اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) در نوجوانان، علت، نشانه ‌‌ها و درمان آن (قسمت دوم)

پیش از شروع، قسمت نخست این مقاله را مطالعه کنید: اختلال نافرمانی مقابله جویانه ODD در نوجوانان، علت، نشانه ها و درمان آن (قسمت نخست)

فهرست

نشانه‌های ODD

نشانه‌های رفتاری

نشانه‌های روانی- اجتماعی

اثرات ODD

شدت ODD

اختلالات همراه با اختلال «نافرمانی مقابله جویانه»

تشخیص ODD

نشانه‌های ODD

در بعضی موارد ممکن است تشخیص تفاوت بین نوجوانی که فقط لجباز است و نوجوانی که دچار اختلال «نافرمانی مقابله جویانه» است، دشوار باشد. وجود برخی از رفتارهای مربوط به سرکشی و نافرمانی در طی مراحل خاصی از رشد، طبیعی است. این رفتارها ناشی از تمایل نوجوان به داشتن استقلال است. کودکان وقتی به سنین مدرسه نزدیک‌ می‌شوند، تمایل دارند که برای برخی از مسائل زندگی خود، خودشان تصمیم بگیرند. بنابراین ممکن است در مواردی با نظر والدین‌ مخالفت نمایند. مثلا در چیدمان‌ اتاق خود‌ یا طرح جلدی که روی کتاب‌ها و دفترچه‌هایشان‌ می‌گیرند و یا نوع لوازم‌التحریرشان و ... . والدین باید بین این رفتارهای طبیعی و رفتارهای مخربی که در اختلال «نافرمانی مقابله جویانه» وجود دارد تفاوت قائل شوند. 

در سایت آموزک بخوانید: لجبازی پرخاشگرانه‌ی کودکان، تعریف، علت‌ها و راه‌های مدیریت آن (قسمت اول)

اولین قدم برای شناخت این اختلال، دانستن نشانه‌های خاص آن است. کودکان مبتلا به ODD، طیف وسیعی از نشانه‌ها‌ را دارند. در برخی از موارد ممکن است این نشانه‌ها تا دوران نوجوانی بروز نکنند. برخی از این نشانه‌ها این‌ها هستند:

1. نشانه‌های رفتاری

• خودداری از پیروی از دستورات و قوانین بزرگسالان
• تلاش عمدی برای آزار دادن یا ناراحت کردن دیگران
• سرزنش دیگران به خاطر اشتباهات و رفتارهای نادرست خود
• زودرنج هستند و به سرعت از دیگران ناراحت‌‌ می‌شوند.
• حرف زدنشان با دیگران همراه با تنفر و بدجنسی است.
• رفتارهای انتقام‌جویانه دارند.
• عصبانی هستند و زیاد‌‌ ‌‌‌‌خشمگین‌‌‌‌‌ می‌شوند.
• با بزرگسالان همواره مشاجره‌های شدید دارند.
• درباره‌ی چرایی قوانینی که برایشان از طرف بزرگسالان یا جامعه وضع شده‌اند، همیشه سوال‌‌‌‌‌ می‌کنند.

2. نشانه‌های روانی- اجتماعی

• اعتمادبه‌نفس پایین دارند.
• نمی‌توانند دوستی‌شان را با دیگران حفظ کنند.
• عصبانی هستند.
• کینه‌جو هستند وقتی از کسی برنجند دیگر او را‌ نمی‌بخشند و حتما به فکر تلافی هستند .
• منفی‌نگر هستند. به این معنا که درباره‌ی هر فرد یا شرایطی، نقاط منفی را پررنگ‌تر می-بینند. بنابراین عیب‌های افراد،‌ پیش‌ از خوبی‌های آن‌ها به‌ نظرشان‌ می‌آید. یا‌ وقتی قانون مفیدی برایش وضع می‌شود، او فقط به محدودیت‌هایی که برایش پیش‌ می‌آید فکر می‌کند.

اثرات ODD

اگر اختلال «نافرمانی مقابله جویانه» درمان نشود، والدین را دچار نگرانی‌های زیاد و همچنین ناامیدی درباره‌ی آینده‌ی فرزندشان‌ می‌کند. از طرفی، رفته رفته مشکلات زیادی را از لحاظ فردی و اجتماعی برای کودک‌ ایجاد‌ می‌نماید. برای والدین بسیار مهم است که قبل از جدی شدن مشکلات ناشی از ODD، به فرزند خود کمک کنند تا این اختلال منجر به عوارض بعدی در زندگی آن‌ها نشود. اثرات طولانی مدت ODD‌ می‌تواند موارد زیر باشد:

• افت تحصیلی
• اخراج شدن از مدرسه
• سوءمصرف مواد مخدر
• بزهکاری اجتماعی
• توانایی بسیار پایین در برقراری ارتباط سازنده با دیگران
• اختلال‌ در دوست‌یابی
• ایجاد مشکلات حقوقی و قضایی
• ابتلا به اختلال «شخصیت ضد اجتماعی*»‌ 

با توجه به اثرات بسیار مخرب این اختلال، والدین باید حتما ابتدا از نشانه‌های این بیماری آگاهی داشته باشند و درصورت بروز اولین نشانه‌ها، برای درمان فرزند خود اقدام کنند.

در سایت آموزک بخوانید: لجبازی پرخاشگرانه‌ی کودکان، تعریف، علت‌ها و راه‌های مدیریت آن (قسمت دوم)

شدت ODD

در کتاب مرجع روانشناسی DSM-5، شاخصه‌هایی برای تعیین میزان شدت این اختلال برشمرده شده است:
نوع خفیف: نشانه‌های فرد فقط مربوط به یک رفتار است (مثلا فقط خشم در حرف زدن)
نوع متوسط: نشانه‌های فرد مربوط به دو رفتار نامناسب است.
نوع شدید: فرد سه نوع یا بیشتر، رفتار نامناسب دارد.

اختلالات همراه با اختلال «نافرمانی مقابله جویانه»

برخی از اختلالات روانی- عصبی هستند که به همراه ODD بروز‌ می‌کنند و در نتیجه تشخیص و مدیریت این اختلال را بسیار دشوار‌ می‌کنند. در درمان اختلالات همراه، مهم است که همه‌ی‌ این اختلالات با هم و به صورت همزمان درمان شوند. چون وجود یک اختلال باعث‌ می‌شود اختلال دیگر تشدید شود و یا این‌ که زودتر از زمان قابل انتظار بروز نماید. اختلالات همراه با ODD‌ موارد زیر هستند:

• اختلال اضطرابی
• اختلال کمبود تمرکز ناشی از بیش فعالی (ADHD)
• اختلالات خلقی (مانند‌ افسردگی)
• اختلالات یادگیری
• اختلالات ارتباطی
• سوءمصرف مواد مخدر

پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که این اختلالات معمولا همراه با هم هستند. چرا که قسمت‌هایی از مغز که مسئول استدلال منطقی هستند، به منظور هماهنگی میان حس‌های دریافت شده و دستورات مقتضی مغز، با مراکز یادگیری، تمرکز‌ و احساسات در ارتباط هستند. بنابراین‌ اختلال در یکی از این مراکز، باعث کاهش عملکرد دیگر مراکز‌ می‌شود. در نتیجه‌ با توجه به قانون «انعطاف پذیری مغز در کودکان»‌ می‌توان با رفتاردرمانی به موقع، این مراکز را تقویت کرد. و همان طور که گفته شد باید این تقویت درمورد همه‌ی این مراکز به صورت همزمان اتفاق بیفتد. چرا که عدم تقویت یک مرکز، باعث کندی درمان مراکز دیگر‌ می‌شود.

تشخیص ODD

اختلال «نافرمانی مقابله جویانه» یک بیماری روانی است که با الگوی رفتاری سرپیچی از دستورات و عدم همراهی با دیگران به همراه خشم و ستیز شناخته‌ می‌شود. در موارد شدید، نوجوانان مبتلا به این اختلال، باعث ایجاد هرج و مرج اجتماعی‌ می‌شوند. این اختلال، یک اختلال رفتاری مهم است. چرا که زندگی فرد بیمار و اطرافیانش را دچار مشکل‌ می‌کند. در این میان، اطرافیان فرد بیشتر از خود او از این بیماری صدمه‌ می‌بینند.
همان-طور که قبلا گفته شد، تشخیص ODD به سه دلیل مشکل است. یکی این که تشخیص‌ این اختلال از سرپیچی‌های معمول کودکان و نوجوانان گاهی دشوار است. دوم این که این اختلال در بیشتر اوقات به همراه اختلالات روانی دیگری است که ممکن است آن اختلالات نشانه‌های شدیدتری داشته باشند به طوری که نشانه‌های ODD دیگر به چشم والدین نیاید. مثلا در مورد کودکی که دچار اختلال یادگیری است (مانند کودکانی که از خوانش‌پریشی یا نوشتارپریشی و ... رنج‌ می‌برند)، والدین بیشتر نسبت به این اختلالات که باعث عدم پیشرفت فرزندشان‌ در تحصیل‌ می‌شود نگران‌ می‌شوند. ولی نسبت به «نافرمانی مقابله جویانه» ی‌ او این حد نگرانی را ندارند. دلیل سوم دشواری در تشخیص این بیماری این است که نشانه‌های این بیماری ممکن است دیرتر از سایر اختلالات همراه آن بروز پیدا کنند. گاهی ممکن است فرد در زمان کودکی هیچ نشانه‌ای از ODD نداشته باشد ولی در دوره‌ی نوجوانی این اختلال را بروز دهد. بنابراین طبیعی است که والدین ابتدا شروع به درمان اختلالی نمایند که زودتر آغاز شده است و توجه‌شان بیشتر معطوف به آن باشد. و حتی در مواردی مشاهده شده است که والدین نشانه‌های ODD را به عنوان عارضه‌ی بیماری‌های دیگر‌ می‌دانند. مثلا تصور می‌کنند کودکشان که مبتلا به ADHD یا افسردگی است به دلیل پیشرفت این بیماری‌ دچار نافرمانی و سرپیچی شده است. گاهی‌ برخی از والدین بروز نافرمانی و ناآرامی خلقی را در فرزندشان ناشی از عوارض داروهایی‌ می‌دانند که او‌ برای درمان اختلالات دیگر مصرف‌ می‌کند.
بنابراین والدین باید متوجه این موارد باشند. برای مورد اول، آن‌ها باید بدانند که هر کودکی که نافرمانی و سرپیچی‌ می‌کند دچار ODD نیست و ODD یک شاخصه‌ی مهم دارد و آن «دائمی بودن» رفتارهای ناشی از آن است. کودک دچار ODD، به طور دائم خشمگین است، از دیگران متنفر است، سعی در رنجاندن دیگران دارد و همواره به دیگران بدبین و در فکر انتقام از افراد پیرامون خود است. 
درمورد دوم و سوم نیز، والدین باید متوجه این اصل مهم در روانشناسی باشند که«اختلالات روانی در موارد بسیار کمی به تنهایی در یک فرد بروز‌ می‌یابند. و در صورت بروز نشانه‌های یک اختلال روانی، باید حتما به دنبال شواهدی برای سایر اختلالات بود.» این قانون کلی ناشی از درکی است که به تازگی از پیوندهای میان ساختارهای به ظاهر مجزای مغز در میان پژوهشگران پدید آمده است. بنابراین والدین باید نشانه‌های هرکدام از اختلالات روانی را که ممکن است در کودکان و نوجوانان بروز پیدا کنند بشناسند و با شروع نشانه‌های هرکدام، فرزند خود را نزد پزشک ببرند‌ و در حین درمان اختلالات کشف شده نیز مراقب تغییر در رفتارهای فرزند خود باشند، چون ممکن است یا ناشی از روند طبیعی درمان باشد و یا ناشی از بروز اختلالی جدید.‌ و به سرعت این نشانه‌های تازه را با پزشک فرزند خود در میان بگذارند.

* اختلال شخصیت ضداجتماعی، نوعی اختلال شخصیت است که در آن فرد نمی‌تواند با موازین اجتماعی سازگار شود و در قبال رفتارهای ضد اجتماعی‌اش احساس گناه و اضطراب ندارد. مشخصه این اختلال، کارهای مداوم ضد اجتماعی یا خلاف قانون است.این اختلال را، اختلال شخصیت «مردم ستیزی» نیز نامیده‌اند.