بیایید با هم اختراع کنیم!

هنگامی که شما خلاقیت و حل مسئله را در کودکتان تشویق می‌کنید، در او مهارت انجام کارها را پرورش می‌دهید. وقتی مارلا و خانواده‌اش به خانهٔ جدید اسباب کشی کردند، دو فرزندش، جینی ۹ ساله و نیکی ۴ ساله، با علاقه، جعبه‌های اسباب جدید را به حیاط پشتی بردند. جعبه‌ها، توجه دو نفر از کودکان همسایه را به خود جلب کرد. هر چهار کودک مشتاقانه به بازی با جعبهٔ ها مشغول شدند. هنگامی که مارلا از آن‌ها پرسید: می‌خواهید با این جعبه‌ها چه کار کنید؟ دریچهٔ سد باز شد و ایده‌ها فوران کردند:

جف گفت: "ما می‌توانیم به عنوان طبل از این جعبه‌ها استفاده کنیم."

دنیس گفت: "بیایید بپریم توی جعبه‌ها بعد بپریم بیرون." 

نیکی گفت: "بیابید از آن‌ها برای حیوان‌هایمان خانه درست کنیم."

جینی گفت: "چرا با این جعبه‌ها قلعه‌ای برای بازی‌مان نسازیم؟"

همان طور که می‌بینید، کودکان راه‌های گوناگونی برای حل مسئله‌ای واحد پیشنهاد کردند. زاویهٔ دید ویژه و منحصر به فرد هر کودکی در فرآیند اختراع، شگفت انگیزاست. در واقع، آنچه کودک اختراع می‌کند، دریچه‌ای است به علایق و فرآیند تفکر ژرف‌تر او. هنگامی که کودکتان اختراع احمقانه و عجیب خود را که از مواد بازیافتی ساخته است، به خانه می‌آورد، این موضوع را به یاد داشته باشید. آنچه او می‌سازد، دستاورد فکر کردن و تجربه  کردن است، اگر چه اثری هنری یا وسیله‌ای علمی نباشد. 

ساختن، به انواع گوناگون تفکر نیاز دارد

ساختن به توانایی‌ای نیاز دارد که کودکان به طور طبیعی آن را دارند: خلاقیت و تخیل. تفکر خلاق یک مهارت مهم در زندگی است که برای انجام هر کاری ضرورت دارد، به ویژه حل مسئله. اختراع کردن یک چیز، به منزلهٔ حل یک مسئله است.

به خاطر سپردن اطلاعاتی مانند حروف و اعداد لازم است، اما آنچه  کودک را به تفکر وامی دارد، تنها اطلاعات نیست. توانایی بهره گیری از اطلاعات به روش‌های نو و خلاق است که کودک را متفکر بار می‌آورد. بسیار اهمیت دارد که کودکتان آگاه شود که با داده‌هایی که دارد می‌تواند چه کارهایی انجام دهد. او باید بداند که چگونه از آنچه در دسترس دارد، برای اختراع چیزی که نیاز دارد، استفاده کند. فرآیند اختراع، کودک شما را به تفکر انتقادی و دو نوع تفکر خلاق، تفکر سیال و تفکر منعطف وا می‌دارد.

تفکر انتقادی، توانایی‌ای است که بر پایهٔ آن، یک ایده یا مشکل در ذهن به بخش‌های جداگانه تقسیم می‌شود. جدا کردن، مقایسهٔ شباهت‌ها و تفاوت‌ها، گروه بندی مهارت‌های تفکر انتقادی است که کودکان به طور معمول از آن‌ها استفاده می‌کنند. برای نمونه، هنگامی که از او می‌خواهید قطعه‌هایی با اندازهٔ مختلف را برای ساختن پلی مقاوم با هم مقایسه کند، مهارت‌های تفکر انتقادی خود را به کار می‌گیرد.

تفکر سیال به معنای توانایی اجرای ایده‌هاست و هنگامی در عمل تحقق می‌یابد که کودک شما به طور عملی با ابزار فیزیکی یا ذهنی کار می‌کند. فکر کردن دربارهٔ همهٔ مسیرهایی که می‌تواند برای رفتن به مدرسه انتخاب کند، یا نام بردن همهٔ چیزهایی که آبی رنگ هستند، مثالی از این نوع تفکر است.

تفکر منعطف توانایی در نظر گرفتن امکانات گوناگون یا دیدن موضوع یا موقعیت از زاویه‌های گوناگون است. خردسالان از این توانایی به میزان بالا برخوردارند. هنگامی که از گلدان به جای کلاه و از قاشق به عنوان میکروفون استفاده می‌کنند یا وقتی که دربارهٔ دلایل ناراحتی کودکی در تصویر کتاب داستانشان می‌اندیشند، از این توانایی خود بهره می‌گیرند.

چگونه کودک شما چیزی را اختراع می‌کند؟

هنگامی که کودکتان یک کشف جدید می‌کند، به او نگاه کنید و گوش فرا دهید. به این ترتیب، درباره او به چیزهای مهمی پی خواهید برد. گروهی از کودکان به طور کاملاً طبقه بندی شده، اندازه و شکل قطعات را خواهند آموخت و گروهی دیگر به شکل ناگهانی و در یک بازی نمایشی به این دانش دست خواهند یافت. همهٔ کودکان، علاقه و مهارت‌های تفکر خلاق و انتقادی را هنگام اختراع کردن نشان خواهند داد. 

دکتر هاوارد گاردنر، استاد دانشگاه هاروارد، که تئوری هوش چندگانه را ارائه کرده است، هوش را این گونه تعریف می‌کند: "ظرفیت حل مشکلات یا ساختن چیزهایی که در یک فرهنگ، ارزشمند است". فعالیت‌هایی که در فرآیند اختراع انجام می‌گیرند، یکی از بهترین راه‌های فراهم آوردن فرصت برای استفاده از هوش منحصر به فرد کودک شماست.  

جالب است بدانید که بیشتر وقت‌ها دخترها و پسرها رویکردهای متفاوتی به اختراع کردن دارند. در حالی که پسرها به فعالیت‌های فیزیکی تمایل دارند یا علاقه مند به ساختن چیزهای بزرگ و نمایشی هستند، دخترها آرامش و  تمرکز را ترجیح می‌دهند. آن‌ها اغلب در ساخته‌هایشان به جزئیات توجه می‌کنند و هنگام ساختن، بیشتر به مشارکت توجه دارند.

هنگام بحث با کودک خود، دقت کنید، نظریه‌هایی مانند این که پسرها سازنده هستند و دخترها تنها دستیار، ممکن است به تبعیض جنسیتی تعبیر شود. از این نظریه‌ها به عنوان فرصتی برای بحث یا خواندن کتاب‌هایی دربارهٔ مردان و زنان مخترع و اندیشمند استفاده کنید.

پشتیبانی از نوآوری کودک

نخستین گام برای برانگیختن قوهٔ ابتکار کودکتان، در دسترس قرار دادن مقدار زیادی مواد و ابزار جالب توجه است. او در این مرحله، پیوسته به توجه، پرسش‌های خوب و گفت و گو برای توصیف ایده‌های جدید خود نیاز دارد. شما در طول فعالیت‌های ابتکاری کودکتان نقش چندگانه دارید. به عنوان مراقب، مهم است که مشاهده کنید، گوش بدهید و ایدهٔ اولیهٔ کودک را با مواد ابتکاری پی بگیرید و ادامه دهید. خردسالان اغلب ایده‌های متفاوت و بهتری برای استفاده از ابزار و انجام کارها دارند. به عنوان پشتیبان، با تشویق تلاش‌های کودکتان، از او پشتیبانی می‌کنید. هنگامی که او در حال اجرای ایده‌اش است، بگویید: "وای ببین چند راه مختلف برای استفاده از این جعبه‌ها پیدا کردی. گذاشتن جعبهٔ کوچکتر بالای بقیه، فکر خوبی بود، چون نمی‌افتد."

می‌توانید با پرسش‌های برانگیزاننده، برای او نقش تسهیل گر داشته باشید. پرسش‌های درست و مناسب، کودک شما را به راه‌های جدید تفکر راهنمایی می‌کنند. سؤال‌های باز - پرسش‌هایی که تنها پاسخ بله یا خیر نداشته باشند، کودک را به تفکر خلاق و حل مسئله فرا می‌خوانند. پرسش‌هایی مانند:

• دربارهٔ این چه فکر می‌کنی؟
•  بهتر است بعد از این چکار کنیم؟
• با این جعبهٔ تخم مرغ یا کاغذ توالت یا کیسه و ... چه کارهایی می‌شود انجام داد؟
• چگونه می‌توانیم این را بهتر کنیم؟
•  چه اتفاقی می افتد اگر...؟

کودک شما همیشه به شما نگاه می‌کند. برای همین مهم است که نقش یک الگو را برای او داشته باشید. هنگامی که او شما را در حال یافتن و آفریدن راه حل‌های خلاق و ابتکاری می‌یابد، نمونه‌های ارزشمندی از تفکر خلاق را در زندگی می‌بیند. یک راه  برای کمک به دیدن این فرآیند، بازگو کردن مرحله‌های آن درزمانی است که خودتان دارید این فرآیند را انجام می‌دهید. برای نمونه، می‌توانید بگویید: "من یک مشکل جالب دارم. حوصلهٔ ما از چاپ دستی سر رفته است. فکر می‌کنی چه کار دیگری می‌توانیم با استفاده از رنگ انجام بدهیم؟"

وقتی شما این گونه رفتار می‌کنید و واژه‌هایی مانند "فکر کردن، مسئله و گمان کردن "را به کار می‌برید و بر آن‌ها تاکید می‌کنید، کودکان نیز از این واژه‌ها برای توصیف روند تفکر خلاق خود استفاده خواهند کرد. 

زمان و فضا سازی برای ابتکار

زمان برای کشف و اختراع بسیار اساسی است. خردسالان، شایستهٔ آن چیزی هستند که یونانیان باستان آن را: زمان مقدس یا محافظت شده و فضایی برای انجام کارهای مهم و متفکرانه، می‌نامیدند. هنگامی که کودک شما برای فکر کردن و اصلاح ایده‌هایش زمان داشته باشد، همهٔ چیزهایی که یاد گرفته است می‌توانند به تحقق معنادار مهارت‌ها و دانسته‌هایش کمک کنند. 

مهم است جای امنی پر از مواد جالب توجه پیرامون کودک فراهم کنید. دختر ۴ ساله‌ای که با قوطی خالی فیلم، فنجان‌های دسر، نوار کاست و کاغذ، بازی می‌کرد، با این مواد دهکده‌ای در جزیرهٔ منطقهٔ گرمسیری ساخت. به جای تمرکز بر موضوع ویژه‌ای فضای مناسبی برای اختراع، کودک شما را به استفادهٔ همزمان از بسیاری از مهارت‌های اساسی به روشی خلاق تشویق می‌کند. حسن کار اینجاست که شما نیازی ندارید مواد گران قیمت یا فضایی اضافی برای این کار در نظر بگیرید. تنها چیدن چند ابزار جالب روی میز یا گوشه‌ای کوچک و افزودن گاه به گاه چیزهای نو کافی است. 

می‌توانید با "جعبهٔ اختراعات" که در هر زمانی می‌شود از آن استفاده کرد، کار را آغاز کنید. سپس در صورت نیاز به فضا برای چیزی دیگر، آن را دور بیندازید. مواد را همواره تغییر دهید تا کودکتان همیشه چیزهای جدیدی برای استفاده در اختراع خود داشته باشد. می‌توانید ابزار نقاشی و دیگر هنرها مانند قیچی مناسب کودک، چسب مایع، نوار چسب، رنگ‌های لعابی، روبان، ماژیک، مداد شمعی و خرده ریز در دسترسش قرار دهید. نوار چسب‌های رنگی هم برای چسباندن و مقاوم کردن سازه‌ها بسیار مناسب‌اند و استفاده از آن‌ها برای کودکان راحت‌تر است. همچنین مقوا و مواد بازیافتی طبقه بندی شده در جعبه‌های کوچک. می‌توانید روی جعبه‌ها برچسب بزنید تا پیدا کردن آن‌ها راحت باشد.

 ایجاد انگیزه برای اختراع در خانه

یکی از جنبه‌های لذت بخش طرح ایده‌ها، ایجاد امکان تجربهٔ همکاری و هیجان انگیز بودن آن برای  کودکان و والدین است. کودکان، بیشتر به چیزهایی فکر می‌کنند که به ذهن بزرگسالان نمی‌رسد، مانند درست کردن دود کش با رول کاغذ توالت برای خانهٔ پرنده‌ها یا درست کردن کلاه با مقوا و روبان. آن‌ها به این ترتیب نه تنها از مهارت‌های تفکر خلاقانه و انتقادی استفاده می‌کنند، بلکه به  مهارت‌های اجتماعی و تجربهٔ کارهای گروهی دست می‌یابند. هنگامی که کودکان با دوستانشان برای بازی گرد هم می‌آیند یا وقتی بی کارهستند، آن هارا  کنار جعبهٔ اختراعات ببرید یا این امکانات را برایش فراهم کنید:

جعبه‌ای از هدیه‌های کوچک تهیه کنید. کودکان، شگفتی یافتن گنج را دوست دارند. کیسه‌ای کاغذی یا پارچه‌ای را با چیزهای قدیمی و دور انداختنی هیجان انگیز پر کنید. در این بسته، دست کم چیزی شبیه سینی بگذارید تا کودکان بتوانند از آن به عنوان زیر بنای اختراعشان استفاده کنند. از کودکتان بپرسید:" با این‌هایی که در کیسه هستند، می‌توانی چه چیزهایی درست کنی؟"

از مواد طبیعی استفاده کنید. کودک شما می‌تواند چه کارهایی با گل‌های آفتاب گردان، میوه‌های کاج، گل‌های خشک شده و بنشن انجام دهد؟

 جدا سازی: اختراع و نوآوری، تنها ساختن و به هم وصل کردن نیست، بلکه می‌تواند شامل جدا کردن چیزها و تکه تکه کردن آن‌ها هم باشد. دستگاه‌های مکانیکی دور انداختنی مانند تلفن‌ها، رادیو و تلفن‌های همراه قدیمی را در دسترس او قرار دهید تا آن‌ها را کشف کند. 

بازی با سایه: موادی را که نور را بازتاب می‌دهند، مانند آینه‌های نشکن، فویل آلومینیم، جواهرات بدلی براق، چراغ قوه و عینک آفتابی فراهم کنید. با پرسش "از چند راه؟" او را دعوت کنید کشف کند "از چند راه" می‌تواند از وسیله‌ای مانند بشقاب، قرقره، کیسه، حلقه‌های پلاستیکی یا جعبهٔ تخم مرغ استفاده کند. با کاغذ بازی کنید. کاغذها به شکل‌ها و بافت‌های گوناگونی در می‌آیند. انواع گوناگونی از فرآورده‌های کاغذی مانند بشقاب، پاکت، فنجان، جعبه‌های کوچک، کارت‌های تبریک و خرده کاغذهای دیواری جمع کنید. 

کودک شما هر روز به شیوهٔ خودش  نوآوری می‌کند. این کار برای او درست مانند نفس کشیدن، طبیعی است. با پشتیبانی از قوهٔ ابتکار ذاتی کودک، او را برای استفادهٔ نوآورانه از دانشی که دارد و به دست خواهد آورد، تشویق کنید. همان گونه که آلبرت انیشتین می‌گوید: "تخیل بسیار مهم‌تر از دانش است. دانش برای همهٔ ما که می دانیم و درک می‌کنیم، محدود شده است، در حالی که تخیل شامل همهٔ جهان می‌شود و همهٔ آن چه دانسته و درک خواهد شد. زیرا، دانش محدود است به آن چه اکنون می دانیم و می‌فهمیم، اما تخیل فراتر از زمان و مکان حرکت می‌کند." 

برگردان: گروه مترجمان کتابک/شبنم عیوضی