نگاهی به روش های ایجاد خلاقیت در دانش آموزان

سیستم کنونی آموزش و پرورش در ایران به طور عمده مبتنی بر محفوظات است و این یکی از چند دلیل ناخشنودی دانش آموزان از درس و مدرسه است.

به عقیده روان شناسان پرورشی، می‌توان شیوه تفکرگرا و توانایی‌های خلاق را به اشخاص آموخت. برای پرورش خلاقیت دانش آموزان باید به آن‌ها میدان بدهیم تا بر تجربه‌های خود بیفزایند. علاوه بر گستردگی تجربه، تخیل یکی از پایه‌های تفکر خلاق است. تخیل، کارهای نو و بدیع دانش آموزان باید مورد تشویق قرار گیرد. در واقع معلم باید به طرح سوالاتی بپردازد که تفکر واگرا را در دانش آموزان تقویت کند. به طور مثال به جای این سؤال که جاذبه زمین چیست؟ یا جاذبه را تعریف کنید بهتر است سؤال شود اگر جاذبه زمین وجود نداشت چه مشکلاتی برای انسان پیش می‌آمد؟ سؤال‌هایی که با چرا و چگونه آغاز می‌شود، در تقویت تفکر واگرا مؤثر است. دانش آموزان را باید در طرح سؤال‌ها و ارائه راه حل آزاد بگذاریم؛ محیطی که دانش آموز از حرف زدن در آن بترسد، مورد تمسخر یا بی اعتنایی قرار گیرد، به طور حتم جایگاه مناسبی برای ایجاد و رشد تفکر خلاق نیست.

معلمان و مسئولان آموزشی باید به پرسش‌ها و راه حل‌های ارائه شده از طرف دانش آموز احترام بگذارند و از این طریق او را تشویق به مشارکت کنند. آزادی بیان در مدرسه و کلاس پایه اصلی رشد خلاقیت است. محیط‌های سرکوب گر، کنجکاوی و خلاقیت را در دانش آموزان از بین می‌برد.

یکی از نکات منفی روش معلم محوری براین باور است که معلم باید پاسخ همه مسائل را بداند. حال آن که معلم، باید به دانش آموز بیاموزد که به تنهایی یا با همکاری دانش آموزان دیگر پاسخ پرسش‌ها را جست و جو کند و بدین وسیله روحیه جست و جوگری که یکی از ویژگی‌های خلاقیت است، تقویت شود. هم چنین می‌توان برای تشویق دانش آموزان به جست و جو و تحقیق، فرصت‌ها و امتیازاتی برایشان قائل شد. معلم باید تفاوت‌های فردی دانش آموزان را در نظر بگیرد، دانش آموزان دارای توانایی‌های متفاوت در مسائل مختلف هستند.

به همین دلیل معلم نباید یک روش تربیتی را برای همه درنظر بگیرد. به طور مثال دانش آموزی نیاز به انجام تکلیف ندارد، بنابراین اصرار در این امر فقط او را خسته و دلزده می‌کند، در مقابل دانش آموز دیگر از توانایی کلامی بالایی برخوردار است یا دیگری در حل مسائل ریاضی تبحر خاصی دارد.

به این ترتیب توجه به تفاوت‌ها و برنامه ریزی بر اساس آن‌ها می‌تواند به ایجاد و رشد توانایی دانش آموزان در سطوح مختلف کمک کند و استعداد آن‌ها را در زمینه مورد علاقه‌شان شکوفا سازد. باید به دانش آموزان اجازه داد الگوهای رفتار خلاق را مشاهده کنند؛ مشاهده، تأثیر به سزایی در یادگیری دارد، بنابراین معلم باید رفتارهای خلاق و خلاقیت را ارائه دهد. هم چنین به نمایش گذاشتن فیلم‌هایی که شخصیت‌ها در آن به ایجاد رفتارهای خلاق می‌پردازند، در تشویق دانش آموزان به رفتارهای خلاق مؤثر است.

می‌توان برای پرورش خلاقیت روش بارش مغزی را به کار گیریم؛ این روش ارائه پاسخ‌های واگرا و خلاق را در کودکان تقویت می‌کند. به طور مثال معلم مسئله‌ای را مطرح می‌کند و از دانش آموزان خود می‌خواهد هر راه حل و پاسخی به نظرشان می‌رسد، ارائه دهند و از این که ممکن است راه حلشان غلط یا عجیب باشد، نهراسند. روش‌های دیگری نیز به همین منظور تدوین شده است که می‌توان از آن استفاده کرد. مهارت‌های پژوهشی و مطالعه آفریننده دو روش دیگری است که در پرورش خلاقیت مؤثر است.

فهیمه زاهدی محبوب