بازی‌های رایانه ای روح کودکان را می‌خراشد

این روزها بازی‌های رایانه ای جزو محبوب‌ترین بازی‌ها برای بچه‌ها لقب گرفته، اما باید توجه داشت که این بازی‌ها می‌تواند به عنوان تهدیدی جدی برای سلامت روح و روان و جسم کودکان و نوجوانان به حساب بیاید.  هر چند به اعتقاد برخی کارشناسان، تعدادی از بازی‌های فکری و معمایی می‌تواند سلول‌های مغزی را به فعالیت واداشته و فکر کودکان را تقویت کند و در رشد خلاقیت و بالندگی ذهنی کودکان تاثیر داشته باشد، اما والدین باید در انتخاب نوع بازی برای گروه‌های سنی و تاثیر این بازی‌ها در جسم و روح فرزندان خود نهایت دقت را داشته باشند.

 کودکان و نوجوانان معتاد به اینترنت مانند رانندگانی هستند که بی اعتنا به علایم راهنمایی و رانندگی، اتومبیل اسقاطی خود را در جاده‌های خاکی به هر سو می‌رانند تا آن که بالاخره وارد تونل افسردگی می‌شوند. افرادی که ساعت‌های متمادی در اینترنت پرسه می‌زنند و به بازی‌های رایانه ای می‌پردازند معمولابرای درس خواندن و فراگیری نکات و مباحث آموزشی، وقت کم می‌آورند.

 اختصاص ساعات زیاد برای بازی‌های رایانه ای، آسیب‌های جسمانی فراوانی از جمله بروز تیک‌ها و فشارهای عصبی، سردرد، چشم درد، چاقی، کمردرد، دردهای مفصلی انگشتان و مچ دست، کم خوابی و بی خوابی، اختلال در اشتها و خارج شدن ستون فقرات از حالت طبیعی را نیز می‌تواند به همراه داشته باشد. آسیب‌های اخلاقی و از بین بردن رابطه فکری و عاطفی فرزندان و والدین از دیگر آسیب‌های بازی‌های رایانه ای است که کودکان را تهدید می‌کند. به جرات می‌توان گفت امروز کمتر بچه ای به سراغ بازی‌های سنتی و محلی رفته و برای گذراندن وقت خود با دوستان در محله‌ها و پارک ها بازی می‌کند.

اکثر بچه‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را در دنیای فناوری و دیجیتال بگذرانند و با بازی‌های رایانه ای سرگرم شوند. با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی در دنیا، بسیاری از حوزه‌ها از جمله حوزه بازی‌ها نیز متحول شده است. در همین حوزه نیز وسایل و فناوری‌های متعددی وارد شده و به مرور کنار رفته و ابزارهای جدید جایگزین آن‌ها شده است. اما شاید کمتر کسی به واقعیتی در این بین توجه داشته و آن این که سازندگان و پشتیبانان غربی خلق این بازی‌ها توانسته‌اند در فرهنگ و نگرش کشورهای هدف، تاثیرگذار شوند.

جدای از این که برخی از بازی‌های رایانه ای با اهداف مشخصی تولید و روانه بازار می‌شود، خانواده‌ها نیز نباید از تاثیرات روحی و روانی این نوع بازی‌ها غافل باشند. زیرا برخی از بازی‌های رایانه ای به گونه ای طراحی و ساخته می‌شود که مخاطب را مجبور می‌سازد تا به هر شکل ممکن خود را به پایان بازی برساند و در نهایت خود را قهرمان بلامنازع این بازی‌ها بداند.همین گمان اولیه- قهرمان بلامنازع- آغازگر حملات بسیاری به کودکان می‌شود؛ که استرس و اضطراب ناشی از قهرمان شدن و برتری جویی از همان لحظات آغازین بازی، به ذهن و روح کودک آسیب می‌رساند.

در این بین به مدد تکنولوژی موجود در ساخت کنسول‌های بازی و به تبع آن وجود جذابیت‌های بصری در رنگ و تصویر و نیز سیر داستانی جالب و بازی‌ها، هر گروه سنی که به عنوان مخاطب در مقابل کنسول‌های بازی می‌نشیند، ساعت‌ها بدون کمترین تحرک و جابه جایی سرگرم بازی شده و خود را در نقش نیروی منجی می‌بینند که در بازی تنها به فکر قهرمان شدن است. 

همین ساعت‌ها بدون تحرک و جابه جایی در مقابل کنسول‌های بازی نشستن می‌تواند افت تحصیلی، مشکلات بینایی و اسکلتی، تقویت حس پرخاشگری، ایجاد روحیه انزواطلبی، تنبل شدن ذهن و تاثیر منفی بر روابط خانوادگی را به همراه داشته باشد. بازی‌های رایانه ای خواسته یا ناخواسته وارد خانواده‌ها شده است و اگر بخواهیم آن را نادیده بگیریم و فرزندانمان را از داشتن این بازی‌ها محروم کنیم، به حتم در آن‌ها حرص و ولع بیشتری برای پرداختن به چنین بازی‌هایی ایجاد کرده و آن‌ها را وادار می‌کنیم تا به دور از چشم ما این کار را بکنند.

از سوی دیگر اگر بخواهیم در این زمینه، نظارت کافی را نیز بر فرزندانمان نداشته باشیم به حتم آنان با خطرهای روحی، روانی و جسمی فراوانی تهدید می‌شوند. محمدمهدی صدوقی کارشناس مسائل اجتماعی یکی از راه حل‌های اصولی در این زمینه را تولید محصولاتی منطبق با فرهنگ کشور می‌داند. وی با بیان این که والدین می‌باید نظارت جدی بر کار فرزندانشان در هنگام استفاده از رایانه و بازی‌های رایانه ای داشته باشند، می‌گوید: لازم است آن‌ها فرهنگ استفاده صحیح از بازی‌های رایانه ای را به فرزندان خود آموزش دهند. مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در این باره می‌گوید: اینترنت و بازی‌های رایانه ای به عنوان یک محصول رسانه ای، حکم شمشیر دو لبه را دارد.

دکتر «شهرام خرازي ها» می‌افزاید: «مواجهه کودکان و نوجوانان با سایت های اینترنتی و اینگونه بازی‌ها هم تبعات مثبت و هم تبعات منفی به همراه دارد. وی خاطرنشان می‌کند: تحقیقات نشان داده که مغز کودکان و نوجوانانی که به طور مدام با سایت ها و بازی‌های رایانه ای، سر و کار دارند در مقایسه با مغز دیگر هم سن و سال‌های خود، فعال تر، خلاق تر و دارای سرعت عمل بیشتری است.

مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: بازی‌های رایانه ای، خلاقیت کودکان را شکوفا می‌کند و به نیازهای آن‌ها برای تجربه کردن هیجان، پاسخ فوری می‌دهد. خرازی‌ها می‌گوید: علاوه بر آن، مهارت‌های حرکتی انگشتان دست کودکان و نوجوانان در اثر مشغول شدن با صفحه کلید و بازی‌های رایانه ای به تدریج افزایش می‌یابد در نتیجه این گروه از بچه‌ها در کار با رایانه نیز سریع تر از سایر کودکان عمل می‌کنند. وی خاطرنشان می‌کند، در کنار این فواید مضرات قابل توجهی نیز در بازی‌های رایانه ای گزارش شده است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن‌ها گذشت.  

مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار می‌دارد: اگر زمان صرف شده برای وبگردی و بازی‌های رایانه ای، بسیار طولانی باشد، عوارضی مانند اضافه وزن، تاری دید، نزدیک بینی، کم حوصلگی و بی حوصلگی، کم خوابی و در نتیجه چرت زدن در طول روز و افت تحصیلی، پرخاشگری، خشونت ورزی و گاهی حتی تمایل و اقدام به اعمال بزهکارانه و خلاف قانون گریبانگیر کودکان و نوجوانان می‌شود. خرازی‌ها ادامه می‌دهد: کودکان به تدریج به اینترنت و بازی‌های رایانه ای، معتاد می‌شوند و مانند معتاد به موادمخدر، هنگام دسترسی نداشتن به اینترنت و بازی‌های رایانه ای به هر دلیلی، احساس می‌کنند که چیزی کم دارند. 

وی اضافه می‌کند: این کودکان برای فراهم آوردن امکانی برای ورود به سایت و بازی‌های موردنظر برمی آیند و در این مسیر ممکن است حتی قراردادهای عرفی خانواده و جامعه و قوانین جاری را زیر پا بگذارند.

به گفته مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران، کودکانی که با اینترنت و بازی‌های رایانه ای انس گرفته‌اند کم کم بر دنیای مجازی شخصی خود متمرکز می‌شوند، از دیگران دوری و ارتباطات خود را محدود می‌کنند. خرازی‌ها می‌گوید: اینگونه کودکان مانند معتادان به موادمخدر، انزواطلبی پیشه کرده و همه وقت و هم و غم خود را صرف اینترنت و بازی‌های رایانه ای و تهیه بازی‌های جدیدتر و مهیج تر و کشف سایت های جالب تر می‌کنند. وی خاطرنشان می‌کند خطرات بازی‌های رایانه ای و اینترنت تا آنجاست که اخیرا در یکی از کشورهای غربی درپی افزایش آمار معتادین رایانه ای، کلینیک ترک اعتیاد رایانه ای راه اندازی شده است.

مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران، افسردگی را یکی از پیامدهای مهم اعتیاد به اینترنت و بازی‌های رایانه ای عنوان می‌کند و می‌افزاید: اینترنت و بازی‌های رایانه ای، یک جهان مجازی و شخصی برای کاربران می‌آفریند؛ کاربران به تدریج از دنیای اطراف کناره می‌گیرند، از تعامل با دیگران می‌پرهیزند و سر در لاک خویش فرو می‌برند. خرازی‌ها ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی فرد حمایت همنوعان خویش را از دست می‌دهد و با دیگران احساس بیگانگی می‌کند و از همین نقطه است که زمینه افسردگی ایجاد می‌شود.

خرازی‌ها می‌گوید: برخی از کودکان در ساعات تحصیل در مدرسه برای تعطیل شدن و بازگشت به منزل لحظه شماری می‌کنند تا هرچه زودتر خود را در عالم بازی‌های رایانه ای غرق کنند، گاهی حتی از رفتن به مهمانی‌های فامیلی یا دوستانه مرسوم سرباز می‌زنند تا برای بازی و وبگردی وقت کم نیاورند. وی خاطرنشان می‌کند روابط عاطفی اینگونه کودکان با والدین و خواهر و برادرهای خود مخدوش می‌شود و در زنگ‌های تفریح و گاه حتی سر کلاس به معرفی بازی‌ها و سایت های جدید و یا مورد علاقه می‌پردازند و با تشریح لذتی که حین بازی و یا مشاهده سایت می‌برند می‌کوشند تا این لذت را با همکلاسی‌ها تقسیم کنند. به گفته مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پسرها معمولابیش از دخترها اسیر و درگیر بازی‌های رایانه ای و به ویژه سایت های مستهجن می‌شوند چون این بازی‌ها بیشتر برای مردان طراحی می‌شوند و سهم زنان در دنیای مجازی رایانه ای کمتر از مردان است.

خرازی‌ها تاکید می‌کند بازی‌های رایانه ای مانند دیگر محصولات رسانه ای- فیلم، سریال و... باید درجه بندی سنی شوند که در حال حاضر «بنياد ملي بازي هاي رايانه اي» نسبت به تدوین و اجرای نظام رده بندی سنی این محصولات رسانه ای اقدام کرده است. وی می‌گوید: نظام رده بندی از این ظرفیت برخوردار است که به یکی از اساسی‌ترین راهبردهای نظام اجتماعی کشور برای محافظت در برابر پیامدهای سوء گسترش بازی‌های رایانه ای و رفع آثار و تبعات منفی این پدیده گریزناپذیر تبدیل شود.

به هرحال با نگاهی به انبوه بازی‌های موجود در بازار درمی یابیم که اغلب این بازی‌ها وارداتی و محصول کشورهای دیگر است که در ساخت هر یک از این بازی‌ها اهدافی را دنبال می‌کنند، بی تردید استفاده بیمارگونه از بازی‌های رایانه ای یا اینترنت، کودکان و نوجوانان را از فعالیت‌های مفید و سازنده ای مانند فعالیت‌های درسی، ورزش کردن و ارتباط با دوستان و والدین، باز می‌دارد. رجا معالی کارشناس نرم افزار و رایانه نیز گفت: بازی‌های رایانه ای با همه فوایدش از کاستی‌ها و آسیب‌هایی نیز برخوردار است، اما به نظر می‌رسد آسیب‌های فردی و روان شناختی آن از سایر خطرات بیشتر باشد.

وی می‌افزاید: این درحالی است که اغلب والدین درمورد نوع بازی‌ها و نحوه استفاده از این بازی‌ها و همچنین خطرات و تهدیدهای آن برای سلامت روان کودکان خود اطلاعات کافی ندارند. مهندس معالی ادامه می‌دهد: که هر سال با فرارسیدن فصل تابستان، کودکان ساعات زیادی را صرف بازی رایانه ای می‌کنند و والدین بی توجه به نوع بازی‌ها و عوارض جسمی و روانی آن، نشستن پشت رایانه و بازی‌های رایانه ای نامناسب، فقط می‌خواهند کودکانشان ساعاتی آرام و ساکت باشند. این کارشناس امور نرم افزار و رایانه در ادامه می‌گوید: برخی دیگر از والدین نیز تلاش دارند بازی‌های رایانه ای کودکان خود را کنترل کنند اما در نهایت تسلیم خواست کودکانشان می‌شوند.

 مهندس رجا معالی معتقد است، هرچند بازی‌های رایانه ای، می‌تواند اطلاعات کودکان و نوجوانان را افزایش دهد، اما از سوی دیگر این بازی‌ها می‌تواند بر تمایلات و گرایش‌های فرزندانمان تاثیرگذار باشد زیرا برخی از بازی‌های رایانه ای با هدف ترویج فرهنگ مادی و تهی کردن جوانان از معنویت ساخته می‌شود.سرهنگ «محمدقربان عسگري» معاون اجتماعی فرمانده نیروی انتظامی استان قزوین در این زمینه می‌گوید: آسیب این بازی‌ها بیشتر از ماهواره برای کودکان و نوجوان است، زیرا بیشتر شرکت‌های تولیدی این بازی‌ها صهیونیست‌ها هستند و برای جذب نوجوانان و فروش بیشتر از سه عامل خشونت، وحشت و شهوت استفاده می‌کنند.

وی اظهار می‌کند: متاسفانه در این بین بیشتر والدین تصور نمی‌کنند که این بازی‌ها چه صدمات جبران ناپذیری را می‌تواند بر روح و جسم کودکان و نوجوانان داشته باشد.این مسئول ادامه می‌دهد: این بازی‌ها با بهره گیری از تصاویر پرتحرک و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به افراد وارد و همین امر باعث تسخیر روح افراد از دنیای تخیلات خواهد شد. عسگری خاطرنشان کرد: دشمن در برخی از این بازی‌ها سعی دارد مسلمانان را تروریست و در مقابل خود را منجی جهان معرفی کند و این موضوع نوعی دیگر از جنگ نرم محسوب می‌شود. 

عسگری خاطرنشان می‌کند: والدین هنگام خرید بازی برای فرزندان خود سعی کنند از بازی‌های تولید داخل استفاده کنند و شرایط سنی فرزندان خود را برای آن بازی درنظر بگیرند.  این مسئول می‌افزاید: والدین باید زمان بیشتری را برای فرزندان خود صرف کنند چراکه هر قدر صمیمیت والدین با فرزندان بیشتر باشد زمینه استفاده کودکان از چنین بازی‌هایی کمتر خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: همچنین والدین توجه داشته باشند که زمینه رفتن کودکان خود به گیم نت ها را از بین ببرند، زیرا این محیط‌ها مکان مناسب برای کودکان آنان نیست.  البته جاذبه بازی‌های رایانه ای امروزی بسیار شگفت انگیزتر از بازی‌های سنتی قدیمی است و اینکه کودکان، نوجوانان و جوانان و گاهی بزرگ‌ترها جذب اینگونه بازی‌ها می‌شوند بی دلیل نیست.

جوانان امروزی با عرصه‌های جهانی مواجه شده‌اند که مزرهای فیزیکی و جغرافیایی کشورها و فرهنگ را درنوردیده است و فرهنگ جهانی رسانه‌ها برای آن‌ها یک قدرت متحدساز و نوعی آموزش فرهنگی است که به آنها می‌آموزد چگونه مصرف کنند، چگونه رفتار کنند، به چه فکر کنند، احساساتشان چگونه باشد، به چه اعتقاد داشته باشند، از چه بترسند و به چه تمایل داشته باشند.  گرچه بازی‌های رایانه ای به عنوان یک ابزار تفنن و درجهت پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان ارزیابی می‌شود اما واقعیت این است که این بازی‌ها در مقایسه با بازی‌های فیزیکی و سنتی سالم توسط اقشار و گروه‌های سنی متنوعی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند که گروه سنی نوجوان به دلیل حساسیت بالادر ارضای احساس کنجکاوی و فراخور سن خود و نیز رشد دنیای سایبر در جامعه بیش از هر گروه و طبقه ای با این نوع بازی‌ها درگیر و دارای مشغله فکری است.

از سوی دیگر دنیای بازی‌های رایانه ای و فعالیت‌های متاثر از آن با توجه به مشغله‌های فکری اجتماعی و اقتصادی که خانواده‌ها دارند و رها شدن نوجوانان در انتخاب انواع بازی‌های موردنظرشان می‌تواند تا حد زیادی کودکان و حتی نسل جوان را تهدید کرده و با القای تفکرات و باورهای ناهنجار به ذهن آنان، فرهنگ جامعه را در آینده با دگرگونی‌های غیرقابل تصوری مواجه کند.

نویسنده: فرهاد روشن