گام به گام تا اندیشه، آموزش فلسفه به کودکان و پرورش تفکر فلسفی
پرورش تفکر فلسفی، ضرورتی است که به مطالعات میان رشته‌ای دقیق و گسترده‌ای نیاز دارد. در این مقاله پس از بیان مختصر چیستی و چرایی «پرورش تفکر فلسفی در کودکان و نوجوانان» و مقایسه آن با «آموزش فلسفه به کودکان»، برخی اصول و مبانی نظری در این باره مطرح شده است. «گامبهگام تا اندیشه» عنوان طرحی است که با هدف پرورش تفکر فلسفی در کودکان و نوجوانان تهیه شده و مراحل مطالعاتی و پژوهشی و اجرای آزمایشی آن حدود چهار سال در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به طول انجامیده است. توضیح چارچوب اصلی این طرح و برخیاهداف و ویژگی‌های آن، بخش اصلی این نوشتار را تشکیل می‌دهد.
آنچه امروز «آموزش فلسفه به کودکان» نامیده می‌شود به نوعی پرورش تفکر فلسفی است. برای پرورش این تفکر در هر جامعه‌ای ملاحظات بسیاری وجود دارد که مهم‌ترین آن زمینه‌های فرهنگی و فلسفی آن‌جامعه قلمداد می‌شود. «گامبهگام تا اندیشه» عنوان طرحی است که با هدف پرورش تفکر فلسفی در کودکان ایرانی مخاطب مراکز فرهنگی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیش‌بینی شده و مراحل مطالعاتی و پژوهشی خود را پس از چهار سال پشت سر گذاشته است. در این مقاله به ویژگی‌ها و برخی مبانی و اصول نظری این طرح اشاره شده و اهداف و محتوای طرح به اختصار بیان شده است. مهم‌ترین ویژگی این طرح، تکیه بر مبانی فلسفه اسلامی و تأکید بر تفکر شهودی به عنوان یکی از حوزه‌های فلسفه اسلامی است. در این باره با بیان مراحل و روش‌های پرورش این تفکر به موضوع‌های انتخاب شده برای طرح در کارگاه‌ها اشاره شده است.
آموزش فلسفه به کودکان و پرورش تفکر فلسفی
«ذهن و تفکر» موضوعی است که در طول تاریخ روانشناسی مورد توجه بوده است. روانشناسی همان‌قدر که علم بررسی رفتار خوانده می‌شود، علم بررسی ساختار ذهن۱ نیز هست. در هر دوره از تاریخ نه چندان طولانی این علم، بسته به پارادایم حاکم بر پژوهش‌ها و گرایش‌های علمی دانشمندان، تمکز بر یک یا چند جنبه از تفکر بیشتر بوده است. چنانکه تعریف و تقسیم‌بندی انواعی از تفکر با روش تعلیم و تربیت جان دیویی۲ شکل گرفت. پیاژه۳ رشد مرحله‌ای ساختار ذهن و تفکر را مطرح کرد. روانشناسان گشتالت۴ تفکر بینشی و تحلیلی کل‌گرا را معرفی کردند و...
در این میان تفکر خلاق ۵ یا آفریننده در سال‌های اخیر به سبب صنعتی شدن جوامع و اهمیت تولید در اقتصاد جهان بیش از سایر جنبه‌ها مورد تأکید، توجه و تمرکز قرار گرفته است. امروز خلاقیت پای از حوزه هنر و ادبیات فراتر نهاده و به زندگی روزانه مردم راه پیدا کرده است. این مبحث چند سالی است در ایران نیز مورد توجه واقع شده اما به جز حرف و بیان تئوری‌ها، در عمل جریان گسترده‌ای آن را حمایت یا هدایت نتکرده است. این است که هرجا پای آموزش و تعلیم و تربیت در میان است به اهمیت و ضرورت خلاقیت نیز اشاره می‌شود اما در نهایت در اتختذ روش‌ها یا تعیین اهداف به دلایل مختلف نتیجه خلاقانه ای حاصل نمی‌شود. در کنار تفکر خلاق در سال‌های اخیر، عنوان تفکر فلسفینیز به چشم می‌خورد. گرچه این موضوع با عنوان نه چندان جامع «آموزش فلسفه برای کودکان» ۶ طرح می‌شود اما در حقیقت بن‌مایه این نوع ازآموزش چیزیبه جز پرورش تفکر فلسفی در کودکان و نوجوانان نیست.۷ در حال حاضر گروه‌های مختلفی در سطح جهان برنامه‌هایی با این عنوان برای کودکان ونوجوانان اجرا می‌کنند. تاریخچه، ضرورت‌ها و اهداف چنین برنامه‌هایی تاکنون به زبان‌های مختلف و در منابع گوناگون ذکرشده است؛ اما وجود چنین برنامه‌ای در جریان آموزش و پرورش کشورهای مختلف به سبب حساسیت‌های این حوزه همواره در معرض نقد و نظرهای جدی بوده است. نگاهی اجمالی به منابع، در دوره‌های زمانی مختلف نشان می‌دهد که همین نقد و نظرها سبب شده تا برنامه‌ریزان به غنای مبانی و اصول نظری خود بپردازند و با بهره‌گیری از نظریه‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی و فلسفی،۸ ساختار روشن تری از نظر اهداف و روش‌های اجرا پیش روی علاقمندان و منتقدین قرار دهند.
نویسنده: محبوبه اسپیدکار
مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.
گام به گام تا اندیشه، آموزش فلسفه به کودکان و پرورش تفکر فلسفی
(281.95 کیلوبایت)
منبع
مجله اطلاعات حکمت و معرفت, سال پنجم، خرداد 1389, شماره 3
لینک کوتاه