پرسش‌های رایج درباره آواورزی با سی‌بی‌لک
آواورزی به چه معنا و کاربرد آن چیست؟
آواورزی روی ورزیدن یا ورزش آواها با کودکان خردسال کار می‌کند و در رشد زبانی کودکان در سن دو تا شش سالگی بسیار کارساز است. به این شیوه از آموزش در جهان انگلیسی زبان Awareness Phonological Teaching Skills یا آموزش مهارت‌های بیداری آوایی گفته می‌شود. در این شیوه از آموزش، تمرکز روی درست شنیدن و درست سخن گفتن کودک یا بیداری او از آواهای انسانی، جانوری، موسیقیایی و محیطی و تشخیص آن‌ها از همدیگر است. چون این آموزش (آواورزی) با روند رشد کودک همراستا است به تفکیک و شناخت آواها و تیز شدن گوش کودک برای شنیدن گونه‌های آواها و در پی آن درست سخن گفتن یا رانش درست واژگان کمک‌های شایان می‌کند.
پیشینه این آموزش به کجا می‌رسد؟
آموزش مهارت‌های آوایی در جهان دو دوره متمایز دارد. در سنت‌های زیستی همه مردم در سرتاسر زمین، ترانه و متل‌ها بخشی از این آموزش غیرمستقیم به کودکان را برعهده داشتند و البته هنوز هم در برخی مناطق این سنت‌ها به زیست خود ادامه می‌دهند. اما در دو سده گذشته همزمان با گسترش آموزش سواد خواندن و نوشتن، گونه‌ای غفلت از آموزش بیداری آوایی در جهان به وجود آمد. از نیم سده گذشته اندیشه‌مندان و پژوهشگران زبان شناس و روان‌شناسان رشد و کارشناسان سوادآموزی پی بردند که آموزش مهارت‌های بیداری آوایی و بیداری واجی نقشی برجسته در آمادگی برای خواندن و نوشتن دارد و کودکانی که این دوره‌ها را گذرانده‌اند، بسیار زودتر و آگاهانه‌تر خواندن و نوشتن را می‌آموزند. از آن زمان تاکنون آموزش مهارت‌های بیداری آوایی و بیداری واجی بخشی از برنامه آموزشی به کودکان خردسال در سال‌های پیش دبستان در کشورهای پیشرفته تبدیل شده است.
آواورزی مناسب کدام گروه از کودکان و چه سنی است؟
آواورزی هم برای کودکان با توانایی معمولی و هم کودکان با نیازهای ویژه مناسب است. گروه سنی آواورزی هم از دو، سه ساله تا پنج ساله امتداد دارد. در این باره لازم به ذکر است که تفکیک روشنی برای سن کودک وجود ندارد. ممکن است یک کودک که در فضای خالی از کنش و واکنش زبانی پرورش پیدا کرده است در سن بالاتر هم به این گونه از آموزش نیاز داشته باشد. اما در مورد کودکان با نیازهای ویژه که طیف گسترده‌ای از کودکان درخودمانده تا کودکان با آسیب‌های مغزی و کودکان کم‌توان ذهنی هستند، آواورزی بسته به مورد در سن‌های بالاتر در این گروه‌ها کاربرد دارد.
آیا نمونه دیگری از این بسته آموزشی در ایران و به زبان فارسی وجود دارد؟
باید گفت که وضعیت آموزش زبان به کودکان پیش‌دبستان در ایران بسیار آشفته است و وضعیتی نابسامان دارد. متولی آن شناخته شده نیست. از یک سو سازمان‌های دولتی مانند آموزش و پرورش و بهزیستی به تولید محتوا می‌پردازند و از سوی دیگر ناشران بخش خصوصی. اما آن چه سازمان‌های دولتی تولید می‌کنند، نوآورانه نیست و آن چه نهادهای خصوصی به تولید آن می‌پردازند بیش‌تر بازارمحور یا تجارتی است. به طور کلی آموزش پیش‌دبستان و به ویژه زبان‌آموزی به این گروه سنی در ایران یکی از ناگوارترین وضعیت‌ها را در میان کشورهای جهان دارد. در این میان، هنوز هستند گروه‌هایی که فکر می‌کنند کودک پیش‌دبستان نیاز به آموزش زبان ندارد. این گروه با تحول آموزش زبان به خردسالان در جهان معاصر آشنایی ندارند. در حالی که پژوهش‌های گسترده نشان می‌دهد در این دوره است که پرورش توانایی شنیداری و گفتاری کودک می‌تواند در رشد زبانی و شناخت او از خواندن و نوشتن در آینده بسیار تاثیرگذار باشد. به طور کلی در ایران و کشورهایی مانند ما، آموزش زبان را مترادف با آموزش خواندن و نوشتن می‌گیرند که این برداشتی نادرست و کهنه از آموزش زبان است.
باید گفت تا پیش از انتشار بسته آواورزی، هیچ بسته یا کتابی که بتواند به شیوه‌ای علمی و کارآمد کار آموزش آواها را به کودکان پیش‌دبستان برعهده بگیرد، وجود نداشته است. این نخستین تجربه علمی و پژوهشی در این زمینه است.
این بسته چه ویژگی‌هایی دارد؟
آواورزی در چارچوب آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان که رویکردی نو در ایران است، تهیه شده است. ویژگی نخست این بسته‌ها این است که متناسب با تراز رغبت یا سطح علاقه کودک تهیه می‌شود. تراز رغبت یا سطح علاقه کودک بازی و شادی است. بنابراین چنین بسته‌هایی سرشار از داستان، ترانه و بازی است که بتواند به نیازهای کودکان و شکوفایی رشد آن‌ها پاسخ دهد. در هنگام کار با این بسته‌ها کودکان بیش از این که تصور کنند، کسی دارد به آن‌ها آموزش می‌دهد، احساس می‌کنند که با گروه یا با خانواده داستان و ترانه می‌خوانند یا می‌شنوند.
آیا بسته آواورزی کارکرد درمانی دارد و می‌تواند به کودکان خردسال که در وضعیت بستری شدن در بیمارستان یا در پرورشگاه‌ها هستند، یا کودکان گفتارپریش و کودکان درگیر بیماری‌های زبانی کمک کند؟
آواورزی به خردسالانی که در وضعیت بستری یا در پرورشگاه هستند، کمک می‌کند که کمبودهای فضای سخن و شنیدن را که از آن محروم هستند، جبران کند و بلکه فراتر از آن به این گروه از کودکان کمک می‌کند که بر پدیده‌هایی مانند گوشه‌گیری، سخن نگفتن یا خاموش بودن، در فکر فرو رفتن و نداشتن ارتباط با دیگر کودکان چیره شوند. بنابراین آواورزی افزون بر کارکردهای چندگانه‌ای که دارد، یکی از مهم‌ترین کارکردهای‌اش، کارکرد درمانی است و در وضعیت‌های گوناگون می‌تواند به کودکان گفتار پریش یا هر گونه کودکانی که گرفتار بیماری زبانی Speech and Language Disorders and Diseases هستند کمک کند و یاری‌گر باشد.
چرا در آواورزی ویژگی‌های سخن یا زبان گفتاری مانند زیر و بمی، کشش، ریتم و غیره آموزش داده می‌شود؟
بنیاد سخن بر شناخت آوا و نوا است. آواها همان سخنی است که ما بر زبان می‌رانیم و نواها شکل و ویژگی سخن ماست. آوای بدون نوا، سخن گفتن ماشینی یا طوطی‌وار است. هنگامی که ما شعر می‌خوانیم نوای سخن ما شاعرانه است و هنگامی که درباره چیزی خبر می‌دهیم نوای سخن ما گزارشی است. کودکان این ویژگی‌ها را در زبان مادری فرامی گیرند. اما برای درک ژرف‌تر آواها و نواها نیاز است که آن‌ها به گونه‌ای روش‌مند کار آواورزی را انجام دهند تا بر سرشت آواها و نواهای زبان فارسی آشنا شوند. در این مورد در آواورزی بنیادهای آواها و نواها آموزش داده می‌شود
آیا آواورزی تنها مختص زبان است یا برای آموزش بنیادهای موسیقی به خردسالان سودمند است؟
بنیادهای آموزش زبان و موسیقی بر خوب شنیدن استوار است. به گفته‌ای برای این‌که کودک موسیقی‌دانی خلاق شود، باید گوش‌های بزرگ داشته باشد. یعنی همه وجودش گوش باشد. بنابراین در آواورزی خردسالان با شناخت ریتم‌ها و نواها که هم در زبان و هم در موسیقی مشترک هستند، بنیادهای آموزش موسیقی را نیز فرا می‌گیرند.
برای آموزش آواورزی آیا به مربی نیاز است یا می‌شود آن را در خانه نیز با کودکان کار کرد؟
همه آثاری که در چارچوب آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان منتشر می‌شوند، دو وضعیت آموزش در خانه و آموزش در آموزشگاه را پوشش می‌دهند. راهنماهای همراه این بسته‌ها گام به گام خانواده یا مربی را برای آموزش اصولی و کاربرد آن در خانه یا آموزشگاه هدایت می‌کنند.
آیا در خانواده‌های تک فرزند ضرورت کار با آواورزی بیش‌تر است؟
بله. چون کودکان در گفت‌وگو با هم‌زبانان خود، زبانشان را رشد می‌دهند. در خانواده‌های تک فرزند به ویژه کودکانی که در مدت روز پدر و مادر از خانه دور هستند و پرستار آن‌ها را نگه داری می‌کند، اگر پرستار کم علاقه باشد، ممکن است کودک گرفتار فقر محیط زبانی شود. برای جبران این وضعیت، برخی از والدین می‌کوشند با تشویق کودک به دیدن تلویزیون یا فیلم برای او فضای بهتری از نظر شنوایی فراهم کنند. اما این‌ها هیچ کدام جای آموزش دهان به دهان یا خواندن گفت‌وگویی را نمی‌گیرد.
آیا تماشای زیاد تلویزیون و فیلم شنوایی کودک را تقویت نمی‌کند؟
تلویزیون و فیلم فضای تعاملی یا هم‌کنشی ندارند. یک سویه هستند و کودکی که در برابر آن‌ها نشسته و تماشا می‌کند نقش کنش‌پذیر دارد. افزون براین آواها و نواها به صورت طبیعی از این افزارهای الکترونیک پخش نمی‌شود و کودکان نمی‌توانند به درستی آواها و نواها را بیاموزند. بنابراین نیاز است که کودکان آواها و نواها را در بستر طبیعی بیاموزند.
آیا کار با آواورزی روش دارد؟
همان گونه که در کتاب آمده است، روش کار با بسته آوارزی «خواندن گفت‌وگویی» Dialogic Reading است. خواندن گفت‌وگویی روشی از خواندن هم‌کنشانه یا تعاملی است که کودک در هنگام خواندن برای پرسیدن برانگیخته می‌شود. هنگام پرسش، پاسخ‌های باز به او داده می‌شود تاباز برانگیخته شود و بیش‌تر بپرسد. این روش خواندن که امروزه در کتاب‌خوانی با کودکان در جهان رو به گسترش است، می‌تواند همراه با تصویربینی و همان گونه که در کتاب آمده است، روش کار با بسته آوارزی «خواندن گفت‌وگویی» Dialogic Reading است. خواندن گفت‌وگویی روشی از خواندن هم‌کنشانه یا تعاملی است که کودک در هنگام خواندن برای پرسیدن برانگیخته می‌شود. هنگام پرسش، پاسخ‌های باز به او داده می‌شود تاباز برانگیخته شود و بیش‌تر بپرسد. این روش خواندن که امروزه در کتاب‌خوانی با کودکان در جهان رو به گسترش است، می‌تواند همراه با تصویربینی و سخن گفتن درباره تصویر همراه باشد. کم‌ترین دستاورد این روش، تمرکز و ریزبینی و هم چنین توانایی پرسیدن و گفت‌وگو کردن با بزرگ‌سالان یا هم‌سالان است.
آیا آواورزی یک برنامه پیوسته و ادامه‌دار است؟
آواورزی، بسته سطح یک یا سطح پایه در آموزش آواها به کودکان خردسال است. پس از این بسته، کودکان باید مهارت‌های بیداری واجی Phonemic Awareness Skills را در بسته الف‌باورزی آموزش ببینند. آموزش بیداری واج شناختی و در پی آن آموزش برابرسنجی واج‌ها phonemes با نویسه‌ها Letters که در زبان انگلیسی Phonics نامیده می‌شود، بخش پایانی این روند است که کودکان را در یک فرایند ۵ ساله برای آموزش خواندن و نوشتن در بالاترین سطح از بیداری و شناخت قرار می‌دهد.
دیگر تصاویر
نویسنده
لینک کوتاه