اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان (قسمت دوم)

قسمت نخست این مقاله را از طریق لینک زیر مطالعه کنید:

اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان (قسمت اول)

تشخیص

در اولین قدم بیماری‌‌‌های جسمی کودک شما باید برطرف و کنار گذاشته شوند. تا پزشک به تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی نزدیک شود. مراحل تشخیص بیماری فرزند شما به قرار زیر است:

• معاینه فیزیکی: این کار برای تشخیص این است که آیا بیماری جسمی یا مصرف داروی ویژه‌‌‌ای سبب ایجاد علائمی شبیه علائم اضطراب شده است یا خیر؟
• ارائه‌‌‌ی پرسشنامه‌‌‌های ویژه: در کتاب مرجع روانپزشکی (DSM-5)، معیارهایی برای تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی مطرح شده است که شامل موارد زیر است:

   فرد ترس یا اضطراب مداوم و شدید نسبت به موقعیت‌‌‌های خاص اجتماعی دارد. زیرا ممکن است مورد قضاوت و یا تحقیر قرار بگیرد.

   دوری کردن از موقعیت‌‌‌های اجتماعی تولید کننده‌‌‌ی اضطراب یا تحمل آن‌‌‌ها با ترس و اضطراب شدید.

   اضطرابی که در یک شرایط خاص در فرد ایجاد‌‌‌ می‌‌‌شود، متناسب با آن شرایط نیست.

   اضطراب و نگرانی به حدی است که‌‌‌ زندگی روزمره‌‌‌ی فرد را به هم می‌‌‌ریزد‌‌‌ و کیفیت زندگی او را پایین‌‌‌ می‌‌‌آورد.

  با پر کردن پرسشنامه‌‌‌ای که بر اساس این معیارها تنظیم شده است، پزشک‌‌‌ می‌‌‌تواند این اختلال را در فرزند شما تشخیص دهد. وجود موارد بالا در فرزندتان به معنی ابتلای او‌‌‌ به اختلال اضطراب اجتماعی است.

درمان

درمان بستگی به این دارد که اختلال اضطراب اجتماعی تا چه اندازه بر کارآمدی‌‌‌ فرزند شما در مدرسه و روابطش با دوستان تاثیر‌‌‌ می‌‌‌گذارد. بنابراین با سنجش شدت میزان اثر این اختلال بر زندگی روزمره‌‌‌ی فرزندتان، برنامه‌‌‌ی درمانش‌‌‌ تدوین‌‌‌ می‌‌‌شود. برای درمان اختلال اضطرابی اجتماعی، دو نوع درمان وجود دارد:

1. روان درمانی

2. دارو درمانی

روان درمانی:

روان درمانی علائم اختلال اضطراب اجتماعی را در بیشتر افراد مبتلا بهبود‌‌‌ می‌‌‌بخشد. در طی فرآیند درمان به فرزند شما آموزش داده‌‌‌ می‌‌‌شود که چگونه افکار منفی راجع به خودش را بشناسد و آن‌‌‌ها را تغییر دهد. همچنین پزشک به فرزند شما مهارت‌‌‌هایی را‌‌‌ می‌‌‌آموزد که در کسب اعتماد به‌‌‌نفس به او‌‌‌ کمک‌‌‌ می‌‌‌کند.

نوع روان درمانی که در این اختلال به کار‌‌‌ می‌‌‌رود، درمان «شناختی-رفتاری» است. این درمان اگر به صورت گروهی انجام شود موثرتر است. یعنی کودکان و نوجوانانی که از کاهش اعتمادبه‌‌‌نفس و ترس از حضور در جمع رنج‌‌‌ می‌‌‌برند، در گروهی که همگان دچار این اختلال هستند‌‌‌ می‌‌‌توانند با نگاه کردن به پیشرفت درمان دیگران و همچنین بیان تجربیات خود و استفاده از تجربیات دیگران در این باره، زودتر مراحل درمان را طی نمایند.

در وبلاگ کتاب هدهد بخوانید: نقش والدین در غلبه بر استرس در کودکان

در درمان «شناختی-رفتاری»،‌‌‌ از کودک می‌‌‌خواهند که با عواملی که باعث ترسش می‌‌‌شود‌‌‌ به صورت مستقیم رو در رو شود. در مورد اختلال اضطرابی اجتماعی، کودک تشویق به حضور‌‌‌ در جمع‌‌‌های خانواده و همسالان می‌‌‌شود‌‌‌ تا به تدریج ترس او‌‌‌ از این اجتماعات از بین برود . در حین رویارویی با این شرایط، با کمک پدر و مادر به کودک‌‌‌ مهارت‌‌‌هایی آموزش داده‌‌‌ می‌‌‌شود که بتواند در این جمع‌‌‌ها اعتمادبه‌‌‌نفس و رفتارهای صحیح داشته باشد. یادتان باشد که روان درمانی بسیار زمان‌‌‌بر است و باید با صبر و حوصله قدم به قدم همراه فرزند خود پیش بروید. مهم‌‌‌ترین تمرین در این نوع درمان، تمرین قرار گرفتن در معرض موقعیت‌‌‌های اجتماعی برای به چالش کشیدن نگرانی‌‌‌ها و ترس فرد است.

دارودرمانی:

اگرچه انواع مختلفی از داروها برای بهبود حال مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی در دسترس است، ولی از میان آن‌‌‌ها، اولین انتخاب، مهارکننده‌‌‌های انتخابی جذب سروتونین‌‌‌ (SSRI))هستند. از این گروه، پزشک فرزند شما ممکن است «پاروکستین» یا «سرترالین» را تجویز کند.

دومین انتخاب، داروهای مهارکننده‌‌‌ی جذب مجدد سروتونین و نوراپی نفرین (ANRI)‌‌‌ هستند. از این گروه نیز داروی «ونلافاکسین» ممکن است برای فرزندتان تجویز شود.

برای کاهش خطر عوارض جانبی ، پزشک ممکن است درمان فرزند شما را با دوز کم دارو شروع کند و به تدریج دارو را به دوز کامل برساند. بنابراین ممکن است چندین هفته تا چند ماه درمان طول بکشد تا علائم فرزندتان به طور محسوسی بهبود یابند.

سایر داروها:

پزشک فرزند شما ممکن است داروهای دیگری را نیز برای کمک به درمان وی تجویز نماید:

• داروهای ضد افسردگی دیگر ( به جز داروهایی که در بالا گفته شد): شاید پزشک فرزند شما مجبور باشد چند داروی ضد افسردگی را روی فرزندتان آزمایش کند تا ببیند کدام یک از بقیه موثرتر است. سپس درمان دارویی را فقط بر پایه‌‌‌ی همان دارو ادامه دهد.
• داروهای ضداضطراب:‌‌‌ بنزودیازپین‌‌‌ها می‌‌‌توانند سطح اضطراب فرزندتان را در شرایط اضطراب‌‌‌آور کاهش دهند. اگرچه اثر این داروها در بهبود علائم فرزندتان خوب است ولی معمولا به صورت کوتاه مدت تجویز‌‌‌ می‌‌‌شوند. چرا که فرد به این داروها عادت‌‌‌ می‌‌‌کند و اگر مصرف طولانی مدت از این داروها داشته باشد، در زمان نبود این داروها یا عدم مصرفشان، اضطراب کودک‌‌‌ بیشتر‌‌‌ می‌‌‌شود.
• مهارکننده‌‌‌های گیرنده‌‌‌ی بتا (مثل پروپرانولول): این داروها از اثر اپی نفرین بر سیستم قلب و عروق فرد، جلوگیری‌‌‌ می‌‌‌کنند و در نتیجه مانع افزایش ضربان قلب و فشار خون کودک در شرایط اضطرابی‌‌‌ می‌‌‌شوند. البته این داروها به صورت همیشگی داده‌‌‌ نمی‌‌‌شوند. بلکه در شرایط خاص اضطرابی مانند امتحان یا خواندن سرود روی سن داده‌‌‌ می‌‌‌شود که کودک بتواند اضطراب خود را در آن شرایط مهار کند.

با توجه به طول کشیدن آزمون و خطای پزشک فرزندتان در یافتن بهترین دارو و همچنین طولانی شدن فرآیند‌‌‌ روان درمانی، باید بسیار صبور باشید و علاوه بر آن مانع منصرف شدن فرزند خود از ادامه دادن روند درمان شوید. بنابراین طبق دستور پزشک داروها را مرتب به فرزند خود بدهید و به همراه فرزندتان در جلسات روان درمانی، به طور منظم شرکت کنید.

خرید کتاب کودک درباره غلبه بر اضطراب و نگرانی

خودیاری: خودیاری نوعی درمان است که در زیر مجموعه‌‌‌ی روان درمانی «شناختی-رفتاری» قرار‌‌‌ می‌گیرد. خودیاری فرآیندی‌‌‌ است که به فرد کمک‌‌‌ می‌‌‌کند با شرایطی که اختلال اضطرابی اجتماعی برایش فراهم کرده بیشتر آگاه شود. همچنین به او‌‌‌ در مسیر‌‌‌ درمان کمک‌‌‌ می‌‌‌کند. خودیاری شامل چهار مرحله است:

1. فکر کردن درباره‌‌‌ی اضطراب خود و عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده‌‌‌اش. برای این کار بهتر است شما یک دفترچه بردارید و از کودک بخواهید شرایطی که در آن دچار اضطراب‌‌‌ می‌‌‌شود شرح دهد و حالت‌‌‌های‌‌‌ خود را در آن شرایط به شما بگوید. و شما یادداشت‌‌‌ کنید. این کار باعث‌‌‌ می‌‌‌شود که شناخت او و شما درباره‌‌‌ی اختلالش بیشتر شود و در نتیجه بهتر مراحل درمان را با هم طی کنید.
2. شرایط چالش‌‌‌برانگیز را برای فرزندتان به قسمت‌‌‌های کوچک‌‌‌تر تقسیم کنید. به این صورت که هر بار از او بخواهید بر یکی از جنبه‌‌‌های ترس خود در آن شرایط فکر و غلبه نماید. ورود بدون برنامه به شرایط اضطراب‌‌‌آور با هدف عادی سازی آن برای کودکتان ممکن است نتیجه‌‌‌ی عکس بدهد.
3. برخی روش‌‌‌های آرام سازی، مانند تمرینات تنفسی را برای کاهش اضطراب به فرزند خود بیاموزید.
4. سعی کنید فرزندتان را با دید عمومی نسبت به آن شرایط اضطراب‌‌‌آور آشنا کنید. به این صورت که به او بگویید که «دیگران نسبت به این شرایط این واکنشی را که تو داری ندارند. بنابراین نیازی نیست اینقدر به خودت سخت بگیری!»

طب مکمل

امروزه داروهای گیاهی زیادی برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی پیشنهاد شده است. ولی در مطالعات انجام شده تا به حال هیچ داروی گیاهی اثر مفیدی بر روی بهبود این اختلال نداشته است. پژوهش‌‌‌ها نشان داده‌‌‌اند که گیاه سنبل‌‌‌الطیب که یک گیاه آرامش بخش است، خطر آسیب جدی به کبد را افزایش‌‌‌ می‌‌‌دهد. به همین دلیل‌‌‌ اکیدا توصیه‌‌‌ می‌‌‌شود که از این گیاه برای درمان اختلالات روانی نظیر اختلال اضطراب اجتماعی استفاده نشود.

قبل از مصرف هر داروی گیاهی مکمل، حتما با پزشک صحبت کنید. تا از‌‌‌ بی‌‌‌خطر بودن آن برای فرزندتان مطمئن شوید. یادتان باشد که گیاهی بودن یک دارو به معنای‌‌‌ بی‌‌‌ضرر بودن آن نیست.

در سایت آموزک بخوانید: اضطراب در کودکان و نوجوانان

جمع بندی

امروزه اختلال اضطرابی اجتماعی،‌‌‌ بسیار فراگیر شده است. چرا که روابط بین انسان‌‌‌ها محدود شده است و فرزندان مهارت‌‌‌های اجتماعی کمی را‌‌‌ می‌‌‌آموزند. در گذشته به دلیل‌‌‌ زیاد بودن تعداد فرزندان و همچنین زندگی تمامی خویشاوندان در یک شهر، روابط افراد با هم بسیار قوی بود و در این رفت وآمدها و تعاملات، کودکان داشتن روابط صحیح و توانمند را تمرین‌‌‌ می‌‌‌کردند. ولی در حال حاضر با بروز عوامل زیر، این تعاملات کمتر شده است:

• ماشینی شدن زندگی افراد
• پراکنده شدن جمع‌‌‌های خانوادگی به علت عدم عدالت در برخورداری شهرهای مختلف از منابع
• افزایش تمایل به زندگی در انزوا
• کاهش تعداد فرزندان به علت مشکلات جدی اقتصادی جامعه

همه‌‌‌ی این عوامل دست به دست هم داده است تا کودکان ما مهارت‌‌‌های مورد نیاز برای تعامل سازنده با افراد دیگر را به دست نیاورند. در این میان اگر کودکی از لحاظ ژنتیکی و سرشتی استعداد ابتلا به اختلال اضطرابی اجتماعی را داشته باشد، این فضا برای بروز این استعداد مهیا‌‌‌ می‌‌‌شود‌‌‌ به همین دلیل کم‌‌‌کم‌‌‌ شاهد افزایش میزان این اختلال در میان کودکان و نوجوانان خواهیم بود. با توجه به این مطلب، باید پدر و مادر آگاهی خود را نسبت به این بیماری افزایش دهند تا اگر در کودک خود نشانه‌‌‌هایی از این اختلال را مشاهده کردند به سرعت برای درمان او‌‌‌ اقدام کنند. چون در درمان اختلالات روانی-عصبی، زمان بسیار مهم است. همان‌‌‌طور که در این مقاله اشاره شد، فرآیند تشخیص و درمان این بیماری ممکن است بسیار طولانی باشد. بنابراین بهتر است خانواده‌‌‌ها هوشیار باشند و برای پیشگیری از بروز این اختلال، سطح تعاملات سالم خود را با دیگران افزایش دهند تا از این طریق، فرزندشان با دیدن نحوه‌‌‌ی روابط صحیح در کودکان دیگر، کم کم به حدی از تعادل در رفتار خود نزدیک شود.

یک نکته که در مقالات اخیر به آن درباره‌‌‌ی اختلال اضطراب اجتماعی اشاره شده است، اثر قرنطینه‌‌‌ی ناشی از ویروس کووید-19(COVID-19)‌‌‌‌‌‌ بر این اختلال است. پژوهشگران به شدت نگران کاهش توانمندی‌‌‌های اجتماعی افراد به ویژه کودکان بر اثر این دور شدن ناخواسته از هم هستند. آن‌‌‌ها بیان‌‌‌ می‌کنند که احتمالا در سال‌‌‌های آینده شاهد موجی از بیماران دچار اختلالات اجتماعی از جمله اختلال اضطراب اجتماعی خواهیم بود. به همین دلیل برای این‌‌‌که این اتفاق نیفتد خواستار افزایش توجه پدر و مادر به برقراری روابط با فرزندان و همچنین استفاده‌‌‌ی بیشتر از لوازم مدرن دیجیتال برای برقراری همواره‌‌‌ی روابط با‌‌‌ همسالان و معلمان و دنیای بیرون از خانه هستند.