پرورش خلاقیت در کودکان

۳ تا ۱۲ سالگی زمان شکل گیری و رشد خلاقیت در کودک است. خلاقیت یک ویژگی هیجان انگیز است. افراد به رگه‌هایی از خلاقیت که در کارها و تصمیم گیری‌ها از خود نشان داده‌اند می‌بالند و آن را برای دیگران تعریف می‌کنند. به طور معمول نیز خلاقیت دیگران در هر حوزه‌ای مطلوب تلقی و نزد همگان با تحسین و استقبال مواجه می‌شود. همه می‌دانند زندگی امروزی ما به یمن خلاقیت‌هایی که در مسیر پیشرفت علم و تکنولوژی و ساخت وسایل رفاهی نوین به کار گرفته شده دلپذیر و راحت‌تر از گذشتگان است و این شرایط را مدیون ایده‌های خلاقانه مخترعان و پیگیری و ممارست دانشمندان هستیم. خلاقیت برخلاف نبوغ یک ویژگی اکتسابی است و باز هم برخلاف نوابغ که گاه زندگی متلاطم و ناخوشایندی داشته‌اند افراد خلاق اغلب موفق‌اند، به دلیل قدرت ابتکارشان در برابر مشکلات تسلیم نمی‌شوند و زندگی سالم‌تری دارند، از نظر مادی پیشرفت می‌کنند و در مجموع از زندگی دلخواه و رشک برانگیز برخوردارند. پس از اکتسابی بودن نکته مهم درباره خلاقیت شرایط و سن شکل گیری زمینه‌های آن در آدمی است.

معروف است که کودکان و دانشمندان در یک ویژگی مشترک‌اند: کنجکاوی و سؤال کردن ناشی از آن. یافتن والدینی که دلشان نخواهد فرزندی خلاق یا حتی نابغه داشته باشند دشوار است، اما والدینی که برای پرورش خلاقیت در ذهن و رفتار فرزندشان کاری بکنند و برنامه داشته باشند هم کمیاب‌اند. بنا به علم روان شناسی خلاقیت در کودکی شکل می‌گیرد و ابداعات و اختراعات در بزرگسالی. در حقیقت نتیجه بازگشت و انعکاس آمیخته با عقل و تدبر از روحیه کنجکاوی کودکانه است. نقش والدین در پرورش خلاقیت کودکان و زمینه سازی برای موفقیت‌های آینده فرزندان انکارناپذیر است و همواره بر آن تاکید می‌شود. در ادامه توصیه‌های روان شناسان برای ایجاد و تقویت خلاقیت در کودکان برای والدین را آورده‌ایم که بالطبع باید در حد امکان و مناسب با شرایط سنی فرزند به کار گرفته شود.

درباره توانایی کودک قضاوت نکنید

 ۳ تا ۱۲ سالگی زمان شکل گیری و رشد خلاقیت در کودک معرفی می‌شود، اما اگر فرزندی بزرگ‌تر دارید از خود سلب مسوولیت نکنید. درباره هیچ کودکی هم قضاوت نکنید. ممکن است والدین پیش خود فکر کنند از کودکشان نابغه و مخترع درنمی آید! و به حداقل‌ها دلخوش باشند. چنین طرز فکری با اکتسابی بودن خلاقیت در تضاد است. خلاقیت‌ها نیازمند تمرین در شیوه‌های آزادانه تفکر، آزمایش روش‌های مختلف حل مساله، ارائه ایده‌های نو، پیگیری آن‌ها و... هستند و نکته اصلی، بیدار شدن روحیه خلاقیت در کودک است. هر فردی این استعداد را دارد که در حد خود خلاقیتش را پرورش دهد و در زندگی به کار گیرد. فراموش نکنیم مخترع بزرگی همچون ادیسون به دلیل پیگیری خستگی ناپذیر ایده‌هایش معروف شد و البته در کودکی هم با اخراج از مدرسه نزد مادرش تحصیل کرد و پایه ذهنی و روحی اختراعات خلاقانه و تاثیرگذار در وی شکل گرفت.

خلاقیت را با نبوغ اشتباه نگیرید

برخی افراد نابغه به دنیا می‌آیند یا آمده‌اند و تعدادشان هم کم است، اما افراد خلاق بسیار بیشترند. برخی خلاقیت‌ها نیز به دلیل تاثیرگذاری یا شگفت انگیزی به نبوغ تعبیر می‌شوند. با این حال قرار نیست والدین با پرورش خلاقیت‌های کودک از وی یک مخترع یا نابغه بسازند. کاربرد خلاقیت هموار کردن مسیر پیروزی و بهروزی در زندگی آینده وی است و این که فرزند توانایی مواجهه با مشکلات و تنگناها را بیابد. قرار است وی با قدرت خلاقیت و روحیه نواندیشی زندگی سالمی در پیش گیرد و به سعادت برسد. خلاقیت برای موفقیت است نه شگفتی آفرینی.

ارزش اسباب بازی‌ها را نادیده نگیرید

اهمیت اسباب بازی‌ها بویژه پیش از ۷ سالگی که کودک در محیط مدرسه با مناسبات رسمی و اجتماعی دنیای بیرون مواجه می‌شود در شکل دهی به شخصیت و روحیات وی بسیار بیشتر است. بسیاری از والدین بنا به عرف فرهنگی جامعه توپ و تفنگی را اسباب بازی اصلی پسربچه‌ها و عروسک را اسباب بازی دخترها می‌دانند و خرید برای کودک نیز بر همین اساس صورت می‌گیرد.
نکته: منع کودکان از پرداختن به بازی‌های مجازی توصیه‌ای معقول است، اما عملی نیست. بر این اساس تنها چاره کار کنترل نحوه و میزان بازی مجازی توسط کودک است برخی پسر بچه‌ها کلکسیونی از اسلحه دارند و برخی دختربچه‌ها نیز جز عروسک با اسباب بازی دیگری سر و کار ندارند. تنوع اسباب بازی‌های کودک معمولاقربانی تک بعدی نگری والدین می‌شود و معلوم است در این میان از بازی‌های پرورش فکری و تقویت خلاقیت هم خبری نیست. البته طی سال‌های اخیر نهضتی برای اطلاع رسانی و گسترش ابتیاع اسباب بازی‌های فکری آغاز شده ولی حرکت لاک پشتی دارد و به کندی پیش می‌رود، به طوری که بنا به تجربه از سرعت رشد سنی نسل‌ها عقب می‌افتد.
    
اجازه بدهید کودک در جمع بازی کند

تمایل به انزوا در کودک هیچ وقت علامت خوبی نیست. با این حال برخی والدین کودکشان را به اشکال و دلایل مختلف از گروه همسالان دور نگه می‌دارند. برای مثال به خیال این که فرزندشان فحش یاد نگیرد نمی‌گذارند وی در کوچه یا پارکینگ منزل با سایر بچه‌ها بازی کند، در حالی که کودک باید بیاموزد که دشنام دادن عملی زشت است و این کار را نکند و تلاشی برای این که گوشش با دشنام‌ها آشنا نشود طرحی از پیش شکست خورده است. بازی در جمع، مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت می‌کند و او را با تضاد آرا، نقش مشاوره در انجام کارها و... آشنا می‌سازد. گاهی انجام بازی‌های فیزیکی ساده در میان گروه همسالان بیش از پرداختن به بازی‌های فکری انفرادی تفکر، ابتکار و خلاقیت کودک را بر می‌انگیزد. بنا به آموزه‌های مدیریت ژاپنی خلاقیت محصول کار گروهی است.

علاقه کودک به بازی‌های مجازی را کنترل کندی

منع کودکان از پرداختن به بازی‌های مجازی در کنسول‌های بازی و رایانه‌ها توصیه‌ای معقول است، اما عملی نیست. بر این اساس تنها چاره کار کنترل نحوه و میزان بازی مجازی توسط کودک است. ممکن است عده‌ای خلاقیت و تخیلی را که در ساخت و اجرای بازی‌های مجازی به کار رفته عاملی برای افزایش خلاقیت کودک بدانند در حالی که کاملابرعکس است و این نوع بازی‌ها در حقیقت خلاقیت کودک را کور می‌کنند. پرخاشگری، انزواطلبی، کاهش ارتباطات عاطفی و دوستی، تیک‌های عصبی، گرفتگی عضلانی، در خودماندگی ذهنی، سوءتغذیه، کم تحرکی و... تنها گوشه‌ای از مضرات پرداختن مداوم و طولانی مدت کودکان به بازی‌های مجازی هستند.

خلاقیت کودک را تحریک کنید

نشان دادن آثار هنری، تصاویر خلاقانه، سرگرمی‌های بصری و... به همراه تشویق و یاری کودک در انجام بازی‌های فکری و جالب، خلاقیت وی را تحریک می‌کند. هر کسی برای خلاق بودن لازم است که درک درستی از آن داشته باشد. همان طور که نمی‌توان دانشمندی را یافت که درک درستی از علم حداقل در رشته تخصصی خودش نداشته باشد. عدم شناخت خلاقیت، مرز میان یک تصمیم نادرست و شاید ابلهانه با یک تصمیم خلاقانه را از بین می‌برد. قدم اول در شناخت خلاقیت نیز مشاهده و درک آن است.

نویسنده: امین رحیمی