آمادگی کودکان در مواجهه با بلایای طبیعی
پس از آموختن سلسله اتفاقاتی که باعث بروز بلایای طبیعی می‌شود، کودکان باید با فعالیت‌های ایمن کننده‌ی افراد در برابر این بلایای (مثلاً ایمنی ساختمان‌ها و محل زندگی افراد) آشنا شوند. همچنین اقدامات لازم در حین وقوع این بلایای که باعث کاهش خسارات جانی می‌شود مثلاً کودکان باید بیاموزند که در زمان وقوع زلزله کجا پناه بگیرند و یا شیوهٔ زندگی آنها به چه صورت باشد که در آن تمام اقدامات و شرایط لازم برای مقابله با بلایای طبیعی لحاظ شده باشد. به عنوان مثال چینش وسایل خانه باید به گونه‌ای باشد که در هنگام زلزله‌ی احتمالی، روی سر افراد خانواده فرود نیاید. همچنین آموزش‌های همگانی مربوط به مقابله با زلزله باید از کودکی به افراد مختلف داده شود. در این زمینه کتاب‌های مصور بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
این آموزش‌ها ممکن است بسته به محل زندگی افراد متفاوت باشد. مثلاً افرادی که در سرزمین‌های دور از اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند، نیاز به آموزش عمومی و گسترده درباره‌ی مواجه‌شدن با این حادثه را ندارند و فقط دانستن این اتفاق و ساز و کار ایجاد آن برای کودکان و نوجوانان کافی است. البته با توجه به کوچک شدن جهان در عصر حاضر و امکانات وسیع برای مسافرت سریع به دورترین جاهای جهان، دور از ذهن نیست که مثلاً فردی در مرکز صحرای آفریقا زندگی کند و کاملاً از سواحل اقیانوسی دور باشد، ولی روزی به مکان‌های مستعدِ سونامی سفر و یا مهاجرت کند. بنابراین همه‌ی کودکان جهان باید درباره‌ی انواع بلایای طبیعی از طریق کتاب‌های مصور قصه و شعر آموزش ببینند. تا اگر روزی با آنها مواجه شدند، از وجود چنین حادثه‌ای غافلگیر نشوند.
با این وجود از آن‌جا که منابع مالی و آموزشی هر کشوری محدود است و بهتر است بین اهداف آموزشی، اهم و مهم را رعایت کند، مسئولین آموزش یک جامعه ابتدا باید استعدادهای اکوسیستم موجود در کشور خود را برای وقوع بلایای طبیعی بررسی نمایند و به طور دقیق محاسبه کنند که از میان انواع بلایای طبیعی، چه نوع یا انواعی در کشورشان بیشترین احتمال وقوع را دارد. مثلاً کشوری که سطح وسیعی از بیابان‌ها را دارد، طبیعی است که همواره باید مراقب وقوع خشکسالی باشد و یا کشورهایی که گسل‌های فراوانی دارند، باید خود و نسل‌های بعدی خود را برای مقابله با زلزله آماده نمایند. بنابراین بیشترین انرژی و بودجه را برای مهار بلایای مربوط به اکوسیستم خود تخصیص دهند.
کمیک استریپ‌ها (کتاب‌های مصور) و آموزش و آماده سازی کودکان برای رویارویی با بلایای طبیعی
کتاب‌های مصور همواره بخش مهمی از آموزش در همه‌ی سنین به ویژه کودکان و نوجوانان را بر عهده داشته‌اند. همه‌ی ما خاطرات خواندن مجموعه کتاب‌های «تن تن» را داشته‌ایم. این نوع کتاب‌های داستان، به دلیل غلبه‌ی تصاویر پی در پی به متن، مناسب داستان‌گویی برای کودکانی هستند که هنوز به طور کامل خواندن و نوشتن را نمی‌دانند. به طوری که با نگاه کردن به تصاویر پشت سر هم و حالات چهره‌ی شخصیت‌های این نوع کتاب‌ها، می‌توانند روند داستان را متوجه شوند. از آن‌جا که در آموزش نحوه‌ی شکل‌گیری بلایای طبیعی و شیوه‌ی درست رویارویی با آنها، تصویر به مخاطبین بسیار کمک می‌کند، بهتر است بیشتر از کتاب‌های مصور برای این آموزش‌ها استفاده کنیم. در سال‌های اخیر کتاب‌های مصور زیادی در زبان‌های مختلف تهیه شده است که موضوع آنها بیشتر اثر انسان در ایجاد و یا تشدید بلایای طبیعی و همچنین آمادگی برای مقابله با این حوادث است.
نمونه‌ای از کمیک استریپ‌ها (کتاب‌های مصور) که در رابطه با بلایای طبیعی تولید شده‌اند.
فرهنگ مبتنی بر بلایای طبیعی
بلایای طبیعی، در طول تاریخ اثر بسیار زیادی در شکل گیری و یا تغییر تمدن‌ها داشته است. حتی برخی تمدن‌های پیشرفته در تاریخ کهن، بر اثر وقوع بلایای طبیعی به طور کامل از بین رفته‌اند. از دیرباز مردمان یک سرزمین تلاش می‌کردند که در کم خطرترین مکان‌ها مثلاً جاهای سرسبز و به دور از خشکسالی و یا جاهایی که از آتشفشان‌ها دور هستند سکونت پیدا کنند. در یک مثال مشخص، مردمان گذشته هیچگاه مکان‌هایی را که قبلاً در آن زلزله به وقوع پیوسته بود به عنوان محل زندگی انتخاب نمی‌کردند و در تعاملی ساده و سازنده با طبیعت، با مشخص کردن جایگاه مناسب در طبیعت، خود را از بلایای طبیعی دور می‌کردند. بنابراین همواره آثار بازمانده از زلزله‌های گذشته در جاهایی به دور از شهرها و تمدن‌ها قرار داشتند و دارند. اما با این حال، با گسترش شهرها و تمدن‌ها، تا حدودی این توازن به هم ریخت. به گونه‌ای که مردم برای کاهش اثر بلایای طبیعی، به تدریج مجبور به مناسب‌سازی زندگی خود با این واقعیت انکارناپذیر کردند. برای مثال در ژاپن و سرزمین‌های پیرامونش، زلزله همیشه یک مسئله‌ی مهم و تاثیرگذار بوده است.
مقالات بیشتری در حوزه کودک و محیط‌زیست بخوانید.
بنابراین هنر و معماری این سرزمین نیز تحت تأثیر این حادثه‌ی طبیعی قرار گرفته است و مردم این کشور به صورت تجربی به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند با ساختن خانه‌های خود از چوب و مصالح سبک، از بروز تلفات جانی و مالی تا حد زیادی جلوگیری کنند. این امر، سبک زندگی منحصر به فردی را در این کشور از دیرباز به وجود آورده است. زندگی در خانه‌های کوچک و ساده- با کمترین امکانات-، نقاشی‌های ویژه برای دیوارک‌های چوبی و کاغذی حائل و بسیاری از هنرهای منحصر به فرد در معماری، نقاشی و... بر اثر زندگی و بده بستان همیشگی با عاملی به نام زلزله بوده است. در نتیجه فرهنگ این مردمان تا حدودی متأثر از این بلایای طبیعی است.
در کشور ایران نیز بخش زیادی از فرهنگ ما نشان دهندهٔ فراوانی یک بلایای طبیعی – یعنی خشکسالی- است. از دیرباز چیزی که مردم را گرد هم آورده تا با ایجاد یک واحد، پایه‌های روستاها و شهرهای آینده را بنا نهند، «آب» بوده است. آنها هر کجا که چشمه یا رودی وجود داشت به عنوان محل زندگی انتخاب می‌کردند و با گذر زمان در گرد این چشمه یا رود، شهر و تمدن شکل می‌گرفت. وجود انکارناپذیر خشکسالی در سرزمین ما باعث به وجود آمدن مظاهر تمدن این خطه از زمین مثل «قنات‌ها»، «آب انبارها»، کاروانسراها، سقف‌های گنبدی- که خنکی فضا را حفظ می‌کرد-، بادگیرها و... شده است. بنابراین مردمان این سرزمین همواره در اندیشه‌ی مبارزه‌ای نرم و همیشگی با این بلایای طبیعی بوده‌اند. و روش‌های این مبارزه را نسل به نسل و سینه به سینه به فرزندان خود می‌آموخته‌اند. در ادبیات ما نیز وقوع خشکسالی و قحطی‌های متعاقب آن بسامد زیادی دارد. بنابراین امروز نیز این بلایای طبیعی که از گذشته با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم باید مورد توجه همگان باشد و با آگاهی بخشی به نسل‌های نو، در آنها احساس مسئولیت در حفظ منابع آبی و همچنین ابتکار عمل را در مقابله با خشکسالی بیاموزیم. در نتیجه تکیه‌ی کتاب‌های کودکان در حوزه‌ی آموزش بلایای طبیعی باید در معرفی ساز و کار و روش‌های افزایش و کاهش اثرات آن باشد.
پس از برنامه ریزی درباره‌ی بلایای طبیعی اصلی یک کشور، باید حوادثی را که در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند فهرست شده و درمورد آن آموزش‌های لازم به کودکان و نوجوانان جامعه داده شود. مثلاً در جامعه‌ی آمریکا ممکن است یکی از اولویت‌های مهم، آموزش چگونگی پیشگیری و تقابل با گردبادهای شدید و پرتلفاتی به نام «تورنادو» باشد. ولی در جزایر اندونزی اولویت، آموزش چگونگی مقابله با خاکسترها و مواد مذاب آتشفشانی باشد. همه‌ی این بلاها باید بر اساس فراوانی در یک منطقه در نظر گرفته شوند و متناسب با آنها آموزش‌های لازم به افراد جامعه - با سنین مختلف- داده شود.
داستان‌های چندفرهنگی با مضامینی عامیانه
با وجود تفاوت‌های اقلیمی و به تبع آن تفاوت‌های فرهنگی بین افرادی که در جوامع مختلف زندگی می‌کنند، پیوندهایی انسانی بین همه‌ی این افراد که ناشی از تجربه‌های زیستی مشترک است، وجود دارد. همه‌ی انسان‌ها نسبت به بحران‌های مختلف، مجموعه‌ای از واکنش‌های یکسان را بروز می‌دهند. بنابراین در آموزش بلایای طبیعی و اثر انسان‌ها بر این موضوع، می‌توانیم از داستان‌های بومی سراسر جهان برای پربار کردن انبان داستانی جامعه‌ی خود بهره ببریم. بیان این تجربیات مشترک باعث می‌شود که کودک و نوجوان این عصر بداند که مبارزه با اثرات مخرب بشر در طبیعت و افزایش بلایای طبیعی بر اثر کارهای انسان، فقط محدود به یک جغرافیای خاص نیست. همه‌ی اقلیم‌های کره‌ی زمین به هم پیوسته هستند و اختلال در یکی از آنها، باعث مختل شدن زندگی در اقلیم‌های دیگر می‌شود. بنابراین همه‌ی انسان‌ها در مقابل زیاده خواهی‌ها و عدم آگاهی برخی از دولت‌ها، مسئولیت جهانی دارند. چرا که پیشگیری از برخی از بلاهای طبیعی، نیاز به اقدامات در سطح جهان دارد. برای نمونه، گرمایش زمین که امروزه به عنوان یک معضل بزرگ زیست‌محیطی محسوب می‌شود و باعث خشکسالی‌های متوالی، تخریب زیست‌بوم‌های جانوری و انسانی و آتش‌سوزی‌های گسترده و از بین رفتن گونه‌های فراوان گیاهی و جانوری می‌شود، یک مشکل جهانی است. این مشکل محدود به مرزهای یک کشور نیست و همه‌ی انسان‌ها در ایجاد این شرایط نامطلوب مؤثر هستند. از افزایش مواد آلاینده بر اثر استفادهٔ بی رویه از خودروهای شخصی تا اثر کارخانجات بزرگ و بین‌المللی صنعتی می‌تواند گرمای زمین و به تبع آن خشکسالی‌های متوالی را تشدید کند. بنابراین داستان‌های چند فرهنگی به کودکان می‌آموزد که در قبال بسیاری از بلاهای طبیعی، مسئولیت جهانی دارند و همه‌ی ملت‌ها باید ابتدا درباره‌ی اثر تشدیدکننده‌ی انسان بر این بلاهای طبیعی آگاه شوند و سپس با همراهی هم در راه کنترل دولت‌های مقصر و اصلاح قوانین این حوزه متحد گردند.
همدلی با آسیب دیدگان
همه‌ی ما وقتی خبر اتفاق افتادن بلایای طبیعی را در جایی از جهان می‌شنویم، بسیار متأثر می‌شویم. روایت داستان‌های واقعی از بارماندگان بلایای طبیعی و اثرات منفی روحی و روانی بر آنها بر اثر آر دست دادن عزیزان و همچنین مشکلاتی که بر اثر آوارگی ناشی از خراب شدن خانه‌ها و از بین‌رفتن دارایی‌هایشان در قالب کتاب‌های کودکان، باعث می‌شود که کودکان و نوجوانان با پیامدهای بلایای طبیعی بیشتر آشنا شوند و از طرف دیگر در صورتی که در قسمتی از جهان، بلایای طبیعی رخ دهد، این کودکان و نوجوانان می‌توانند تا حدودی مشکلات افراد آسیب دیده در حادثه را درک کنند و با آنها همدلی نمایند.
احساس همدلی با آسیب دیدگان باعث می‌شود که آنها نسبت به مصائب هم نوعان خود بی تفاوت نباشند و در صورت امکان و بر اساس توان خود، سعی کند که به بازماندگان کمک کند. این احساس هم ذات پنداری، باعث می‌شود که در آینده حساسیت بیشتری نسبت به وقوع این حوادث داشته باشد. چرا که کسی که با دردها و مشکلات بازمانگان و یا مجروحان بلایای طبیعی آشنا باشد، اجازه نمی‌دهد که خودش یا دیگران بر اثر اشتباهات برخی افراد این اتفاقات تلخ را تجربه کنند. بنابراین برای ایفای نقش اجتماعی خود مصمم‌تر می‌گردد.
بیشتر بخوانید:
- آموزش بلایای طبیعی به کودکان همراه با معرفی کتاب
- چگونه کودکان می‌توانند از کره زمین حفاظت کنند؟
- بلایای طبیعی چه تاثیری بر کودکان دارد؟
برخی منابع
1- Coping Strategies and Psychological Maladjustment/Adjustment: A Meta-Analytic Approach with Children and Adolescents Exposed to Natural Disasters
نویسنده: Daniela Raccanello (دانیلا راسانلو)، استاد دپارتمان علوم انسانی دانشگاه ورونای ایتالیا، و همکاران. سال انتشار: 2022
2- Scoping review on trauma and recovery in youth after natural disasters: what Europe can learn from natural disasters around the world
نویسنده: Andreas Witt (آندرس ویت)، پژوهشگر دپارتمان روانشناسی و روان درمانی کودکان و نوجوانان دانشگاه آلم در آلمان، و همکاران. سال انتشار: 2022
3- Infant and young child feeding during natural disasters: A systematic integrative literature review
نویسنده: Supipi Ratnayake Mudiyanselage (ساپیپی راتنایکامودیانسلیج)، پژوهشگر دانشکده‌ی بهداشت دانشگاه کانبالای استرالیا، و همکاران. سال انتشار: 2022
4- Responding to perinatal health and services using an intersectional framework at times of natural disasters: A systematic review
نویسنده: Bonita B. Sharma (بونتیا ب. شارما) ، پژوهشگر دپارتمان سلامت، ارتباطات و سیاست (HCPD) در دانشگاه سنت آنتونیای تگراس، آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2022
5- Reconnoitering school children vulnerability and its determinants: Evidence from flood disaster-hit rural communities of Pakistan
نویسنده: Ashfaq Ahmad Shah (اشفق احمدشاه)، پژوهشگر دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه هوهای در چین، و همکاران: سال انتشار: 2022
6- Spatial Network Connectivity and Spatial Reasoning Ability in Children with Nonverbal Learning Disability
نویسنده: Sarah M. Banker (سارا ام. بانکر)، پژوهشگر اختلالات اعصاب و روان کودکان در دانشگاه کلمبیای آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
7- Translating Interdisciplinary Research on Language Learning into Identifying Specific Learning Disabilities in Verbally Gifted and Average Children and Youth
نویسنده: Ruby Dawn Lyman (روبی دان لیمان)، استاد دانشکده‌ی علوم شناختی دانشگاه واشنگتن آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
8- Estimated Prevalence of Nonverbal Learning Disability Among North American Children and Adolescents
نویسنده: Amy E. Margolis (امی ای. مارگولیس)، پژوهشگر دانشکده‌ی روانشناسی دانشگاه کلمبیای آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
9- Reading fluency and pitch discrimination abilities in children with learning disabilities
نویسنده: Haidan Lu (هایدان لو)، پژوهشگر دانشکده‌ی روانشناسی رشد دانشگاه تگزاس آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2020
دیگر تصاویر
ویراستار
سحر داداشعلی
مترجم
لینک کوتاه