بازی در آموزش کودکان با ناتوانی

بازی چیست؟

بازی فرصتی است که کودک آزاد است تا اشیاء را با شیوه و سرعت خودش امتحان کند. توسط خود کودک شروع می‌شود ـ اوست که انتخاب می‌کند با چه چیزی و چطور بازی کند. ممکن است او شخص دیگری را در بازی‌اش مشارکت ندهد.

چرا بازی مهم است؟

• بازی مهم است زیرا زیربنای یادگیری‌های آینده کودک در همهٔ حیطه‌ها است. او می‌تواند مهارت‌های قبلی را تمرین کند و مهارت‌های جدید را رشد دهد.
• بازی مهم است زیرا درک کودک از اشخاص و اشیاء پیرامونش را بنا می‌نهد. این درک مبنای ارتباط است.
• بازی به کودک اجازه می‌دهد که بدون مواجه شدن با خطر شکست، تجربه کند و یاد بگیرد.

بازی چگونه رشد می‌کند؟

 بازی با تعامل مادر و کودک آغاز شروع می‌شود. پس از آن کودک با اشخاص دیگر و اشیاء پیرامونش تعامل برقرار می‌کند.

بازی انواع مختلفی دارد. هریک از انواع آن در خلال رشد کودک با مراحل شخصی جلو می‌رود.

آیا کودکان برای بازی کردن به کمک نیاز دارند؟

 همه کودکان برای اینکه بازی کردن را یاد بگیرند به تحریک والدین، برادر و خواهرها و اشخاص دیگر نیاز دارند. کودکان ناتوان هم به تحریک نیاز دارند در عین حال ممکن است به کمک‌ها و توجهات ویژه احتیاج داشته باشند. والدین یک کودک ناتوان باید او را تشویق کنند که در موقعیت‌های بازی فعّال باشد و به او کمک کنند تا بازی کردن را یاد بگیرد.

همهٔ مهارت‌های مورد نیاز برای ارتباط در طی بازی رشد پیدا می‌کنند. به همین دلیل است که ما در کار با کودکانی که مشکلات ارتباطی دارند از فعالیت‌هایی به شکل بازی استفاده می‌کنیم.

موقعی که آماده می‌شوید تا با کودکی بازی کنید در مورد این پرسش‌ها فکر کنید:

• چه کارهایی می‌خواهید انجام بدهید و چرا؟
• آیا همه اسباب بازی‌های لازم را در اختیار دارید؟
• آیا جایی آرام، راحت و بدون عوامل حواس پرت کن وجود دارد که شما بتوانید با کودک در آن باشید؟
• آیا برای والدین کودک توضیح داده‌اید که چه کار می‌کنید وچرا؟
• آیا والدین را در بازی با کودکشان وارد می‌کنید؟
• آیا می‌توانید در طی مدت زمان طولانی که با کودک بازی می‌کنید ازبرآشفتن اجتناب کنید؟

 بایدها و نبایدها در بازی با کودک

• فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که با سطح رشد کودک متناسب باشند. اگر او نتوانست کاری را انجام بدهد از خود بپرسید «چرا» و در نتیجه فعالیت مورد نظر را تغییر بدهید.
• در رویکرد خود انعطاف پذیر باشید. اگر کودک به چیزی علاقه نشان داد از او پیروی کنید شما نمی‌توانید او را مجبور کنید به چیزی علاقمند بشود که شما انتخاب کرده‌اید.
• وقتی کودک تلاش می‌کند او را تحسین و تشویق کنید. بازی یک آزمون نیست که کودک در آن مردود یا قبول بشود. این مهم است که تمام کوشش‌های کودک مورد تحسین قرار بگیرد.
• سعی کنید در طی مدتی که با بچه هستید خونسردی خود را حفظ کنید و برآشفته نشوید.
• کودک را تشویق کنید که در بازی‌های مختلف شرکت کند. فقط روی یک نوع بازی متمرکز نشوید.
• قبل از بازی با کودک مطمئن شوید که هشیار است و در وضعیت راحتی نشسته که می‌تواند آزادانه از دست‌هایش استفاده کند.
• با چهره و صدایتان به کودک نشان دهید که از بازی کردن با او لذت می‌برید. به هرگونه تلاش کودک برای بازی‌کردن، پاسخ مثبت بدهید.
• مدت زمان بازی را کوتاه کنید. وقتی دیدید کودک علاقه‌اش را از دست می‌دهد به فعالیت دیگری بپردازید.
• بازی کودک در صورتی رشد می‌کند که شما گام‌های کوچکی را ترتیب بدهید و آن فعالیت‌ها را مرتباً با بچه تکرار کنید.
• وقتی یک بازی جدید را ارائه می‌کنید، ابتدا آن را برای کودک الگوسازی کنید. وقتی احساس کردید کودک فهمیده است که باید چکار کند اجازه دهید خودش امتحان کند.
• تنها بازی کردن نیز برای کودک مهم است. به کودک فرصت دهید تا خودش به کشف و تجربه امور بپردازد.

مشکلات همراه با بازی

برخی کودکان ناتوان مشکلات خاصی در یادگیری بازی دارند. در اینجا برخی از معمول‌ترین مشکلاتی که ممکن است در طی کار با کودکان با آن‌ها مواجه شوید آمده است. پیشنهاداتی نیز در مورد آنچه که می‌توانید جهت کمک به این کودکان انجام دهید، آورده شده است.

پرت کردن

 بعضی کودکان اشیائی را که برای بازی کردن به آن‌ها داده می‌شود پرت می‌کنند. پیش از هر چیز از خودتان بپرسید «چرا» این بچه اشیاء را پرت می‌کند؟ چگونگی مهار این موقعیت توسط شما، به پاسختان بستگی خواهد داشت. وقتی هدف کودک جلب توجه باشد ممکن است تصمیم بگیرید این رفتار را نادیده بگیرید، اما مطمئن شوید که وقتی کودک دارد به خوبی بازی می‌کند به او توجه می‌کنید.

پیش از آن که کودک چیزی را پرتاب کند با قاطعیت به او بگویید «نه» و با چهره و صدایتان منظورتان را نشان بدهید. بازی‌های جدیدی را به کودک نشان دهید که برای او جالب‌تر باشند

در دهان گذاشتن

بعضی کودکان همه اشیائی را که برای بازی کردن به آن‌ها داده می‌شود در دهان می‌گذارند. باز ازخودتان بپرسید «چرا» این بچه اشیاء را به دهان می‌گذارد. ممکن است در دهان گذاشتن تنها شیوهٔ او برای کشف اشیاء باشد. در این صورت باید به کودک نشان دهید که چگونه می‌تواند با شیوه‌های دیگری اشیا را کشف کند.

به کودک کمک کنید تا برای لمس‌کردن اشیاء، کوبیدن، انداختن و برداشتن آن‌ها از دست‌هایش استفاده کند. از اشیائی استفاده کنید که لمس‌کردن و بازی با آن‌ها برای کودک جالب باشد. اشیائی را پیدا کنید که بافت‌ها و صداهای مختلف و رنگ‌های درخشان داشته باشند.

کودک را تشویق کنید به سمت بازی‌هایی برود که برایش جالب‌تر خواهد بود. به کودک اجازه دهید برای مدت کوتاهی با چیزی که بیشتر از همه به آن علاقه دارد بازی کند اما سعی کنید به تدریج فعالیت‌هایی جدید را شروع کنید.

به کودک نشان دهید که چطور می‌تواند آن شیء را با شیوه‌های مختلف مورد استفاده قرار دهد. به کودک کمک کنید تا در کنار شیء مورد علاقه‌اش از اشیاء جدید هم استفاده کند. با نحوهٔ تعامل خود با کودک به وی نشان دهید که بازی می‌تواند جالب باشد.

 دائماً در حال حرکت بودن

بعضی کودکان در نشستن و متمرکز شدن روی یک بازی برای هر مدت زمانی مشکل دارند. کودک را تشویق کنید که بنشیند و بازی کند. اما او را برخلاف خواسته‌اش مجبور به انجام این کار نکنید. خودتان بازی کردن را بدون کودک شروع کنید. خودش به موقع به شما ملحق می‌شود.

مطمئن شوید کودک قبل از بازی بنشیند. فقط برای یک مدت زمان کوتاه بازی کنید. وقتی کودک تمرکزش را از دست داد اجازه دهید قبل از این که به فعالیت بعدی بپردازید، بلند شود و چرخی در اطراف بزند.

علاقه چندانی به اسباب بازی ندارد

بعضی کودکان علاقه‌ای به اسباب بازی نشان نمی‌دهند. از اسباب بازی‌هایی استفاده کنید که بیشتر احتمال دارد کودک را جذب کنند. اسباب بازی‌های درخشان، رنگی، صدادار یا آن‌هایی را که جالب به نظر می‌رسند انتخاب کنید. اگر کودک به جای اشیاء به چهره‌ها نگاه می‌کند. شیء را بالا بیاورید و جلوی صورت خود نگه دارید و او را تشویق کنید که نگاه کند.

سعی کنید موقع بازی چهره و صدایتان را شاد و سرشار از احساس نشان بدهید تا کودک به آنچه که انجام می‌دهید علاقمند شود. از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌هایی استفاده کنید که درخشان و هیجان‌انگیز باشند. با این کار احتمال بیشتری دارد که بچه علاقمند بشود.

نکات مهمی که باید در مورد بازی به خاطر داشته باشیم

• بازی بخشی ضروری از خانهٔ ارتباطی است. در طی بازی است که مهارت‌های مورد نیاز برای ارتباط، در کودک رشد می‌یابد.
• بازی ۶ نوع مختلف دارد:اکتشافی، حرکتی، دستکاری کردن، اجتماعی، سمبلیک و حل مسأله و تفکر.  
• همه بازی‌ها به یک اندازه مهم هستند.
• همهٔ انواع بازی به هم مربوط و وابسته هستند. آن‌ها از یک توالی رشدی معین پیروی می‌کنند.
• هر یک از انواع مختلف بازی مشارکت ارزشمندی در رشد کودک دارند.
• موقع کار با کودک باید مطمئن شویم که او همهٔ انواع مختلف بازی را تجربه می‌کند.
• بیشتر بازی‌ها شامل چندین مؤلفه مختلف هستند.
• اگر مراحل رشد بازی را بدانیم می‌توانیم سطح عملکرد کودک را پیدا کنیم و به او کمک کنیم تا مهارت خود را از آن حد بالاتر ببرد.
• رشد بازی در کودک، زمان می‌برد، تا وقتی که مراحل قبلی به خوبی طی نشده باشند نمی‌توان کودک را به سوی مراحل بعدی راند.
• به سایر فرزندان خانواده هم مثل والدین باید چگونگی بازی کردن با کودک ناتوان (معلول) را نشان داد.
• اطمینان پیدا کنید که بازی‌های پیشنهادی شما به والدین به راحتی در خانه قابل اجرا هستند.
• رشد بازی کودک به میزان مهارت ما در بازی با کودک بستگی دارد.

برگرفته از کتاب “برقراری ارتباط ” دکترگیتاموللی