گفت وگو با کودکان درباره کارهای هنری آن ها

هنر کودکان، بیش‌تر وقت‌ها بزرگسالان را کنجکاو و شیفته خود می‌کند. بسیاری از کودکان و نوجوانان از طراحی، نقاشی و مجسمه سازی لذت می‌برند و اندیشه‌ها و احساسات خود را در آثارشان بازتاب می‌دهند. هنر، این امکان را برای آن‌ها فراهم می-کند که هم در خلوت خود با احساسات چالش برانگیزشان درگیر شوند و هم افکار و احساسات پیچیده‌شان را با دیگران در میان بگذارند. هنر، فرصت توصیف دنیای درون و بیرون کودکان را به آن‌ها می‌دهد. برای نمونه، به همان سادگی که تصویری از توله سگ جدیدشان می‌کشند، در نقاشی دیگری ممکن است نگرانی‌شان را در مورد سقوط یک هواپیما نشان دهند.

فرآیند خلق کردن، فرآیند سودبخشی است، افزون بر این‌که بیش‌تر کودکان به خاطر نتیجه کارشان به خود می‌بالند و احساس غرور می‌کنند. همچنین باید توجه داشت که گاهی هدف کودکان تنها خلق یک نقاشی نیست، بلکه بیان و به اشتراک گذاشتن یک تجربه است. آن‌ها در فرآیند آفرینش فرصت پیدا می‌کنند از موقعیتی که ذهنشان را مشغول کرده است، فاصله بگیرند، افکارشان را نسبت به آن مرتب کنند و راه حل‌هایی برای رویارویی با مشکل بیابند. گاهی پس از یک رویداد پر تنش یا وضعیت دشوار، کودکان زبان هنر را به بیان کلامی احساسات پیچیده‌ای که تجربه می‌کنند، ترجیح می‌دهند. در این صورت، آن‌ها با استفاده از هنر، رخدادی را شرح می‌دهند، قصه‌ای نگران کننده را تعریف می‌کنند، افکار درونی‌شان را بیان می‌کنند یا یادبودی برای شخصی خاص می‌سازند. آوردن افکار و احساسات قدرتمند و گیج کننده روی کاغذ، کنترل آن‌ها را راحت‌تر می‌کند. در این میان، بزرگسالان با نشان دادن علاقه خود به کار کودک و شکیبایی درمشاهده و گوش دادن، می‌توانند به کودکان کمک کنند.

دررابطه با این موضوع پیشنهادهایی در زیر می‌خوانید:

• سن، توانایی و شخصیت ویژهٔ هر کودک را به یاد بسپارید. زمان بروز توانایی‌های هنری در کودک قابل پیش بینی است و از یک جدول زمانی مشخص پیروی می‌کند. برای مثال، کودکان در زمان مشخصی توانایی کشیدن یک شکل کامل، مخلوط کردن رنگ‌ها یا کشیدن آسمان به طوری که در انتها به زمین برسد را پیدا می‌کنند. بعضی کودکان علاقه مندند از هنر برای ابراز وجود استفاده کنند. ممکن است مهارت هنری بهتری نیز داشته باشند. بنابراین، نقاشی نهایی بسته به این که چه کودکی آن را کشیده است، ممکن است ظاهر یا معنایی متفاوت داشته باشد.
• از کودک بخواهید که نقاشی‌اش را شرح دهد. شنیدن داستان از زبان کودک، به فهم نقاشی او کمک می‌کند. به خاطر داشته باشید که یک تصویر می‌تواند ارزش هزار واژه را داشته باشد. همچنین زبان به درک ریزه کاری‌ها و جزئیات تصویر کمک می‌کند، به ویژه هنگامی که مهارت نقاشی کودکان نتواند همپای تخیل و اندیشه موشکافانه آن‌ها حرکت کند.
• از کودک بخواهید یک قصه تعریف کند و خودتان قصه را با "یکی بود یکی نبود ..." شروع کنید. سپس از او بخواهید قصه را ادامه دهد (قصه‌ای که شامل آغاز، میانه، پایان باشد).
• درباره اجزای اصلی اثر هنری کودکان مثل رنگ‌ها، شکل‌ها، استفاده از فضاها و اشیا از آن‌ها سؤال کنید. گاهی چیزهای نامتناسبی در نقاشی دیده می‌شوند، مثل یک درخت بنفش، یا صحنه‌ای که از نظر کودک پر جمعیت است ولی در نقاشی کسی در آن نیست. کودکان بیش‌تر وقت‌ها توضیحی برای این ناهماهنگی دارند.
• هنر انتزاعی نسبت به هنر واقعگرایانه، بستر مناسب‌تری برای نشان دادن خاطرات، احساسات و عواطف است. از طرفی چون فهمیدن هنر انتزاعی سخت‌تر است، برای درک درست اثر هنری باید شناخت بیش‌تری از ایده‌های شخصی هنرمند و معنایی که در استفاده از هنر در نظر داشته است، پیدا کرد.
• درباره کار کودکان اظهار نظرمستقیم و روشن داشته باشید. نشان دادن شور و شوق، بسیار سودمند است، اما اگردرباره یک قسمت مشخص اثر هنری نظری بدهید و به آن اشاره مستقیم کنید، گفت وگو به جریان می افتد و هنرمند به ادامه آن تشویق می‌شود.
• اگرجای قسمت‌هایی در نقاشی خالی است، درباره علت نبودنشان بپرسید. مثلاً کشیدن دست برای بعضی کودکان بسیار سخت است، یا این که جا کم آورده‌اند و چیزهایی را نکشیده‌اند. بهترین کار برای این که بفهمید چرا بعضی چیزها در نقاشی نیستند، این است که از کودک بپرسید.
• نقاشی را با دقت نگاه کنید و در مورد شکل‌ها و نشانه‌ها بپرسید. گاهی کودکان از شکل‌های نمادین برای بروز و بیان احساسات خود استفاده می‌کنند. مثلاً ممکن است برای نشان دادن احساسات عاشقانه، قلب بکشند. در عین حال ممکن است نماد استفاده شده معنایی کاملاً شخصی و منحصربه کودک بدهد. برای همین باید از کودکان درباره معنایی که در نظر داشته‌اند، پرسید.
• بزرگسالان باید با ذهنی باز و پذیرا به تماشای هنر کودکان بنشینند. برای پیش گیری از تفسیر بزرگسالانه از هنر کودک، آن‌ها باید پیش فرض‌های ذهن خود را کنار بگذارند و به نوعی افکار و عقایدشان را به حالت تعلیق درآورند و سپس به هنر کودک نگاه کنند.
• وقتی با کودکان حرف می‌زنید، از نظر زمان بندی و سرعت گفت وگوها خود را در سطح کودک بیاورید، به ویژه وقتی محتوای نقاشی آزار دهنده است. کودکان ممکن است به راحتی حرف نزنند یا آمادگی صحبت در مورد معنای نقاشی خود را نداشته باشند. بهتراست با پرسش‌هایی ملایم و کلی‌تر که پاسخشان تنها یک جملهٔ قطعی یا بله و خیری نیست به موضوع نزدیک شویم و برای ادامه دادن گفت وگو در وقت‌های دیگر در دسترس باشیم.
• به جای هدایت یا داوری، گوش کنید. همه کودکان خواهان تأیید شدن هستند و اگر از خواسته شما اطلاع داشته باشند ممکن است برای گرفتن تأیید، خواسته و پسند خود را نادیده بگیرند و به میل شما رفتار کنند.
• به نشانه‌های دیگر، همچون صدا، رفتار، احساسات و اندیشه‌ها نیز توجه کنید. ممکن است کودکان هنگامی که مشغول انجام کار هنری‌شان هستند، یا وقتی درباره کارشان صحبت می‌شود، کلافه، ساکت و گوشه گیر شوند.
• به تغییرها یا تکرارهایی که در طول زمان اتفاق می افتند، دقت کنید. وقتی کودک یک تصویر را همواره در نقاشی‌اش تکرار می‌کند، به ویژه وقتی صحنه‌ای آزار دهنده است، ممکن است هشداری باشد که نشان می‌دهد کودک نیاز به کمک دارد، یا ممکن است خواستار تسلط و کنترل باشد.

نویسنده روبین اف. گودمن- روانشاس بالینی و دارای تخصص در زمینه مشکلات مربوط به از دست دادن عزیزان است.

مترجم: صدیقه میرزایی