هیجان‌ها و یادگیری دانش آموزان در کلاس درس

رینهارد پکران از کارشناسـان برجسـته یونسکو به شـمار می‌رود. او بـر پایه پژوهش هـای معتبر، برای درک هیجان‌هایی که دانش آموزان در محیط آموزشی تجربه می‌کنند، راهکارهایی ارائه می‌کند تـا معلمان بتوانند از آنها برای تقویت یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان استفاده کنند.

سرآغاز

کلاس درس مکانی هیجانی اســت که دانش آموزان می‌توانند هیجان‌های فراوانی را در آن تجربه کنند. برای مثال، در خــلال مطالعه برانگیخته شــوند، به موفقیت خودشــان امیدوار شــوند، نســبت به دست آوردهایشان احســاس غرور کنند، از کشف راه حل مسائل شگفت زده شــوند، به هنگام شکســت در امتحانات دچار اضطراب و نگرانی شــوند، از کسب نمره پایین شرمنده یا در خلال درس بی حوصلــه شــوند. هیجان‌های اجتماعی مانند تحســین، همدلی، عصبانیت، بی احترامی، یا حســادت نســبت به همکلاســی ها و معلمان نیز در کلاس درس نقشــی به عهده دارند. وانگهی، دانش آموزان بســیاری از هیجان‌های (مانند ناراحتی های خانوادگــی) خود را با خودشــان به کلاس درس می‌آورند و همین امر، تأثیر منفی زیادی بر یادگیری آنان می‌گذارد.

هیجــان توجه فرد را کنترل می‌کند و بر انگیزش او بــرای یادگیــری، انتخــاب راهبردهــای یادگیری و خود تنظیمی یادگیری اثر می‌گذارد. بنابراین، هیجان‌ها بخشی از هویت دانش آموزان هستند و بر رشد شخصیت ســلامت روانشــناختی و ســلامت جســمانی آنــان تأثیرگذارند. از منظر آموزشی و پرورشی، هیجان‌ها مهم هســتند، زیرا یادگیری و پیشرفت دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اما هیجان دانش آموزان زمانی مثبت تلقی می‌شود که در راستای تحقق هدف های آموزشی و پرورشی مورد توجه قرار بگیرد.

در این مقاله، دربــاره هیجان‌هایی که دانش آموزان در مدرسه تجربه می‌کنند، صحبت خواهد شد؛ طبیعی و ذاتــی بــودن هیجان هــا؛ کارکردشــان در یادگیری دانش آموزان؛ اولویت بنــدی هیجان‌ها؛ روش‌هایی برای به نظــم درآوردن هیجان هــا، تأثیر معلمــان، درس‌ها، آزمون‌ها، همکلاسی‌ها و خانــواده بــر هیجان‌های دانش آموزان. ســپس بر پایه پژوهش های معتبر علمی، رهنمودهایی درباره بحث هایی که صورت می‌گیرد، ارائه می‌شود که به واسطه آن‌ها معلمان می‌توانند هیجان‌های دانش آموزان را درک کنند، برای رشــد هیجان هایی که به یادگیری و پیشــرفت تحصیلــی آنان کمک می‌کند بکوشــند و از بروز هیجان هایی که در فرایند یاددهی-یادگیری سودمند نیستند، پیشگیری کنند.

دانش آموزان بسیاری از هیجان ها را در ضمن درس، در حال مطالعه، و شرکت در آزمون ها یا امتحان ها تجربه می‌کنند. این هیجان هامی توانند مثبت یا منفی و از درجه شدت متفاوتی برخوردار باشند.

 درک و فهم هیجان ها

هیجان بر یادگیری و پیشـرفت تحصیلی دانش آمـوز تأثیـر بسـیاری دارد. بنابرایـن، ضروری اسـت که به هیجان‌های تجربه شـده توسط دانش آموزان توجه داشته باشیم

یافته های پژوهشی

یافته‌ها نشان داده است که دانش آموزان بسیاری از هیجان‌ها را در ضمن درس، در حال مطالعه، و شــرکت در آزمون هــا یا امتحان ها تجربه می‌کنند. این هیجان‌ها می‌توانند مثبت یا منفــی و از درجه شــدت متفاوتی برخوردار باشــند. برخی از این هیجان‌ها از خارج کلاس درس (زندگــی بیرون از کلاس یا مدرســه) وارد کلاس درس می‌شوند و برخی دیگر ریشه در فعالیت های کلاس درس دارنــد.

چهار گروه از هیجان‌ها ارتبــاط ویژهای با یادگیری دانش آموزان دارند که عبارتاند از:

هیجان‌های پیشرفت تحصیلی که به فعالیت های تحصیلی و نتایج آنها (موفقیت یا شکست) مربوط می‌شوند. برای مثــال می‌توان از لذت ناشــی از یادگیری، امید و غرور ناشی از موفقیت، و اضطراب و خجالت مربوط به شکســت نام برد. هیجان‌های پیشــرفت تحصیلی در جلســات آموزشی، به ویژه هنگامی که موفقیت و شکست برای دانش آموزان اهمیت زیادی دارد، به وضوح قابل مشاهده است.

هیجان‌های معرفتــی که عامل آن ها مشــکلات شناختی مانند تعجب ناشی از یک تکلیف جدید، کنجکاوی، ســردرگمی، شکســت و موانع، و شوق حاصل از حل مسئله است. این نوع از هیجان‌ها در یادگیری مطالب جدید و وظایف محوله غیرمترقبه اهمیت خاصی دارند.

هیجان‌های مربوط به نوع درس و مباحث آن مانند همدردی با یکی از شــخصیت های اصلی داستان خوانده شــده در کلاس درس، اضطراب ناشــی از آگاهــی درباره بیماری های مهلــک و عوامل آن و خشــنودی حاصل از شــرکت در یک بحث هنری که در کلاس درس رخ می‌دهد. اینگونه هیجان‌ها می‌تواند عامــل علاقه دانش آموزان به موضوعات و ملزومات درسی مرتبط به آن شود.

 هیجان‌های اجتماعی که بــه ارتباط با معلمان و سایر دانش آموزان در کلاس درس (مانند دوستی، همدلی، ناراحتی و دلخوری) مربوط می‌شود. این نــوع از هیجان‌ها در تعامــلات دانش آموز- معلم، دانش آموز- دانش آموز و یادگیری گروهی اهمیت خاصی دارد.

کاربرد یافته ها در کلاس درس

هیجان‌هایی که به آنها اشــاره شــد؛ بر یادگیری و پیشــرفت تحصیلــی دانش آموزان تأثیر عمیقــی دارند. بنابراین، ضــرورت دارد معلمان آنهــا را درک کنند تا بتواننــد با هیجان‌هایی که دانش آمــوزان آن‌ها را تجربه کردهاند، رابطه برقرار کنند. شما به عنوان معلم می‌توانید از تجربه هــای هیجانی دوران دانش آموزی خودتان برای درک و فهــم انــواع هیجان‌های دانش آموزان اســتفاده کنید. از ســوی دیگر، می‌توانید با دانش آموزانتان درباره هیجان‌هایی که تجربه کرده انــد، گفت وگو کنید. برای نمونــه، بحث‌های گروهی در کلاس درس می‌تواند برای انتقال تجربه های هیجانی دانش آموزان مفید باشد.

با وجود این، آگاه باشید که هر سنجشی از هیجان‌های دانش آموز به واســطه آموزشگران ممکن است با تعارض بین نیاز به دانســتن بیشــتر درباره هیجان‌ها و علنی و افشــا نکردن آنها همراه باشد. دانش آموزان می‌توانند از تجربه های هیجانی خود به عنوان اسرار شخصیشان دفاع کنند و مایل نباشند آنها را با دیگران در میان بگذارند. زیرا برخی از هیجان‌ها (بهویژه هیجان‌های منفی) با عزت نفس دانش آمــوزان مرتبط‌ اند. در نتیجه، همین عامل باعث می‌شود نتوانید به آسانی هیجان‌های دانش آموزان را بسنجید.

در واقــع، قضــاوت معلمــان دربــاره هیجان‌های دانش آمــوزان می‌تواند بســیار متفــاوت از نقطه نظر دانش آموزان باشــد. زیرا دانش آمــوزان به مرور زمان یاد گرفته اند خودافشاگری نکنند و آنچه را تجربه کردهاند در هر موقعیتی و نزد هر کسی بازگو نکنند.

بنابرایــن، ضرورت دارد معلمان با دانش آموزانشــان روابطی اعتمادبرانگیز برقرار کنند تا این مشکل رفع شود. علاوه براین، می‌توان از فرمهای خود گزارش دهی بینام اســتفاده کرد تا بازخوردهــای لازم درباره کلاس درس، محتوای درس، فعالیت‌ها و... دریافت شود. از سوی دیگر، به عنوان فعالیتی مکمل، می‌توانید اینگونه بازخوردها را از والدیــن دانش آموزان نیــز دریافت کنید. در نهایت، به واسطه این روش‌ها می‌توانید از کم و کیف هیجان‌های دانش آموزان آگاه شــوید و از آنها در راســتای بهسازی فرایند یاددهی- یادگیری استفاده کنید.