امتحان، انگیزش و یادگیری

نویسنده: بتول سبز علی سنجانی

درآمد

بدیهی است که «امتحان» بر شیوه‏ی یادگیری دانش‏آموزان و رغبت آنان به یادگیری تأثیر می‏گذارد. اما سؤال این است‏ که: این تاثیر چگونه است و آیا به یادگیری دانش‏آموزان کمک می‏کند؟ وضوح شاهدیم که هم دانش‏آموزان دوست دارند بدانند تا چه حد یاد گرفته‏اند و هم معلمان مایلند از میزان پیشرفت دانش‏آموزان مطلع شوند. این آگاهی به هر دوگروه کمک‏ می‏کند، فرایند یادگیری را در راه صحیح آن پیش برند. افراد دیگری نیز شامل والدین، سایر معلمان و حتی کسانی که قرار است‏ دانش‏آموزان را در مشاغل متفاوت استخدام کنند، علاقه‏مندند از سوابق آموزشی و شیوه‏ی عملکرد آنان در دوران تحصیل مطلع‏ شوند. اطلاعات مربوط به دانش‏آموزان معمولا به صورت نمره یا رتبه ثبت و گزارش می‏شود. از طرف دیگر، سنجش عملکرد دانش‏آموزان معیاری برای سنجش شیوه‏ی عملکرد معلمان، مدرسه و نظام آموزشی است.

در این مقاله، موضوع مورد بحث این نیست که آیا ما باید از دانش‏آموزان امتحان پایانی بگیریم یا نه بلکه پرسش این است‏ که: اولا این کار را چگونه باید انجام دهیم؟ و ثانیا چگونه از نتایج برای ارتقای سطح یادگیری فراگیر استفاده کنیم؟ تکرار امتحانات در دانش‏آموزان این‏ تصور را ایجاد می‏کند که امتحان بسیار مهم‏ است لذا ترغیب‏ می‏شوند، به دنبال‏ شیوه‏هایی باشند که‏ قبولی آنان را تضمین‏ می‏کند

فاصله عمیق‏تر می‏شود؟ نظرها درباره امتحان متفاوت است. گروهی معتقدند که امتحان گرفتن باعث ارتقای سطح یادگیری می‏شود. زیرا امتحان، دانش‏آمو و معلم را وامی‏دارد، برای یادگیری هرچه‏ بیشتر تلاش کنند. یکی از دلایل مهم توجه به این امر آن‏ است که موفقیت دانش‏آموزان باعث تشویق معلمان می‏شود و آنان را از عواقب نتایج نامطلوب امتحان معاف می‏کند. از طرف‏ دیگر، مدارس را وادار می‏کند تا برای بهبود وضع آموزشی‏شان‏ بیشتر بکوشند. این دلایل سبب شده‏اند که این گروه، امتحان‏ گرفتن را به نفع دانش‏آموزان بدانند. «وقتی از آنان انتظار پیشرفت داریم،طبیعی است که بیشتر هم حمایتشان می‏کنیم‏ تا هر چه بیشتر بهتر یاد بگیرند».

گروه دیگر بر این عقیده‏اند که امتحان گرفتن باعث افزایش‏ رغبت یادگیری در آن گروه از فراگیران می‏شود که همواره در امتحان موفق بوده‏اند. به علاوه، این گروه از دانش‏آموزان فقط به منور پیشرفت در جهتی تلا می‏کنند که شیوه‏ی امتحان‏ آنان را می‏کشاند و نه در جهت هدف‏های یادگیری. امتحان در مورد دانش‏آموزان دیرآموز (متوسط به پایین) باعث کاهش‏ اعتماد به نفس آنان می‏شود و بنابراین، در تلاش آنان برای‏ یادگیری تاثیر منفی می‏گذارد. و در یک کلام، امتحان شکاف‏ بین دانش‏آموزان قوی و ضعیف را عمیق‏تر می‏کند. از طرف‏ دیگر، وقتی امتحان به صورت نهایی و خارج از مدرسه انجام‏ می‏شود، معلمان و نیز دانش‏آموزان همواره با هدف موفقیت در این‏گونه امتحانات تلاش می‏کنند. لذا می‏کوشند تا با خواسته‏ها و شیوه‏های این امتحانات آشنا شوند. خلاصه این که همه‏ی‏ تلاش‏ها در جهت موفقیت در این امتحانات است و نه در جهت‏ بهبود و افزایش کیفیت یادگیری؛ اما هدف آموزش، یعنی «تبدل فراگیرنده به یک‏ یادگیرنده‏ی مادام العمر». توسط همه‏ی دست‏اندرکاران آموزش‏ تایید شده است. این هدف بر افزایش رغبت به یادگیری تاکید فراوان دارد و واضح است که انگیزه‏ی یادگیری زمانی یاد می‏شود که فراگیرنده از یادگرفتن لذت می‏برد و نیز بداند چگونه یاد می‏گیرد.

پژوهش‏ها و تأثیر امتحان بر رغبت یادگیری

در بررسی مقاله‏های مرتبط، ما تاثیر چند بعدی امتحان‏ پایانی برانگیزه‏ی یادگیری فراگیرندگان را بررسی کردیم و به‏ دنبال پاسخ پرسش‏های زیر بودیم:

• به طور کلی امتحان چه تأثیری بر افزایش انگیزه‏ی‏ دانش‏آموزان و یادگیری دارد؟
• تأثیر امتحان تا چه حد به ویژگی‏های فردی دانش‏آموزان‏ وابسته است؟
• تأثیر امتحان تا چه حد به شرایط سنجش و امتحان گرفتن‏ وابسته است؟
• با قبول تأثیر امتحان بر دانش‏آموزان، چه مستنداتی دال بر تاثیر آن بر معلم و شیوه‏ی آموزش وی موجودند؟
• چه فعالیت‏هایی و در چه شرایطی، احتمالا می‏توانند اثرات‏ مثبت امتحان را افزایش و اثرات منفی آن را
• کاهش دهند؟

در ادامه، یافته‏های پژوهشی را که بودجه‏ی آن توسط «بنیاد نافیلد» و مرکز EPPI تأمین شده بود، مرور خواهیم‏ کرد. سپس بر کاربرد این یافته در سیاست‏گذاری و اعمال آن‏ در رابطه با کار معلم در کلاس، مدیریت مدارس، بازرسی و ارزش‏یابی مدارس و سیاست‏های امتحان منطقه‏ای و سراسری‏ تمرکز خواهیم کرد.

مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.