محیط زیست را به مدرسه ببریم
در برخی شهرها کبوترها بدون هیچ نگرانی ای در پیاده روها کنار مردم راه می‌روند. این پرندگان که سال‌ها است کسی مزاحم آنها نمی‌شود به قدری از بابت مردمی که به حفاظت از محیط زیست بها می‌دهند مورد ملاطفت قرار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد دیگر حتی پرواز کردن را فراموش کرده‌اند و گاهی خودشان به معضلی برای شهرداری تبدیل می‌شوند. البته بحران محیط زیست ناشی از آلودگی هوا نیز به گونه ای نیست که پرندگان را از آن فراری دهد.شهروندان برخی از کشورها نیز لباس‌هایی را که از اجزای بدن جانوران کمیاب درست شده است نمی‌پوشند تا به شکار و تجارت این جانوران رونق نبخشند. البته دقت و حساسیت مردم برخی از کشورها به حفظ محیط زیست تنها منحصر به دوست داشتن جانوران یا استفاده از اجناس درست شده از اعضای بدن جانوران نظیر پوست، عاج فیل و لاک لاک پشت نمی‌شود.
در این کشورها مردم به زباله‌های رها شده در طبیعت، فاضلاب‌های صنعتی، قطع بی رویه درختان، نحوه استفاده از کودها و سموم شیمیایی، حفظ سلامت رودها و آب‌های جاری و... حساس‌اند و هر ازگاهی شاهد فعالیت حامیان محیط زیست در این کشورها هستیم که به روش‌های مختلف و خلاقانه توجه خود را به حفظ محیط زیست نشان می‌دهند. درواقع آنها می‌دانند که دولت ممکن است در انجام وظیفه خود نسبت به حفاظت از محیط زیست اهمال کند. بنابراین خود شهروندان باید به حفظ محیط زیست بپردازند. طبیعی است که چنین حساسیتی نسبت به محیط زیست یک شبه و با زور و اجبار صرف به وجود نیامده است. بلکه حاصل سال‌ها آموزش در سطح عموم و به ویژه به کودکان و نوجوانان بوده است.
حفظ محیط زیست را به باور ذهنی کودکان تبدیل کنیم
تبدیل کردن امر حفاظت از محیط زیست به یک باور ذهنی و عادت تنها راهی است که در نهایت به حفظ محیط زیست می‌انجامد. بهترین زمان برای ایجاد چنین باوری نیز از دوران کودکی است. در این زمینه مدارس نقش حیاتی دارند. خوشبختانه مدتی است که واژه‌هایی نظیر مدرسه سبز مطرح شده است و زمزمه‌هایی در زمینه اهمیت آموزش حفاظت از محیط زیست در مدارس به گوش می‌رسد و برخی نهادها نیز در این زمینه گام‌های عملی برداشته‌اند. اما آن چه مشخص است این که مدیران و معلمان مدارس هنوز در این زمینه حساسیت لازم را پیدا نکرده‌اند.به عنوان نمونه می‌توان به نتایج تحقیقی که در سال ۲۰۰۶ به وسیله دو گروه پژوهشگران ایرانی و هندی منتشر شد اشاره کرد. این تحقیق در مدت دو سال در ۱۰۳ مدرسه در شهرهای میسور هند و تهران انجام شد و یکی از نتایج جالب آن این بود که در شهر تهران که میزان آلودگی هوا بسیار زیاد است آگاهی معلمان مدارس متوسطه این شهر درباره آلاینده‌ها به طور قابل توجهی کمتر از معلمان شهر میسور هند است. به نظر این محققان کلید موفقیت در آموزش‌های زیست محیطی آگاهی‌های آموزگاران است و به سختی می‌توان انتظار داشت که دانش آموزان مدارسی که معلمانشان در زمینه مسائل زیست محیطی آگاهی کمتری دارند، قادر به کسب مهارت‌های لازم برای حفظ طبیعت و ارتقای کیفیت محیط زیست در منطقه خود باشند. در نهایت از دو دولت هند و ایران به طور قاطع خواسته شد تا دوره‌های آموزشی مرتبط با محیط زیست را برای معلمان مدارس تدارک ببینند و به همین نسبت امکانات کمک آموزشی بیشتری در اختیار معلمان مدارس قرار دهند.
در همین زمینه مادر یک کودک دبستانی به نمونه ای از عدم حساسیت در مدارس نسبت به موضوعات زیست محیطی اشاره می‌کند. او می‌گوید: «فكر مي كنم روزانه در هر كلاسي از مدرسه پسر من يك سطل زباله كيسه نايلون جمع مي شود. چون بچه ها پس از خوردن خوراكي ها، نايلوني كه در آن ساندويچ و غيره برده اند را دور مي ريزند. معلم ها هم نمي گويند كه اين نايلون ها را به منزل برگردانيد و مجدداً از آنها استفاده كنيد و يا آنها را تشويق نمي كنند كه كمتر نايلون مصرف كنند. خود من از هر روشي كه مدرسه براي حفظ محيط زيست به فرزندم آموزش دهد استقبال مي كنم و خودم هم آن را به كار مي بندم چون نسبت به حفظ محيط زيست حساسم. اما متاسفانه تاكنون نديده ام كه در مدرسه در زمينه حفظ محيط زيست نكته جديد و عملي اي به فرزندم ياد بدهند».این در حالی است که طاها رسولی روانشناس کودکان می‌گوید: «كودكان ما خيلي زود مداد در دست مي گيرند و بر روي كاغذ نقاشي مي كنند يا مشق مي نويسند. به اين ترتيب مي توان به آنها اين گونه آموزش داد كه همه اينها از چوب درست شده اند و با تراشيدن زياد مدادها يا مصرف بيهوده كاغذها نبايد موجب قطع درختان شد. در حين آموزش درباره هر عنصر طبيعي هم مي توان شيوه حفظ آن را آموزش داد. آموزش درباره ارزش آب، آموزش درباره ارزش گياهان با كمك به كودك در كاشت دانه و مراقبت از آن، شيوه هاي بازيافت زباله و... همگي در كلاس هاي مدرسه امكان پذير است و مي تواند مكمل درس ها باشد».
مرتضی خلخالی کارشناس آموزشی با اشاره به تحولات جهان در زمینه برنامه ریزی درسی به شیوه‌های انجام این قبیل آموزش‌ها در مدارس اشاره می‌کند. او می‌گوید: «تحولي كه در طراحي رويكردهاي برنامه ريزي و طراحي كتاب هاي درسي در جهان به ويژه براي خردسالان انجام شده حاوي كاربست رويكرد تلفيقي و از آن مهم تر ميان رشته اي است. در اين رويكرد مرز ميان درس ها و نظام هاي رشته اي مختلف كم و بيش رنگ مي بازد و بسياري از مباحث درسي هم ميان خود و هم با زندگي روزمره انسان و محيط زيست مرتبط مي شود. مطابق اصول روانشناسي پرورشي از قبيل نظريه گشتالت مي دانيم كه دست كم هنگامي كه پديده هاي طبيعي محيط زيست كنجكاوي كودك يا خردسال را تحريک مي كند، او در صدد برمي آيد كه واقعيت ها را با آن چه كه در طبيعت و در زندگي خويش با آن روبه رو است توجيه كند. تلفيق مفاهيم و تدريس يكپارچه و كل نگرانه بسياري درس ها مانند علوم تجربي يا علوم اجتماعي به يادگيري معني دارتر و جذاب تر مي انجامد».
برخی از کشورها پا را از این فراتر گذاشته و می‌کوشند در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان را به شکل علمی با مشخصات گیاهان و جانوران بومی خود آشنا کنند. خلخالی می‌گوید: «كشور ايتاليا به علت توانايي علمي و برخورداري از متخصصان برنامه ريزي و روش ها، طرح عظيم زيست شناسي دبيرستاني امريكا را اقتباس كرده و به جاي بررسي جانوران و گياهان امريكايي، بيشتر از مثال هاي زيست محيطي خود استفاده مي كند. تمامي دانش آموزان انگلستان نيز از سال۲ ۲۰۰ موظف به آموختن درس شهروندي طي يك برنامه درسي ملي هستند. در اين برنامه علاوه بر آموزه هايي براي رشد ابعاد وجداني و پرهيزكاري و... پروراندن مسئوليت پذيری نسبت به مسائل زندگي و زيست محيطي لحاظ شده است». آموزش نحوه حفاظت از محیط‌زیست در مدارس و افزایش دانش و آگاهی کودکان و نوجوانان در مناطقی که طبیعت منحصربه‌فرد و یا حفاظت‌شده دارند حتی می‌تواند به آهسته شدن و یا توقف روند نابودی محیط‌زیست نیز بینجامد. همچنین از جرائم خاص این مناطق نظیر شکار غیرمجاز یا قطع درختان نادر می‌کاهد و فراتر از آن بر حامیان محیط‌زیست این مناطق می‌افزاید. ایجاد حس قدرشناسی نسبت به مواهب محیط‌زیست و زندگی و نیز توجه به صرفه‌جویی از نتایج دیگری است که آموزش حفاظت از محیط‌زیست در دانش‌آموزان به جا می‌گذارد.
مدارس سبز، مدارسی منطبق با اصول حفظ محیط‌زیست
از واژه‌هایی که به تدریج جای خود را در جهان و نیز ایران باز می‌کند، مدارس سبز است. در طراحی این مدارس به محیط‌زیست و ایجاد فضای سالم برای دانش‌آموزان توجه زیادی می‌شود. در برخی از مدارسی که به آنها مدارس سبز اطلاق می‌شود بام ساختمان مدرسه مملو از گل و گیاه است. به عنوان مثال برای درست کردن باغچه‌ای بر روی بام مدرسه‌ای در شیکاگوی آمریکا از گیاهان خودرو استفاده‌شده که نیازی به آبیاری ندارند. در این مدرسه کلاس علوم در بام و میان گل‌ها و گیاهان برگزار می‌شود و حتی دانش‌آموزان می‌توانند لانه‌سازی کبوتران را نیز ببینند. نحوه طراحی این مدرسه به گونه‌ای است که کاملاً با اصول صرفه‌جویی در مصرف انرژی و حفاظت از محیط‌زیست منطبق است.
در این مدرسه کمتر از حد معمول آب مصرف می‌شود و انرژی برق از منابع قابل تجدید به دست می‌آید. به این ترتیب دانش‌آموزان بازندگی گیاهان آشنا می‌شوند، نسبت به حفاظت از محیط‌زیست حساس می‌شوند و با شیوه‌های صرفه‌جویی در مصرف انرژی آشنا می‌شوند.به هر صورت بسیاری از آلودگی‌های زیست‌محیطی مثل آلودگی هوا، آلودگی آب‌ها و نیز مواردی نظیر از بین رفتن جنگل‌ها و نابودی گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری ناشی از ناآگاهی افراد جامعه هستند. بنابراین آموزش در سطوح مختلف جامعه خواهد توانست جلوی بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی را بگیرد. در این میان مدارس با آموزش به کودکان و نوجوانان می‌توانند در این زمینه تأثیرات گسترده‌ای به جا بگذارند.
آموزک در رابطه با این مقاله کتاب‌های زیر را پیشنهاد می‌دهد
منبع
روزنامه ایران, شماره ۴۳۴۵, به تاریخ۳/۸/ ۸۸, صفحه ۹
لینک کوتاه