معرفی بسته ریاضی آموز ادبی لولوپی
ریاضی در زندگی ایرانیان تاریخ فرهنگی درازی دارد؛ ولی در عرض چند دهه و با تأسیس مدارس جدید، دیگر ریاضی در زندگی ما نقشی ندارد، بلکه بیشتر در مقابل زندگی و برابر با ریاضت، دل‌زدگی و رقابت‌های زندگانی شناخته می‌شود. چه اتفاقی افتاده است؟ نظام سوادآموزی پایه‌ی ریاضی مشکلی دارد؟ آیا راهی نو برای آموزش ریاضی و حسی خوشایند برای آن متصور هست؟
در این نوشتار کوچک، قصد داریم بدون تفسیر دنباله‌دار، آسیب‌ها، آثار بد و گسست فرهنگی ریاضی آموزی در مدارس را بررسی کنیم و به معرفی «ریاضی آموز ادبی» به مثابه روشی نو از آموزش پایه‌ی ریاضی بپردازیم. ریاضی آموز ادبی، در آثار محمدهادی محمدی به سانِ جانی تازه برای فارسی‌زبانان مطرح می‌شود که با نقد اندیشه‌های مکانیکی و بزرگانه‌ی ریاضیات مدرسه‌ای، «کودکی» و «ادبیات خلاق» را محور قرار می‌دهد و هم زمان، بازتابی از «فرهنگ ایرانی» و «پژوهش‌های جدید جهانی» است.
اجازه دهید در همین ابتدا منظورم از ریاضی مدرسه‌ای را روشن کنم. با درنگی به نظام رسمی مدرسه در ایران معاصر، سریع متوجه می‌شویم که بدترین نوع مدرسه داری بر ما رسمیت یافته است! در این رسم آموزشی، گاهی با یک شانسی چیزی قانون می‌شود و بی گاه انتصاب و ارتقا رخ می‌دهد! مدتی شاید پژوهشی درباره چیزی صورت گیرد و در یک دقیقه با برقراری یک تماس تلفنی همه چیز برعکس تصویب شود! و مثال‌های دیگر از کاغذبازی و دیوان‌سالاری ما که حالت غیرموثری به خود گرفته و نتیجه‌ی آن یادگیری مخدوش و خستگی‌آور و کودکان فقیرتر در سواد شده است. بله، کتاب‌های ریاضی دبستان مانند فارسی و درس‌های دیگر تغییر کرده است. بارها دیده‌ایم که رنگ و لعاب آن نو می‌شود و اول کتاب می‌آورند که فلان و بهمان کرده‌ایم، اما با نگاه موشکافانه می‌توان فهمید که فلسفه و منطق خاصی در پشت این تغییرات نیست. غالباً ادعا می‌شود که چه ها کرده‌ایم و چیزهای زیادی در آن هست، ولی چه بسا چیزی نباشد چون فلسفه‌ی پشتیبانی ندارد. اگر بخواهیم خوش‌بینانه‌تر به تغییرات نظام آموزشی بنگریم، به ریاضی و بازی، نگاهی حداقلی می‌اندازند و بازی یا داستان را فعالیت جانبی یا فوق‌برنامه تلقی می‌کنند.
در روش معمول مدارس، استفاده از بازی برای ریاضی یا ادبیات برای آموزش به معنای این است که در ساعت‌های اضافی و به منظور ایجاد تفریح و رهایی از بار آموزش‌های رسمی شده، دانش‌آموز نفسی تازه کند. درست در جایی که انرژی‌ها تمام می‌شود و کل فضا بر مدار آموزگار می‌چرخد و آموزش از بالا به پایین است، چند دقیقه مثلاً با صدای نازک، داستانی خوانده می‌شود یا بازی انجام می‌گیرد و این را تغییر می‌نامند؛ روش بی‌اساسی که گفتن درباره‌ی بی‌نتیجه بودن آن در این چند خط نمی‌گنجد. فقط در اینجا بگویم اگر واقعاً پژوهش اصیلی پشت این تغییر و تحول انجام شود، باید از نخست بر فلسفه و رویکرد دقیقی استوار باشد. باید اجازه بدهند سوادآموزی با قواعد آموزش سواد و نظام هنجارین پژوهشی و انسانی و نه مغایر با طبیعت زندگی کودک پیش برود.
دو جهان ما و کودکان در این دنیای جدید
امروزه ما دو جهان در فرهنگ خود داریم: جهان بزرگسالانه و جهان کودکانه. در همین راستا، دو جهان دانش ریاضی داریم: جهان شبه ریاضی و جهان خلاق ریاضی؛ و بر این اساس ما با دو طیف از ریاضی آموزی مواجه‌ایم:
- ریاضی آموزی خشک و قراردادی
- ریاضی آموزی ادبی و خلاق
- چقدر درآمد داری؟
- وزن تو چقدر است؟
- خانه‌ی شما چند متر است؟
- ترم چندی؟
چندی؟ چندتا؟ چقدر؟ مُدل گفتار ما آدم‌بزرگ‌ها است و وقتی اَرقامی رَد و بَدل شد، از تَه جان می‌گوییم: فهمیدم! جهان ما بزرگ‌ها، با اعداد و چندی‌ها، رنگ و بو یافته است. ما بزرگ‌ها عاشق جابه‌جا کردن اَرقام قراردادی هستیم.
اما جهان کودکانه، کاملاً برعکس این وارونگی ماست. آن‌ها به جهانِ عدد زده‌ی ما می‌خندند. رنگ و بوی دنیای کودکان، چونی ها یا کیفیت‌هاست. سن مادر را نمی‌بینند بلکه مِهر مادر را تا عُمق جان حس می‌کنند؛ وزن مادر را نمی‌فهمند بلکه بدن مادر را با جان لمس می‌کنند؛ به خط و خال مادر توجه نمی‌کنند بلکه به لحن صدا کاملاً مأنوس می‌شوند؛ اسباب‌بازی‌ها را نمی شمرند بلکه برای بازی با آن‌ها شوق می‌کنند؛ و خلاصه، دل‌بستگی، کشف، تخیل، عواطف و به مرور کیفیت‌های دیگر، مرکز توجه کودک است. پس ریاضی را برای کودکان آمیخته به دنیای کشف و تخیل کنیم و فرصت دهیم آن‌ها کنجکاوی کنند و هیجان‌های شان فعال شود.
نخستین تجربه و رویارویی کودکان ما با ریاضی در ایرانِ عصر حاضر چگونه صورت می‌گیرد؟
دو جهان دانش ریاضی
بیشتر ما، آغاز ریاضی آموزی‌مان این طور آغاز شد: شمردن انگشت‌های دست و پا، فهمیدن بزرگی و کوچکی اسباب‌بازی‌ها، بلند و کوتاهی آدم‌ها، درک کروی بودن توپ و استوانه‌ای بودن مداد و... . ما با همین کشفیات داشتیم ریاضی می‌آموختیم؛ همراه بازی و شادی استفاده از همه‌ی حواس و کنجکاوی.
اما چرا ما کودکانی که از شمردن انگشت‌های خودمان و لمس کره‌ی توپ، به وجد می‌آمدیم، با شروع مدرسه، ریاضی برای ما درس سخت، خشک و دوست نداشتنی شد و تا دبیرستان این تجربه‌ی ناخوشایند ریاضی مدرسه‌ای همراه ما بود؟ چرا با اسم ریاضی بچه‌ها می‌ترسند؟ چرا نام ریاضی، تصور اعداد و ارقام خشکی را در ذهن تداعی می‌کند؟
بله، دانش ریاضی هم دو جهان دارد: یکی، جهان دانش شبه ریاضی؛ و دیگری، جهان دانش ریاضی خلاق یا ادبی.
در جهان شبه ریاضی، اصرار است تا اعداد را دستوری و انتزاعی آموزش بدهند. مثلاً آموزگار به دانش‌آموزان می‌آموزد که از یک تا 10 را با انگشتان دست بشمرند و حفظ کنند تا فردا در کلاس از آن‌ها پرسیده شود؛ یا مثلاً یاد می‌دهند که دو، دوتا می‌شود چهارتا، و در اثنای درس مثلاً دودسته گُل را نشان‌شان می‌دهند که هر یک دو گل دارد و این دو گل با دو گل دسته‌ی دیگر همان عدد چهار می‌شود و از دانش‌آموزان می‌خواهند فردا در کلاس، جدول‌ضرب را از حفظ بخوانند. این مثال‌ها برش کوتاهی از تجربه‌ی نظام ریاضی آموزی ماست؛ تهی از بازی و کنش‌ورزی و داستان.
البته به تازگی، بخشی در کتاب ریاضی گنجانده‌شده است که به بازی و ریاضی شبیه است و به مثابه وقفه‌ای کوتاه از ریاضی آموزی است تا ریاضی را خوش‌مزه و شیرین کند. در آن بخش از همه‌ی دانستنی‌های ریاضی استفاده می‌شود که البته لذت‌بخش هم هست. پس ریاضی را به دو گونه و با دو تلقی می‌توان آموزش داد:
- درسی شیرین همراه با بازی و داستانِ لولوپی، سه‌گوشه‌ها، گردک‌ها، چهارپهلوها و...،که بازی هسته‌ی اصلی آموزش است.
- درسی سخت و نگران‌کننده، همراه با قراردادهای سخت و زمخت و واژه‌های ناآشنایی مانند: مثلث، دایره، کثیرالاضلاع و... .
در تلقی اول، درهم‌آمیزی زبان ریاضی، که برای کودک نامفهوم است، در بستری با معنا، که داستان است، اتفاق می‌افتد و متناسب با جهان کودک و در ضمن قصه و شادی، مفاهیم واقعی ریاضی به جان کودکان هدایت می‌شود. اما در تلقی دومِ مدرسه‌ای، اصرار داریم کودک را هرچه زودتر به دنیای بزرگانه پرتاب کنیم و به او واژه‌های سخت و قراردادهای خشک آموزش دهیم. در این روش آموزش، از کاغذ و انتزاع برای ریاضی‌آموزی استفاده می‌شود که اگرچه گاهی در مسیر بازی قرار می‌گیرد تا آن را خوش‌مزه کند،بازی، هسته‌ی اصلی آموزش نیست.
دنیای پُر احترام کودکی، دنیای کشف و کنجکاوی است و دنیای بزرگسالی ما، دنیای قواعد خشک، سِفت و عدد زده است. بهتر است آن‌ها را به دنیای بزرگانه پَرت کنیم یا بکوشیم ما به جهان آن‌ها نزدیک شویم؟ در ادامه، بیشتر با این دو تلقی آشنا می‌شویم. در این همین رابطه می توانید مقاله آموزش ریاضی از راه ادبیات کودکان را نیز بخوانید.
محتوای ریاضی آموز ادبی
برای معرفی جهان جدید ریاضی و داوری درباره‌ی آن ، باید محتوای تولیدشده را نیز دقیق دید. دقت در محتوا از نام دو نقشی آن آغاز می‌شود: لولوپی، که واژه‌ی خلاقِ ادبی است و دو نشانگان ریاضی:(+ ، 0 یا 1)؛ این یعنی از همین‌جا دقت به محتوای تلفیقی ریاضی و ادبیات آغاز و تا پایان، این پیوند کودکانه حفظ می‌شود.
محتوای ریاضی‌آموز ادبی تا به امروز در دو بسته‌ی اصلی پژوهش شده است:
1- لولوپی + ۰: (از نیمه‌های دوم سه‌سالگی تا پیش‌دبستان)
این بسته شامل موارد زیر است:
-
کتاب خواندن
خواندن داستانک‌های لولوپی که هر آنچه بنیادهای ریاضی پایه است، از راه شخصیت‌های عموکوکو، مرمر خانم و...؛ و کنش‌های داستانی و البته تصاویر چشم‌گیری را به کودکان می‌رساند. این سبک از آموزش بیش از آن‌که بر پایه‌ی زور معلمی و انتزاع سخت ریاضتی باشد، بر پایه‌ی کشش درونی کودک برنامه‌ریزی شده است.
شمارورزی لولوپی + ۰ (ریاضی آموز ادبی)
-
کتاب کنش‌ورزی راهنمای بزرگسال
کنش‌ورزی، یادگیری ریاضی از راه دست‌ها است. این کتاب، کتاب کار و راهنمای بزرگسال است که کنش‌ورزی و آموزش هریک از داستانک‌ها را همراه با هدف، افزارهای موردنیاز و شیوه‌ی پیش‌برد را توضیح می‌دهد. در واقع، این کتاب پر است از بازی و توصیه‌ی همیشگیِ آن است که یکی از نرمش‌های تن‌آرامی، پیش از درگیر کردن کودک با کارورزی‌ها یا کنش‌ورزی‌ها انجام شود تا کودک با ذهنی آماده و امنیت روحی، به یادگیری ریاضی پا گذارد.
پس همیشه یادمان باشد که ترتیب کتاب‌های لولوپی به این گونه است که با تن آرامی شروع می‌شود و سپس آموزگار در سرزمین کتاب خواندن پا می‌گذارد و در مورد داستان به طرح پرسش‌های گوناگون شغلی و شمارورزی و مرور مفاهیم می‌پردازد و بعد به سراغ کتاب کنش‌ورزی می‌رود و بازی‌های آن را انجام می‌دهد و در پله‌ی آخر به کتاب کارورزی‌ها مراجعه می‌کند.
-
کتاب کارورزی
کار ویژه‌ای برای به دست آوردن مهارت‌های ریز از جمله حرکت انگشتان و هماهنگی چشم با دست و کارهای فکری مانند پرسانه‌گشایی (حل مسئله) و... است. اساس کار این است که آموزش شمارورزی برای کودکان باید عینی و ملموس باشد. این بنیان، برگرفته از رویکرد مونته‌سوری است، که آموزش ریاضی را بر پایه‌ی روشی تجسمی و بازسازی مناسبات ریاضی در دنیای واقعی انجام می‌دهد.
-
کیسه‌ی نماکارت‌ها
هریک از نماکارت‌های افزاری، جانوری، گیاهی، عددی و... برای کنش‌ورزی خاصی طراحی‌شده که پشت هر نماکارت، نام، کاربردها، کنش‌ها و پرسش‌های راه نما آورده شده است. بر روی کارت نیز تصویری مرتبط، جالب، زیبا و گیرا برای کودکان، طراحی‌شده است. با این نما کارت‌ها کودک، مجموعه‌سازی، دسته‌بندی، برابری، شمارش و... را یاد می‌گیرد که بستری می‌شود برای گفت‌وگو، کنش‌ورزی و پرسش و کشف دوباره.
-
لوح لولوپی
هدف این لوح، که تصویری زیبا و بزرگ از همان سرزمین لولوپی است، آموزش جهت‌ها است. در اطراف این لوح و میان تصویر، هفت جای خالی به اندازه‌ی نما کارت‌ها وجود دارد و از کودک خواسته می‌شود که مثلاً: این نما کارتِ گُل نرگس را بالای سمت راست بگذارد؛ و فعالیت‌هایی ازاین‌دست.
2- لولوپی + ۱: (برای سال اول دبستان و در صورت تشخیص پیش از دبستان)
-
کتاب خواندن
کتاب خواندن شمارورزی لولوپی+۱، مانند لولوپی+0 است و داستانک‌هایی درباره‌ی کشف دارد. کشف، میل و هویت کودکی است. یکی از بنیادهای شمارورزی یا ریاضی نیز کشف است. کشف شکل‌ها و اندازه‌ها، کشف پیوندها و رابطه‌ها و پرسانه‌گشایی در راه کشف. برای این‌که کودکان کاشف ریاضی شوند، باید کشف را در جهان خیال بشناسند و از آن لذت سرشار ببرند. این همه در این کتاب و فعالیت‌هایش پیوند می‌خورد.
لینک خرید شمارورزی لولوپی + ۱ (ریاضی آموز ادبی)
-
کتاب کنش‌ورزی راهنمای بزرگسال
کنش‌ورزی، یادگیری ریاضی از راه دست‌ها و بازی‌ها است و همه‌ی توضیحی که آمد.
-
کتاب کارورزی
کتاب کارورزی بر روی گسترش و توسعه‌ی شناخت بنیادهای ریاضی پایه تمرکز دارد؛ مانند گسترش درک فضا، عدد و اندازه‌ها و ترتیب منطقی و کنش‌های ساده و پرسانه‌گشایی. آنچه در این بسته‌ها جلب توجه می‌کند آن است که هر داستانک، کارورزی مخصوص و مرتبط دارد و دیگر نکاتی که در بالا آمد.
-
کیسه‌ی نماکارت‌ها
هریک از نماکارت‌ها برای کنش‌ورزی خاصی طراحی‌شده‌اند که پشت هر نماکارت، نام، کاربردها، کنش‌ها و پرسش‌های راهنما آورده شده است و همه‌ی توضیحی که در بالا آمد.
مفاهیم ریاضی این بسته‌ها
دنیای کودکی، که اساس این بسته‌هاست، دنیای پُر رمز و راز و پیچیده‌ای است؛ جدا دیدن «ادبیات» از «ریاضیات» و این دو از «کشف» و این سه از «دست‌ورزی» و...، که خلاف بنیان‌های این رویکرد است، کار درستی نیست. همه‌ی این لایه‌ها و تلفیق‌ها در تأیید و تکمیل این رویکرد خلاق است. اما اگر فقط از چشم ریاضیات بخواهیم این بسته را بشناسیم، لازم است بدانیم که کودک با چه مفاهیم ریاضی آشنا می‌شود:
- شمارش صفر تا 9
- سنجش شماره‌ها
- ترتیب شماره‌ها
- مفهوم افزودن
- مفهوم کاستن
- جهت‌یابی و الگو
- آمار و احتمال و کار با نمودار
- شمارش تا ۵۰
- زوج و فرد
- کار با زمان
- افزودن و کاستن شماره‌ها با پاسخی ۲ رقمی تا شماره‌ی ۲۰
- آشنایی با شمارگان بزرگ‌تر و کوچک‌تر و کار با شماره‌ها تا شماره‌ی ۱۰۰
- افزودن و کاستن اعداد تا شماره‌ی ۱۰۰
این‌ها فقط مفاهیم ریاضی این بسته‌ها است.
جالب است بدانید در میان این داستان‌ها و نماکارت‌ها، علاوه بر آموزش ریاضی از طریق ادبیات و مفاهیم بالا، کودک با دانش علوم و همچنین با شغل‌ها، افزارها، گیاهان و... نیز آشنا می‌شود.
در نوشته‌ی پایانی مقاله، شاخص‌هایی را توضیح می‌دهم که مبنای دگرگونی و برون‌رفت از شرایط حاکم بر آموزش ریاضی کشور است.
در پایان
در این مقاله سعی شده بسته‌های ریاضی آموزی لولوپی به طور کامل معرفی شوند. همچنین به توضیح اجمالی تفاوت جهان ریاضی کودکان و بزرگسالان پرداخته‌ایم. با توجه به اهمیت آموزش در سنین کودکی و همچنین تفاوت آموزش به کودکان و بزرگسالان می‌توانید این بسته‌های آموزشی را از فروشگاه آنلاین کتاب هدهد تهیه نمایید.
بیشتر بخوانید:
دیگر تصاویر
ویراستار
فرهاد محمدی
نویسنده
لینک خرید اسباب بازی
لینک کوتاه