کتاب خوانی تعاملی - گفت‌وگویی برای کودکان کم‌شنوا
تحقیقات متعدد حاکی از تأثیر شگرف قصه‌گویی و کتاب خوانی تعاملی و ارتباط دوطرفهٔ والد-کودکِ ناشنوا بر مهارت‌های زبانی، سواد پایه، گنجینهٔ واژگان، دانش وی دربارهٔ دستور زبان و گرامر و آگاهی‌های فرازبان‌شناختی کودک ناشنواست (سنو، ۱۹۸۳، و برک، ۲۰۱۲). کتاب خوانی تعاملی والد-کودک کم‌شنوا می‌تواند رشد زبان، سواد ادبی پایه و بهبود مهارت‌های خواندن را در سال‌های بعد به همراه داشته باشد.
کتاب خواندن برای کودکان، در سال‌های ابتدایی زندگی‌شان، در کسب مهارت‌های واژگانی، ارتباطی و تقویت حافظه بسیار مفید است؛ به‌طور کلی، دو شیوهٔ کتاب‌خوانی عبارت‌اند از: کتاب‌خوانی تک‌گویی[1] و کتاب خوانی تعاملی یا گفت‌وگویی[2].
کتاب‌خوانی تک‌گویی یعنی خواندن از روی متن، بدون هیچ‌گونه مکثی برای سؤال کردن یا برقراری تعامل کلامی میان والد و کودک؛ حال آنکه کتاب‌خوانی گفت‌وگویی عکس این شیوه است و شامل مکث برای سؤال کردن و ایجاد فضا برای ارتباط کلامی والد و کودک و همچنین تغییر نقش والد و کودک است. اولین‌بار وایتهارست[3 (۱۹۸۸) مفهوم کتاب خوانی تعاملی یا قصه‌گویی گفت‌وگویی را مطرح کرد. اصل اساسی در قصه‌گویی گفت‌وگویی، بهبود مهارت‌های زبانی کودک و تبدیل کودک به فردی تعامل‌کننده و قصه‌گو به‌جای گوش‌دهندهٔ منفعل است. کتاب‌خوانی گفت‌وگویی خانواده‌محور، بیش از کتاب‌خوانی‌های مرسوم سبب بهبود مهارت‌های زبانی کودکان می‌شود و این امر در بررسی‌های متعدد نشان داده شده است.
برنامه‌های کتاب‌خوانی گفت‌وگویی می‌بایست برای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا نیز راه‌اندازی شود. اما فراتر از این موضوع، والدین کودکان ناشنوا، در تعامل و آموزش زبان به فرزندان‌شان، دو مشکل اساسی دارند: بیش از ۹۵% کودکان ناشنوا و کم‌شنوا از والدین شنوایی به دنیا می‌آیند که تاکنون هیچ کودک یا فرد ناشنوایی را در اطراف خود یا در خانواده‌شان نداشته‌اند و فرزندشان، نخستین فرد ناشنوایی است که با او روبه‌رو می‌شوند (موللی، ۱۳۹۴). این کودکان نیز اغلب به دلیل عدم تطابق حسی بین توانمندی‌های‌شان با محیط خانه نمی‌توانند از قابلیت‌های زبانی دردسترس خود بهره بگیرند. دومین مشکل والدین، نداشتن مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط درست با کودک ناشنواست (موللی، ۱۳۹۷). حال آنکه نیاز به آموزش این مهارت‌ها به‌شدت احساس می‌شود؛ بنابراین از جمله روش‌هایی که می‌توان برای آموزش زبان به کار گرفت و به‌ویژه، والدین و کودکان کم‌شنوا و ناشنوا بدان نیاز دارند، روش کتاب‌خوانی گفت‌وگویی است. این شیوه زمینه‌ای ایده‌آل برای تمرین مهارت‌های زبانی کودک کم‌شنوا یا ناشنوا فراهم می‌کند.
باید توجه داشت که در اجرای برنامهٔ قصه‌گویی گفت‌وگویی والد-کودک، صِرف قصه‌گویی یا کتاب‌خوانی با صدای بلند، شیوهٔ مناسبی برای بهبود مهارت‌های زبانی کودکان، به‌ویژه کودکان کم‌شنوا و ناشنوا نیست. بر اساس تحقیقات پیشین، محققان دریافتند که تکنیک‌های والدین در کتاب‌خوانی گفت‌وگویی والد-کودک به‌طور مستقیم می‌تواند مهارت‌های زبانی کودکان را بهبود ببخشد؛ از جملهٔ این تکنیک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سؤال کردن، تشویق کردن کودک و بسط دادن اطلاعاتی که والدین حین قصه‌گویی از کودک می‌گیرند. وندرلم[4] در سال ۱۹۹۵ پژوهشی انجام داد. بر اساس نتایج این پژوهش، در کتاب‌خوانی‌های والد- کودک، به دلیل استفادهٔ والدین از کتاب‌های مصور و توضیحات مرتبط با تصاویر کتاب‌ها، مهارت واژگانی کودکانِ کم‌شنوا و ناشنوا بهبود چشمگیری پیدا کرده است؛ همچنین طبق پژوهش پل[5] در سال ۲۰۱۰، حین قصه‌گویی باید به آگاهی‌ها و دانسته‌های پیشین کودک توجه داشت و آن را گسترش داد. بنابراین جامع‌ترین برنامهٔ قصه‌گویی-کتاب‌خوانی، کتاب‌خوانی‌های گفت‌وگویی والد-کودک است. در این شیوه، تلاش بر آن است که در حین قصه‌گویی، انواع تکنیک‌های کتاب‌خوانی و راهکارهای فعال نگه داشتن والدین و کودکانِ کم‌شنوا و ناشنوا اجرایی شود.
همهٔ کودکان ناشنوا می‌توانند مهارت‌های زبانی و سواد پایهٔ مشابه هم‌سالان شنوای خود داشته باشند (آکاماتسو و اندروز، ۱۹۹۳، برک، ۲۰۱۲). قصه‌گویی‌هایی با تکنیک‌های خاص علاوه بر بهبود روابط مادر-کودک، توانایی‌های زبانی این کودکان را نیز به‌طرز معناداری بهبود می‌بخشد.
منابع:
- مولّلی گیتا، کودک من کمشنواست (آنچه هر مادری باید در مورد کودک کمشنوای خود بداند)، (۱۳۹۷)، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
- مولّلی گیتا، حجت پیرزادی (۱۳۹۴)، تاب‌آوری و کم‌شنوایی، فصلنامهٔ طب توانبخشی، سال ۴، شمارهٔ ۲، ص ۱۴۴- ۱۵۸
- Akamatsu, C. T., & Andrews, J. F. (۱۹۹۳). It takes two to be literate: Literacy interactions between parent and child. Sign Language Studies, ۸۱, ۳۳۳–۳۶۰.
- Berke,M (۲۰۱۲) Reading books with young deaf children: Strategies for mediating between American Sign Language and English,Journal of Deaf Studies and Deaf Education, doi: ۱۰٫۱۰۹۳/ deafed/ ent۱.
- Powell DR, Diamond KE, Burchinal MR, Koehler MJ. Effects of an early literacy professional development intervention on head start teachers and children. Journal of Educational Psychology. ۲۰۱۰;۱۰۲(۲):۲۹۹.
- Singleton, J., & Morgan, D. (۲۰۰۶). Natural signed language acquisition within the social context of the classroom. In B.Schick, M. Marschark, & P. Spencer (Eds.), Advances in thesign language development of deaf children (pp. ۳۴۴–۳۷۵). New York: Oxford University Press.
- Snow, C. E. (۱۹۸۳). Literacy and Language: Relationships during the preschool years. Harvard Educational Review, ۵۳, ۱۶۵–۱۸۹.
- Whitehurst GJ, Falco FL, Lonigan CJ, Fischel JE, DeBaryshe BD, Valdez-Menchaca MC, et al. Accelerating language development through picture book reading. Developmental psychology. ۱۹۸۸; ۲۴ (۴): ۵۵۲.
نویسنده
لینک کوتاه