نوزادان ناشنوا و اشاره‌های کودکانه

اشاره‌های کودکانه نوعی از اشاره‌های ساده هستند که در مرحلهٔ پیش‌کلامی برای کودکان انجام می‌شود. در این مرحله کودک هنوز صحبت کردن را شروع نکرده است و عموماً کمتر از هجده ماه و حداکثر بیست‌وچهار ماه دارد. در این روش، به والدین آموزش داده می‌شود که کلمات کلیدی مفهوم مورد نظر خود را با اشاره‌ها یا ژست‌های خاص بیان کنند. طبق گزارشات ادعا می‌شود که استفاده از اشاره‌های کودکانه هم برای شیرخواران و هم برای والدین نتایج مفیدی در بر داشته است؛ از جملهٔ این نتایج مفید می‌توان به تسریع رشد زبانی کودک، بالا رفتن بهرهٔ هوشی و بهبود روابط عاطفی مادر _ کودک اشاره کرد.

اشاره‌های کودکانه عموماً در کلاس‌ها و کارگاه‌های ویژه آموزش داده می‌شود و برای یادگیری آن‌ها لازم است بسته‌های آموزشی ویژه‌ای نیز خریداری شود. در این مقاله، نگاهی به مطالعات موجود در این حوزه داریم که تأثیر استفاده از اشاره‌های کودکانه را بر شیرخواران و والدین آن‌ها بررسی کرده است.

بر اساس آخرین راهنمای بالینی مداخلهٔ زودهنگام کودکان ناشنوا (۲۰۱۸):

«تمام کودکان ناشنوا، نیمه‌شنوا و خانواده‌های‌شان، بلافاصله، پس از تولد، باید به خدمات تشخیصی ناشنوایی و مداخلات زودهنگام دسترسی داشته باشند. تمام کودکان ناشنوا/ نیمه‌شنوا و خانواده‌های‌شان می‌بایست به کارشناسان و متخصصانی که دانش و مهارت‌های تخصصی مرتبط دارند، دسترسی به‌موقع و سریع داشته باشند و در صورتی که خانواده زبان اشاره را انتخاب کرد، می‌بایست خدمات مداخله برای آموزش زبان اشاره از طریق افراد ماهری انجام شود که کاملاً به زبان اشاره و آموزش آن به نوزاد و خانواده مسلط باشند. (موللی و همکاران، ۹۸)»

برای خانواده‌هایی که والدین، خود، ناشنوا هستند، ارتباط زبانی بین والدین و کودک ناشنوا، از طریق زبان اشاره، در بهترین حالت صورت می‌گیرد و کودک ناشنوا، در دام محرومیت زبانی نمی‌افتد.

 به کار بردن اشاره‌های کودکانه در موارد مهمی کمک‌کننده خواهد بود. اشاره‌های کودکانه برای کودکی که در مرحلهٔ پیش‌کلامی است، راهی مناسب برای ارتباط باز می‌کند، به او کمک می‌کند درکی از زبان داشته باشد و موقعیت‌های ارتباطی دردسترس او را به‌شدت افزایش می‌دهد. استفادهٔ کودک از اشاره‌های کودکانه سبب می‌شود که هم خود و هم اطرافیانش در برقراری ارتباط با یکدیگر کمتر احساس ناتوانی کنند؛ همچنین کیفیت دلبستگی بین مادر و فرزند بهبود پیدا می‌کند. افزایش مهارت‌های اجتماعی و هیجانی کودک از دیگر فواید اشاره‌های کودکانه است.

دسترسی به زبان گفتاری، به‌صورت دیداری و از طریق اشاره‌های کودکانه می‌تواند تکمیل‌کنندهٔ پردازش شنیداری باشد. وجود دوره‌های حساس زبان‌آموزی، لزوم استفاده از زبان قابل دیدن را برای کودکانی تبیین می‌کند که امکان بهره بردن از زبان شنیداری را ندارند. کودکان قبل از اینکه افکارشان را به‌صورت گفتار بیان کنند معمولاً آن‌ها را در قالب ژست بدنی و چهرهٔ خود نشان می‌دهند. سن شروع ژست‌های چهره‌ای و بدنی پیش از شروع مرحلهٔ زبان‌آموزی در کودکان است و در عین حال، می‌توان گفت پیش‌بینی‌کنندهٔ میزان تسلط کودک در مهارت‌های زبانی است.

وجود دوره‌های حساس در زبان‌آموزی مبین آن است که اگر کودک در اوایل دوران کودکی، در یادگیری زبان تأخیر داشته باشد، هیچ‌گاه به سطح هنجار و تسلط کامل بر نحو، آواشناسی و حافظهٔ کوتاه‌مدت کلامی نخواهد رسید (وال[1]، ۲۰۱۶). با توجه به همهٔ این موارد به نظر می‌رسد اشاره‌های کودکانه راهی بسیار مناسب برای توسعهٔ زبان کودک ناشنوا خواهد بود.

منابع:

• موللی گیتا و همکاران (۱۳۹۷)، راهنمای بالینی مداخلهٔ زودهنگام خانواده‌محور برای کودکان ناشنوا و کم‌شنوا: نسخهٔ بومی‌سازی‌شدهٔ جمهوری اسلامی ایران، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران.
• Teach your baby sign language: It’s easier than you think. Online from: seemeandliz.com
• Woll B, Multi modality in Language, FCEI-2016 ConferenceBad Ischl, Austria, 2016
•  Wyatte C. Hall (2017) What You Don’t Know Can Hurt You: The Risk of  Language Deprivation by Impairing Sign Language