانه‌های ویژه‌ی خود را دارد. ولی به طور کلی افراد مبتلا به این اختلال، طیفی از نشانه‌های زیر را از خود بروز می‌دهند:
- ناتوانی در درک زبان
- ناتوانی در تلفظ (بدون وجود ضعف در عضلات)
- ناتوانی در صحبت کردن خود به خودی
- ناتوانی در نامیدن اشیا
- ناتوانی در تکرار کردن
- پارزبان پریشی کلامی (جایگزینی و استفاده از کلمه یا صداها به جای یکدیگر)
- ناتوانی در جمله‌بندی مناسب
- ناتوانی در حفظ قواعد دستوری
- ناتوانی در خواندن
- ناتوانی در نوشتن
- جملات ناکامل
- عدم حفظ آهنگ و تون صدا (مثلا جمله‌ی پرسشی را به صورت معمولی بگوید و شما ندانید الان سوال کرد یا نه)
- محدود شدن خزانه واژگان بیانی (مثلا فقط ۱۰ تا کلمه یا جمله بلد است)
- ناتوانی در درک دستورات یا خواسته‌های دیگران
تشخیص زبان‌پریشی
پس از آسیب مغزی، پزشک متخصص با توجه به نوع آسیب و نشانه‌ها و شدت آسیب دیدگی، دستور تصویربرداری مغزی را می‌دهد. با توجه به تصویربرداری‌های سی تی اسکن CTscan و یا MRI که از مغز فرد آسیب دیده گرفته می‌شود، می‌توان نواحی آسیب جمجمه، عروق و بافت مغز را تشخیص داد.
با توجه به جایگاه آسیب، پزشک بررسی‌های مربوط به زبان‌پریشی را آغاز می‌کند. از مهمترین عوامل جهت ارزیابی صحیح، بررسی سطح هوشیاری فرد است. برای این کار در ابتدا از فرد نامش را می‌پرسیم. اگر فرد هوشیار نباشد نمی‌تواند به سوالی هم پاسخ دهد.
پس از آن، درک شنوایی فرد بررسی می‌شود. در این بررسی به دنبال این هستیم که فرد چقدر صحبت‌های دیگران را درک می‌کند. سپس صحبت کردن و بیان بیمار بررسی می‌شود. اگر فرد مشکوک به آفازی باشد به گفتاردرمانگر ارجاع داده می‌شود. تشخیص نوع آفازی با گفتاردرمانگر است.
اختلالات همراه زبان‌پریشی
بسته به اینکه آفازی در نتیجه‌ی چه عاملی ایجاد شده باشد اختلالات همراه آن متفاوت است. موارد همراه این‌ها هستند:
- فلجی در نیمه‌ی بدن (بیشتر فلجی سمت راست بدن)
- مشکلات بلع و غذا خوردن
- اختلال در نیمه‌ی بینایی
- دیزارتری(اختلال در تکلم به علت شل یا سفت بودن عضلات دهانی)
- آپراکسی(اختلال در هماهنگی اعصاب و عضلات دهانی)
- تشنج
درمان آفازی
در برخی موارد، اگر آسیب فرد جزئی باشد، بطور کامل و بدون هیچ درمانی بهبود می‌یابد. اما در بیشتر موارد، آفازی به سرعت و بطور کامل بهبود نمی‌یابد. بسیاری از افراد مبتلا به آفازی در یک دوره، برخی از توانایی‌های خود را به دست می‌آورند، اما برخی از ناتوانی‌ها همچنان برای فرد باقی می‌ماند. در این موارد، گفتاردرمانی برای بهبود و یا درمان فرد می‌تواند مفید باشد. دوره بهبودی معمولا بیش از دو سال طول می‌کشد. بیشتر مردم معتقدند که موثرترین درمان، زمانی است که در همان مراحل اولیه آغاز شود. بنابراین بعد از آسیب مغزی، باید فرد بلافاصله به یک گفتاردرمانگر ارجاع داده شود.
برخی از عواملی که بر روی پیشرفت بیمار تاثیر می‌گذارند عبارتند از:
- علت ضایعه مغزی
- وسعت ضایعه
- محل ضایعه
- سن فرد
- انگیزه فرد برای بهبود
- سطح سواد فرد
گفتاردرمانی می‌کوشد تا با استفاده از توانایی‌های باقیمانده‌ی فرد توانایی او را برای برقراری ارتباط، بهبود بخشیده و همچنین شیوه‌های دیگری را برای برقراری ارتباط به او بیاموزد تا فرد بتواند تا حد امکان از توانایی‌های زبانی باقیمانده برای جبران مشکلات زبانی خود استفاده کند.
برخی منابع
- Using experience-based codesign to coproduce aphasia rehabilitation services: study protocol
نویسنده: Lisa Anemaat(لیزا آنمیت)، استاد علوم اعصاب دانشگاه کوئینزلند استرالیا، و همکاران. سال انتشار: 2021
- Statistical analysis plan for the COMPARE trial: a 3-arm randomised controlled trial comparing the effectiveness of Constraint-induced Aphasia Therapy Plus and Multi-Modality Aphasia Therapy to usual care in chronic post-stroke aphasia (COMPARE)
نویسنده: Miranda L. Rose (میراندا ال. رز)، پژوهشگر دانشکده ی بهداشت دانشگاه ملبورن استرالیا، و همکاران. سال انتشار: 2021
- ‘I hated being ghosted’ – The relevance of social participation for living well with post‐stroke aphasia: Qualitative interviews with working aged adults
نویسنده: Molly Manning(مولی منینگ)، استاد روانشناسی و سلامت دانشگاه لیمبریک ایرلند. و همکاران. سال انتشار: 2021
- Diagnosis and differential diagnosis flow diagram of Chinese post‐stroke aphasia types and treatment of post‐stroke aphasia
نویسنده: Yinhua Wang(یینهونا وانگ)، پژوهشگر دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه بیجینگ چین، و همکاران. سال انتشار: 2021
دیگر تصاویر
ویراستار
عادله خلیفی
مترجم
لینک کوتاه