آیا فاجعه استرالیا ، جهانیان را متوجه خطر تغییرات اقلیمی می‌کند؟

هرچند استرالیا به گرمای سخت و طولانی عادت دارد، اما اینبار ماجرا فرق می‌کند. در واقع آنچه استرالیا - به ویژه نیوساوت ولز و ویکتوریا- از چند ماه پیش تاکنون تجربه می‌کند، بُعد جدیدی هم از نظر وسعت آتش‌سوزی - بیش از ۶میلیون هکتار - و هم تعداد مناطق مسکونی آسیب‌دیده دارد.

پایگاه‌های هواشناسی دمای ۴۰ تا حتی ۵۰ درجه را گزارش داده‌ و تا ماه فوریه انتظار بارندگی چندانی نمی‌رود. بنا به گزارش هواشناسی سال ۲۰۱۹ خشکترین و گرمترین سال از زمان ثبت جریانات آب و هوایی بوده. دمای هوا در سراسر استرالیا ۱.۵ درجه بالاتر از حد میانگین بوده. علاوه بر این فصل آتش‌سوزی در سال ۲۰۱۹ زودتر و با شدت بیشتری آغاز شد. خشکسالی متداوم به همراه باد- همه شرایط را به آنجا رسانده که بخش بزرگی از ۲۰۰ منبع آتش‌سوزی که در حال حاضر در امتداد ساحل شرقی شعله‌ور هستند، آن اندازه هیولاوارند که نمی‌توان آنها را خاموش کرد. دولت استرالیا تخمین می‌زند که شعله‌های آتش هنوز برای ماه‌ها به اندازه کافی طعمه در اختیار دارند.

بسیاری از مردم در استرالیا- سرزمینی که سیاستمداران برجسته‌اش تغییر اقلیم را با تمسخر اختراعِ هیپسترهای شهرنشین، دوستداران درخت و محافظان پرندگان می‌دانند- اکنون برای نخستین بار آشکارا خط‌مشی دولت را زیر سوال می‌برند. آیا خشکسالی‌ها، موج‌های گرمایی و توفان‌ها در استرالیا می‌توانند به‌راستی، همانطور که پژوهشگران اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند-به مرور زمان شدیدتر شوند؟ آیا واقعیت دارد که عواقب تغییر سریع اقلیم در نتیجه فعالیت‌های انسانی مدتهاست که قابل لمس هستند- آنهم در جنگل‌های اکالیپتوس جلوی خانه؟ دِیل دومینی هاوز، پژوهشگر در زمینه فاجعه و آتش‌سوزی از دانشگاه سیدنی در مصاحبه‌ای با رسانه «تسایت» می‌گوید: «استرالیا در برابر یک نقطه عطف قرار گرفته. آنچه ما اکنون مشاهده می‌کنیم، با شرایط عادی هیچگونه ارتباطی ندارد.

این پیش‌درآمدی‌ است برای آنچه استرالیا در آینده انتظارش را می‌کشد.» مشاهدات دومینی هاوز در طول سال‌ها نشان می‌دهد که فصل آتش‌سوزی جنگل‌ها در استرالیا دیگر طبق هیچ الگوی خاصی رخ نمی‌دهند. آنها زودتر از حد معمول آغاز و مدت طولانی‌تری ادامه دارند. حتی جنگل‌های بارانی که تا به‌حال جرقه‌ای هم ندیده بودند، به دامان آتش افتاده‌اند. دومینی هاوز اضافه می‌کند که تغییر گسترده اقلیم در جهان در ایجاد این جهنم نقش مهمی برعهده دارد. البته عوامل دیگری مانند رشد شدید جمعیت در استرالیا و یک برنامه نسبتا افسارگسیخته ساخت و ساز تأثیر مهمی در این شرایط دارند. اما خشکسالی بی‌سابقه، سرزمین را آنچنان خشک کرده که در سطح گسترده‌ای آتش گرفته می‌شود. نه تنها خشکسالی در سال ۲۰۱۹ بسیار غیرمعمول بود، بلکه این خشکی با پدیده ال‌نینیو مصادف نبود.

بجای آن یک الگوی جریان اقیانوسی بین آفریقا و اندونزی- دو قطبی اقیانوس هند- بر آب و هوا در مناطق آتش‌سوزی استرالیا حکمفرماست. این جریان آب گرم دریا را از سواحل غربی استرالیا می‌مکد و موجب می‌شود تا ابرهای کمتری روی توده خاکی شکل بگیرند. در هر حال آینده اقلیم استرالیا به‌شدت تحت تأثیر دریا خواهد بود. بنا به جدیدترین گزارش‌ها دمای آب در اقیانوس‌های پیرامون قاره در طول ۱۱۰ سال گذشته به‌طور میانگین یک درجه بالاتر رفته، به همین نسبت نیز دمای هوا.

حتی این تغییرات دما که اندک به‌نظر می‌رسند قادرند تا فجایع طبیعی را در آینده شدیدتر کنند، سطح آب دریا هم اکنون در حد محسوسی بالا آمده، موج‌های گرمایی بیشتر شده‌اند. به گفته هواشناسان از باران در مناطق جنوبی استرالیا در آینده اغلب خبری نخواهد بود و به‌جای آن در شمال با شدت فراوان خواهد بارید. نمایندگان مهمترین مرکز پژوهشی استرالیا CSIRO همین چند ماه پیش نوشتند که «بسیاری از شهرهای ساحلی استرالیا می‌توانند از حالا خود را برای تجربه آنچه که پیشتر سیل صد ساله به‌شمار می‌آمد، از نیمه این قرن به بعد حداقل سالی یکبار آماده کنند.» در سال ۲۰۱۵ برجسته‌ترین پژوهشگران اقلیمی استرالیا هشدار داده بودند که این سرزمین تا سال ۲۰۹۰- با ۵٫۱ درجه سانتیگراد افزایش دما- از دیگر مناطق دنیا بسیار گرمتر خواهد شد، اگر که دولت برآیند گازهای گلخانه‌ای خود را بهبود نبخشد.

آنها افزوده بودند افزایش گرما در استرالیا به احتمال زیاد به‌دلیل تغییر اقلیم در نتیجه فعالیت‌های انسانی‌ است. در این میان دولت استرالیا دیرکردی در اقدامات خود نمی‌بیند. اسکات موریسون، نخست وزیر استرالیا، یک طرفدار پر و پا قرص صنعت زغال‌سنگ هفته گذشته، در یک مصاحبه مطبوعاتی، گفته که او از یک سیاست هوشمندانه در برقراری توازن بین نیازهای اقتصادی و محیط‌زیست تلاش می‌کند.

رسش‌ها در زمینه اینکه دولت دقیقا برای پیشگیری از فجایع طبیعی در استرالیا در درازمدت چه برنامه‌هایی دارد، از جانب نخست‌وزیر بی‌پاسخ مانده‌اند. در مناطق متاثر از آتش‌سوزی بسیاری از مردم خشمگین هستند. با توجه به شرایط کنونی حتی رأی‌دهندگان محافظه‌کار سیاست نخست‌وزیر را شکست خورده می‌دانند. صدای آنها که تأثیر صنعت بر اقلیم را هنوز منکر می‌شوند، آهسته‌تر شده و یا کمتر جدی گرفته می‌شود. موریسون در یک نشست بحران اقلیمی شرکت نکرد و ترجیح داد که به مرخصی برود. او مدت کوتاهی پس از آن عکس‌هایی از خود و خانواده‌اش در سواحل هاوایی و یا در حال شنا در سیدنی را در دنیای مجازی منتشر کرد. در حالیکه ده‌ها هزار نفر ناچارند با ماسک‌های گاز از دود غلیظ در مناطق متأثر فرار کنند و نیروهای آتش‌نشانی اجساد قربانیان را از خانه‌هایشان بیرون می‌آورند، موریسون تیم ملی کریکت را به یک پارتی تفریحی دعوت کرد. پس از آن ساکنان شهرک کوبارگو که در آتش‌سوزی از بین رفته بود و با کمبود آب و مواد خوراکی روبروست، در حین دیدار موریسون از آنجا حاضر نشدند تا دست او را بفشارند و برای خجالت‌دادن او شعار سر دادند.

علاوه براین، پژوهشگران برجسته خشم خود را ابراز کرده‌اند، زیرا وزیر نیرو، انگِس تیلور، در آخرین روز از سال ۲۰۱۹ یادداشتی منتشر کرده  که استرالیایی‌ها بایست به این افتخار کنند که سرزمین‌شان تاکنون همه هدف‌های اقلیمی را محقق کرده است. اما فرانک جاتزو، پژوهشگر اقلیمی از دانشگاه ملی استرالیا و  از نگارندگان بسیاری از گزارش‌های اقلیمی IPCC در پاسخ به این یادداشت نوشت: «چنین نوشتاری در روزی که به‌دلیل آتش‌سوزی شرایط اضطراری ملی اعلام شده، نفس را می‌بُرد.» او وزیر نیرو را متهم کرد که برای خوب جلوه دادن ترازنامه استرالیا، بهترین ارقام را به‌دلخواه انتخاب کرده. اما  واقعیت آن است که استرالیا در رده‌بندی سیاست اقلیمی در جهان در مقام آخر قرار گرفته است. این کشور بزرگترین صادرکننده زغال‌سنگ در دنیاست و بالاترین سرانه تولید دی‌اکسید‌کربن را دارد.

ویکتور استیفنسن ۳۰ سال است که از نقاط متروکه در شمال قاره تا پائین‌ترین نقطه در تاسمانی به مسافرت می‌پردازد. هدف او: گسترش هر چه بیشتر آگاهی‌ مردمان بومی استرالیا است که از هزاران سال پیش با آتش زندگی می‌کنند. استیفنسن مسئولان را به سال‌ها بی‌اعتنایی و مراقبت نکردن از زمینی که اکنون در حال سوختن است، متهم می‌کند. از این‌رو به گفته او گیاهان غیربومی، جایگزین گیاهان بومی شده‌اند و جنگل‌ها را به یک توده وحشتناک به‌شدت قابل اشتعال تبدیل کرده‌اند. مردمان بومی استرالیا مرتبا قسمت پائین تاج چنین درختانی را می‌سوزانند تا طعمه برای آتش‌سوزی‌های بزرگ را از بین ببرند. مقامات مسئول در غرب استرالیا بنا به گفته استیفنسن «اینکار را بطور کافی انجام نداده‌اند و این یک بمب زمانی در انتظار انفجار بود.»

همان‌طور که مشاهده می‌کنید استرالیا، قاره‌ای که بیش از ۴برابر کشور پهناور ایران وسعت دارد، اینک با یکی از شدیدترین بحران‌های اقلیمی خویش دست و پنجه نرم می‌کند در حالیکه هنوز سیاستمداران این کشور حاضر به پذیرش کوتاهی‌های خویش در مهار خطرات تغییر اقلیم نیستند. بوم‌شناسان از دانشگاه سیدنی تخمین می‌زنند که نزدیک به نیم میلیارد جانور در فاجعه بی‌سابقه آتش‌سوزی جنگل‌های استرالیا که در سراسر قاره بحران شدیدی بوجود آورده و هزاران نفر را ناچار به فرار از خانه‌هایشان کرده، از بین رفته‌اند و این رقم حتی ممکن است به یک میلیارد هم برسد. گفتنی آنکه مراتع استرالیا زیستگاه طیف وسیعی از جانوران از جمله انواع کانگوروها، کوآلاها، ساریغ‌های استرالیایی (پوسوم)، وُمبت‌ها و مورچه‌خورک‌هاست.

مسئولان نگران آنند که تنها ۳۰٪ از جمعیت کوآلا‌ها در ساحل شمال شرق کشور در آتش‌سوزی‌های اخیر از بین رفته باشند. این یک فاجعه بزرگ است که حتی می‌تواند منجر با انقراض چند ده گونه برای همیشه شود. آنچه مهم‌تر می‌تواند برای ما در ایران و خاورمیانه باشد، تاکید بر واقعیتی زنهاردهنده است؛ اینکه آسیب‌پذیری ایران به مراتب بیشتر از استرالیا است؛ زیرا نه پول، نه قدرت فناوری و نه همراهی جامعه‌ی جهانی را چون استرالیا با خود داریم. بنابراین، باید خودمان پیشگیرانه‌تر حرکت کرده و به نفع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، چیدمان توسعه کوتاه، میان و بلندمدت کشور را تغییر دهیم.