چگونه کودکان می‌توانند از کره‌زمین حفاظت کنند؟
هر فردی از کودکی باید از نوع و ماهیت بلایای طبیعی آگاه شود و درباره‌ی پیشگیری از آن‌ها - در صورت امکان- آموزش داده شود. این آموزش‌ها رفته رفته در فرد احساس مسئولیت ایجاد می‌کند و هر کودکی به نوبه‌ی خود در پیشگیری از بلایای قابل پیشگیری طبیعی، نقش ایفا می‌کند. برای مثال کودک می‌آموزد که والدین او نباید به طور بی‌رویه از خودروی شخصی خود استفاده کنند. زیرا این کار باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای و گرم‌شدن زمین می‌شود. آموزش سیر اثر گازهای گلخانه‌ای بر گرمای زمین و اثر گرمای زمین بر ذوب شدن یخ‌ها و تغییر اکوسیستم طبیعی زمین و در نتیجه بروز خشکسالی‌های فراگیر، می‌تواند به آن‌ها بیاموزد که خود نیز بخشی از این فرآیند هستند و هرکدام می‌توانند در جهت متوقف کردن این سیر نقش داشته باشند. برای مثال در زمان بزرگسالی سعی می‌کنند بیشتر از سامانه‌ی حمل و نقل عمومی استفاده کنند و یا نسبت به نوسازی ماشین فرسوده‌ی خود اقدام کنند. کودکان باید بیاموزند برای پیشگیری مؤثر از بلایای طبیعی، علاوه بر اقدامات شخصی، به اقداماتی در سطح اجتماع نیاز دارند؛ مثلاً همان‌طور که درباره‌ی مصرف آب گفته شد، بیشتر مصارف آب مربوط به بخش‌های کشاورزی و صنعتی است و صرفه‌جویی در مصرف شخصی آب اگر چه تأثیرگذار ولی نقش کوچکی را در کاهش خطر بلایای خشکسالی دارد.
بنابراین آگاهی‌های فردی باید به صورت یک آگاهی عمومی در بیاید و همهٔ افراد یک جامعه از مسئولین درخواست کنند و حتی در صورت نیاز با انجام حرکت‌های مدنی گسترده در دنیای مجازی و واقعی، مانع از پیاده‌سازی برنامه‌های مخرب دولتی در جهت افزایش مصرف آب شوند. این اقدامات اجتماعی- چه در سطح آگاهی‌بخشی و چه در سطح حرکات اعتراضی مدنی- می‌تواند برای پیشگیری از موارد زیر نیز رخ دهد:
- توسعه‌ی بدون برنامه‌ی شهرسازی به مناطق جنگلی و مسیل‌ها و افزایش احتمال رانش زمین و همچنین افزایش تلافات سیل
- قطع درختان و چرای بی‌رویه‌ی دام‌ها و در نتیجه کاهش فضای سبز و افزایش احتمال مهاجرت ریزگردها و سیل و...
- از بین‌رفتن سفره‌های زیرزمینی و تالاب‌ها بر اثر حفر بی‌حساب چاه‌های کشاورزی و تخریب زیست بوم‌های طبیعی جانواران و پرندگان
- افزایش شهرنشینی و ساخت‌و‌سازهای غیراصولی و فوری بدون توجه به ایمن سازی‌های استاندارد و در نتیجه آسیب‌پذیری افراد نسبت به زلزله
مقالات بیشتری در حوزه کودک و محیط‌زیست بخوانید.
- کمبود منابع مالی و زیرساخت‌ها و تجهیزات لازم برای امدادرسانی به موقع و مؤثر بعد از بروز بلایای طبیعی مانند آتش سوزی یا زلزله
- افزایش کارخانجات و وسایل نقلیه‌ی غیراستاندارد و خارج از رده و تولید گازهای گلخانه‌ای
- ایجاد صنایع و کارخانجات در نزدیکی رودخانه‌ها و آلوده سازی آب‌هاو در نتیجه به هم خوردن اکوسیستم طبیعی آن منطقه با مرگ آبزیان و تخریب زیستگاه جانوارن
- افزایش بیماری‌های تنفسی و سرطان‌های مختلف در شهرهای صنعتی، با استنشاق گازهای مضر کارخانجات نزدیک این شهرها
- ضرورت شناسایی گسل‌های زلزله خیز و محل‌های پرخطر نزدیک به آتشفشان‌های فعال و نیمه‌فعال و رعایت فاصله از آن‌ها در احداث مجتمع‌های مسکونی و شهرها
آموزش این موارد و موارد مشابه در سنین کودکی باعث آگاهی و احساس مسئولیت در افراد نسبت به طبیعتی که میزبان آن‌هاست می‌شود. این احساس مسئولیت به تدریج باعث انجام وظیفه‌ی شخصی و جمعی در حفظ منابع طبیعی و داشتن رفتار درست نسبت به آن و همچنین پیشگیری از تخریب آن می‌شود.
کتاب‌های ویژه‌ی کودکان می‌تواند هم در مرحله‌ی آگاهی‌بخشی و هم در مرحله‌ی مسئولیت‌پذیری به کودکان در این زمینه کمک کند. روایت شهرهای آسیب‌دیده از بلایای طبیعی و خانواده‌هایی که بر اثر این بلایای دچار مشکلات فراوانی شده‌اند، با زبان کودکانه می‌تواند کودکان را متوجه اهمیت محیط‌زیست و ضرورت عدم تخریب آن نماید. این کتاب‌ها می‌توانند در قالب‌های شعر و یا داستان، به شیوه‌های زیر ارائه شوند:
شرح فعل و انفعالاتی که در طول یک یا چند بلایای طبیعی رخ می‌دهد:
کودک باید با اتفاقاتی که باعث ایجاد بلایای طبیعی می‌شود آشنا شود. برای مثال باید بداند زلزله چگونه ایجاد می‌شود، در کدام لایه‌ی زمین رخ می‌دهد و این‌که اثر گسل‌ها در ایجاد زلزله چیست؟ این اطلاعات باید به صورت غیر تخصصی و متناسب با سن کودک در کتاب‌های کودکان شرح داده شود. برای مثال در کتاب یک شخصیت خیالی و دوست‌داشتنی باید سفری را به اعماق زمین شروع کند و در طول این سفر، نحوه‌ی به وجود آمدن زلزله یا فوران آتش فشان و یا رانش زمین را شرح دهد. کودک با همراهی این شخصیت داستانی، و دنبال‌کردن یک قصه، مثلاً گم‌شدن یک دوست تا پیداکردن آن در قسمت‌هایی از لایه‌های زمین، می‌تواند به صورت ناخودآگاه به وجود لایه‌های مختلف زمین و تفاوت‌هایشان و همچنین فعل و انفعالاتی که در آن‌ها اتفاق می‌افتد، پی ببرد. و همین طور اتفاقاتی که باعث روان‌شدن سیل می‌شود و...
از طریق قصه و شخصیت جذاب (سمپاتیک) می‌توانیم پیچیده‌ترین مسائل علمی را برای کودک جذاب و ساده آموزش دهیم.
آموزش کارهایی که روند فعل و انفعالات مربوط به بلایای طبیعی را تند و یا کند می‌کنند.
همان‌طور که گفته شد، دخالت انسان در طبیعت، باعث بروز برخی بلایای طبیعی و یا تسریع آن می‌شود. کودک با دانستن مراحل طی‌شده برای وقوع یک بلایای طبیعی، می‌تواند درک کند که اگر یکی از این مراحل به وسیله‌ی یک عامل بیرونی- یعنی انسان- با سرعت بیشتری به پیش برود، وقوع این بلایای بیشتر و شدیدتر می‌گردد. برای مثال، خشک‌شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها و افزایش سطح خشکی‌ها در یک منطقه و همچنین کمبود درخت و فضای سبز شهری و روستایی باعث ایجاد طوفان‌های گرد و خاک و آلودگی هوا به ریزگردها که بروز بیماری‌های ریوی فراوان و همچنین تصادف جاده‌ای (به علت کاهش دید رانندگان) را در پی دارد، می‌شود. از طریق این دانسته، کودک می‌فهمد که عواملی که باعث خشک شدن آب‌ها و کاهش پوشش گیاهی یک اقلیم است، باعث بروز بلایای طبیعی ریزگرد می‌شود. بنابراین انسان بر اثر کارهایی مثل حفر بی رویه‌ی چاه‌های عمیق برای کشاورزی و منحرف‌کردن رودخانه‌ها به سمت شهرهایی که کشاورزی قدرتمندی ندارند و... می‌تواند باعث ایجاد ریزگرد در فضا بر اثر وزش باد و یا تسریع مراحل ایجاد آن شود. در نتیجه کودک می‌آموزد که در وحلهٔ اول برای کاهش سرعت بروز این بلایای طبیعی مثلاً در حد توان از اسراف و هدررفت آب جلوگیری کند و ثانیاً در آینده به عنوان یک عضو مطالبه‌گر جامعه، در حد توان خود سعی در راهنمایی مسئولین امر و یا جلوگیری از اقدامات ویرانگر برخی افراد سودجو نماید.
امروزه متاسفانه دست‌اندازی بشر در طبیعت به گونه‌ای است که اقلیم‌ها در حال تغییر هستند. نشانه‌های این تغییرات فراوانیِ رویدادهایی مثل سیل، طوفان، آتش سوزی‌های گسترده، وزش بادهای داغ، پدیده‌ی ریزگرد، بالا آمدن سطح دریاها و کاهش میزان برف و یخ‌ها در مناطق سردسیر و قطبی و... است. متاسفانه کودکان و نوجوانان بیشترین آسیب را از این تغییرات اقلیمی متحمل می‌شوند. چون قرار است در آینده‌ای زندگی کنند که اگر به این صورت پیش برود، شرایط دردناک‌تر و خطرناک‌تر خواهد بود.
پزشکان نگران هستند که اثرات جدی گرمایش زمین بر سلامتی کودکان پیشرفت‌های انجام شده طی 25 سال گذشته را در کاهش مرگ و میر آن‌ها را در جهان معکوس کند. این کودکان نه تنها مورد تهدیدات جسمی ناشی از تغییرات آب‌و‌هوا و بلایای طبیعی هستند، بلکه این تغییرات و اتفاقات ناخوشایند، بر سلامت روان آن‌ها نیز اثر منفی می‌گذارد و به تدریج آن‌ها را به سمت افسردگی و ابتلا به بیماری‌های اضطرابی می‌برد. نظرسنجی یونیسف (صندوق کودکان سازمان ملل متحد) از کودکان 9 تا 18 ساله در 14 کشور نشان داده است که کودکان به شدت نگران مسائل جهانی هستند که بر همسالان خود و شخص آن‌ها تأثیر می‌گذارد، از جمله‌ی این مسائل جهانی، تغییرات آب و هوا است. کودکان در همه کشورها احساس می‌کنند به حاشیه رانده شده‌اند زیرا صدای آن‌ها شنیده نمی‌شود و به نظرات آن‌ها توجه نمی‌شود. کودکان و نوجوانان به این نتیجه رسیده‌اند که دنیا، در واقع دنیای بزرگسالان خودخواه است که برای منافع شخصی و یا حزبی و گروهی، سلامت و آیندهٔ آن‌ها را به خطر می‌اندازند.
نمونه‌ی این عدم توجه، تعداد نسبتاً کم کتاب‌های کودکان در موضوع بلایای طبیعی است. با توجه به بزرگی و چشم گیر بودن تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، انعکاس آن در کتاب‌های کودکان کم بوده است که این نشان دهندهٔ اهمیت پایین صاحبان اندیشه و قلم به این تغییرات و یا ناامیدی آن‌ها از توقف یا کند شدن این چرخهٔ سریع و مرگبار است. گویا روشنفکران و نویسندگان دیگر باور خود را به این‌که می‌توانند اثری بر تصمیمات اربابان قدرت دربارهٔ محیط زیست و حفظ اقلیم‌ها بگذارند، از دست داده‌اند. جالب این‌جاست که فروش کتاب کودک هر ساله در سطح جهان رو به فزونی است ولی نگارش و تولید کتاب‌های کودکان با موضوع تغییرات اقلیمی، سیر کاهشی دارد.
برخی از کتاب‌های مصور تغییرات آبوهوایی را به خوبی توضیح می‌دهند (مانند کتاب اتوبوس مدرسه جادویی و تغییرات آب و هوا اثر جوآن کول و بروس دگن). تعداد زیادی رمان نیز برای جوانان وجود دارد که آینده‌ی ناخوشایند و تلخ آبوهوایی زمین را نشان می‌دهند (مانند خاطرات کربن نوشته ساسی لوید). اما تعداد کمی از کتاب‌های داستانی در این موضوع برای کودکان ۸ تا ۱۱ ساله نوشته و منتشر شده است.
تصاویری از طرح جلد و صفحات داخلی کتاب اتوبوس مدرسه‌ی جادویی و تغییرات آب‌و‌هوا که یک اثر پویانمایی نیز از این کتاب تولید شد که در ایران با نام «سفرهای علمی» شناخته می‌شد.
رمان معروف و پرمخاطب «خاطرات کربن»
کودکان، مسئول حفاظت از سیاره‌ی شکننده و در معرض خطر ما در آینده هستند. آینده‌ی پرچالش و اضطراب آوری که ما برای آن‌ها رقم زده‌ایم. یادمان باشد که داستان‌ها نه تنها سواد کودکان را توسعه می‌دهند، بلکه باورها، نگرش‌ها و هنجارهای اجتماعی را به آن‌ها منتقل می‌کنند که این‌ها نیز به نوبه‌ی خود درک کودکان از واقعیت را شکل می‌دهند. یک داستان خوب به کودک این امکان را می‌دهد که از موقعیتی که به ظاهر در آن ناتوان است، به سمت موقعیتی که همهٔ توانایی‌هایش بالفعل می‌شوند حرکت کند. از طریق خواندن یک داستان تخیلی، کودکان می‌توانند همراه با قهرمانی که برای آن‌ها جذاب و دوست‌داشتنی و مهم است، هر لحظه کنش‌ها، واکنش‌ها و دیدگاه‌های تازه‌ای را کشف می‌کنند که پیش از آن ذهنشان تصوری از آن‌ها را نداشته است. از طریق ادبیات، کودکان می‌توانند درک بهتری از مسائل جهانی پیدا کنند و نسبت به خود و جهان پیرامونشان نگاه انتقادی داشته باشند.
کودکان در جایگاه سربازان زمین
نگاه انتقادی توام با امید و مسئولیت‌پذیری که از طریق کتاب‌های خوب به کودک منتقل می‌شود، در دنیای واقعی نیز رفته رفته خود را نشان می‌دهد. برای مثال در سال 2017، در کشور پرتغال، یک آتش‌سوزی وسیع رخ داد و در آن بخش گسترده‌ای از درختان این کشور طعمه‌ی حریق شد که از آن به عنوان بدترین آتش‌سوزیِ تاریخ پرتغال یاد می‌شود. کودکان پرتغالی از آن سال به دنبال جذب حامیان مالی برای ارسال یک پرونده‌ی بزرگ به دادگاه حقوق بشر اروپا هستند. در این پرونده از دولت‌هایی که در مقابله با تغییرات اقلیمی کم کاری کرده‌اند، شکایت شده است. آن‌ها بیان داشته‌اند که کم کاریِ این دولت‌ها باعث شده است که حق زندگی سالم و طبیعی از ما سلب شود و ما همواره نگران آینده‌ی خود و تکرار اتفاقات این چنینی هستیم. این یک نمونه از اثرات آگاهی کودکان و نوجوانان نسبت به بلایای طبیعی و نقش انسان‌ها در تسریع وقوع آن‌ها است. این حس مسئولیت بسیار قابل ستایش است. چرا که مدافعان زمین باید اکنون نسبت به آینده‌ی زمین که به آینده‌ی آن‌ها به طور انکارناپذیری گره خورده است، دغدغه داشته باشند و بزرگترهایی را که از این واقعیت غافل هستند، آگاه کرده و با خود در راه بازگشت زمین به شرایط طبیعی خود همراه کنند. والدین نیز باید آگاهی خود را از این موضوع بالا ببرند و سعی کنند بیش از این‌که کودکان را از طریق کتاب و یا رسانه به سمت حفظ میراث ارزنده‌ی خود- یعنی زمین- هدایت می‌کنند، خودشان نیز الگوی زندگی خود را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که کودکان روش صحیح برخورد با محیط‌زیست را بیشتر از اعمال آن‌ها بیاموزند تا گفته‌هایشان.
بیشتر بخوانید:
- آموزش بلایای طبیعی به کودکان همراه با معرفی کتاب
- آمادگی کودکان در مواجهه با بلایای طبیعی
- بلایای طبیعی چه تاثیری بر کودکان دارد؟
برخی منابع
1- Coping Strategies and Psychological Maladjustment/Adjustment: A Meta-Analytic Approach with Children and Adolescents Exposed to Natural Disasters
نویسنده: Daniela Raccanello (دانیلا راسانلو)، استاد دپارتمان علوم انسانی دانشگاه ورونای ایتالیا، و همکاران. سال انتشار: 2022
2- Scoping review on trauma and recovery in youth after natural disasters: what Europe can learn from natural disasters around the world
نویسنده: Andreas Witt (آندرس ویت)، پژوهشگر دپارتمان روانشناسی و روان درمانی کودکان و نوجوانان دانشگاه آلم در آلمان، و همکاران. سال انتشار: 2022
3- Infant and young child feeding during natural disasters: A systematic integrative literature review
نویسنده: Supipi Ratnayake Mudiyanselage (ساپیپی راتنایکامودیانسلیج)، پژوهشگر دانشکده‌ی بهداشت دانشگاه کانبالای استرالیا، و همکاران. سال انتشار: 2022
4- Responding to perinatal health and services using an intersectional framework at times of natural disasters: A systematic review
نویسنده: Bonita B. Sharma (بونتیا ب. شارما) ، پژوهشگر دپارتمان سلامت، ارتباطات و سیاست (HCPD) در دانشگاه سنت آنتونیای تگراس، آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2022
5- Reconnoitering school children vulnerability and its determinants: Evidence from flood disaster-hit rural communities of Pakistan
نویسنده: Ashfaq Ahmad Shah (اشفق احمدشاه)، پژوهشگر دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه هوهای در چین، و همکاران: سال انتشار: 2022
6- Spatial Network Connectivity and Spatial Reasoning Ability in Children with Nonverbal Learning Disability
نویسنده: Sarah M. Banker (سارا ام. بانکر)، پژوهشگر اختلالات اعصاب و روان کودکان در دانشگاه کلمبیای آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
7- Translating Interdisciplinary Research on Language Learning into Identifying Specific Learning Disabilities in Verbally Gifted and Average Children and Youth
نویسنده: Ruby Dawn Lyman (روبی دان لیمان)، استاد دانشکده‌ی علوم شناختی دانشگاه واشنگتن آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
8- Estimated Prevalence of Nonverbal Learning Disability Among North American Children and Adolescents
نویسنده: Amy E. Margolis (امی ای. مارگولیس)، پژوهشگر دانشکده‌ی روانشناسی دانشگاه کلمبیای آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
9- Reading fluency and pitch discrimination abilities in children with learning disabilities
نویسنده: Haidan Lu (هایدان لو)، پژوهشگر دانشکده‌ی روانشناسی رشد دانشگاه تگزاس آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
دیگر تصاویر
ویراستار
سحر داداشعلی
مترجم
لینک کوتاه