اختلال پردازش شنوایی(APD) در کودکان: نشانه‌ها، تشخیص و درمان

اختلال در پردازش شنوایی(APD) می‌تواند در توانایی یادگیری کودکان تأثیر بگذارد. افراد مبتلا به این اختلال، در شنوایی خود مشکلی ندارند و قدرت شنیدن صداها در این افراد مانند دیگران است. در این اختلال، ساز وکارهای مغز در پردازش صداهایی که از گوش به مغز می‌رسد، دچار مشکل شده. در این اختلال، صداها کامل شنیده می‌شوند اما تفسیر آن‌ها در مغز به‌درستی انجام نمی‌شود. مغز این افراد در دریافت، سازماندهی و معنا کردن صدای دریافتی به‌خوبی عمل نمی‌کند. این اختلال معمولا در سال‌های ابتدایی مدرسه شناسایی می‌شود. تخمین زده می‌شود که 7درصد از کودکان جامعه، دچار اختلال پردازش شنوایی باشند.

نشانه های اختلال پردازش شنوایی

افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، در این موارد دچار مشکل می‌شوند:

1. تمایز شنیداری: توانایی تشخیص صداهای جداگانه در یک کلمه (مهارت مورد نیاز برای خواندن)
2. تمایز صداهای پیش زمینه و پس زمینه: توانایی تمرکز بر یک یا چند صدای خاص در محیطی شلوغ و پر سر و صدا
3. حافظه‌ی شنوایی: توانایی یادآوری کوتاه مدت و بلندمدت اطلاعاتی که به صورت شفاهی به فرد می‌رسد.
4. توالی شنیداری: توانایی درک و به خاطر سپردن ترتیب صوت‌ها و کلمه‌ها

اختلال در این 4 مورد سبب بروز نشانه‌های زیر می‌شود:

•  شنیدن سخنان دیگران در محیط‌های پر سر و صدا برای‌شان سخت است
• توجه و تمرکز روی سخنان دیگران (مانند صدای آموزگار) ندارند
• یافتن منبع صدا برای‌شان دشوار است
• نمی‌توانند دستورات آموزشی که به آن‌ها داده می‌شود مانند نوشتن کلمه‌ها در املا، را انجام دهند
• معمولا از گوینده درخواست می‌کنند که سخنش را تکرار کند.
• ناتوانی در تشخیص تغییرات ظریف لحن (مثل مکث و تاکید)
• حواس پرت بودن و اختلال درتمرکز
• مشکل در خواندن

اختلال در پردازش شنیداری کم کم سبب می‌شود که فرد در ایجاد روابط با دیگران دچار مشکل شود. در نتیجه در کلاس درس نتواند با گروه‌های دانش‌آموزی همکاری لازم را انجام دهد و کم کم از جمع هم‌سالان فاصله بگیرد. این فاصله گرفتن سبب انزوای او و بروز افسردگی می‌شود.

اگر این اختلال درمان نشود، در بزرگسالی نیز سبب بروز مشکلاتی در محل کار و هم‌چنین روابط عاطفی و اجتماعی می شود. برای مثال بزرگسالانی که به این اختلال دچار هستند، نمی‌توانند مکالمه‌ تلفنی خوبی داشته باشند.

اختلال پردازش شنوایی و ADHD (اختلال توجه ناشی از بیش فعالی)

نشانه‌های اختلال پردازش شنوایی و ADHD، با هم همپوشانی زیادی دارد. در ADHD، بی‌قراری کودک و بیش فعالی او باعث می‌شود که دقتش در یادگیری مطالب درسی کاهش یابد. گاهی اوقات ممکن است کودک به اختلال پردازش شنوایی دچار باشد اما به اشتباه بیماری او را ADHD تشخیص دهند. نشانه‌های مشترک بین این دو اختلال این است:

• حواس پرتی
• اختلال تمرکز و توجه
• افت تحصیلی
• دشواری در انجام دستورات آموزگار و والدین

برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حدود 50 درصد افراد مبتلا به ADHD، دارای نشانه‌های APD هم هستند. برخی از متخصصین بر این باورند که اختلال‌هاب حسی که در بیماری ADHD ایجاد می‌شود، بر مسیرهای حسی مربوط به شنوایی افراد نیز اثر می‌گذارد. در یک مجموعه از پژوهش‌ها مشاهده شد که بسیاری از افرادی که همزمان دچار ADHA و APD هستند، وقتی بیماری ADHD آن‌ها درمان شد، اختلال APD آن‌ها نیز بهبود یافته است. با این حال بسیاری بر این باورند که این دو اختلال را باید جداگانه تشخیص داد و درمان کرد. چرا که ممکن است کودکی دارای APD باشد و فقط نشانه‌های آن شبیه به ADHD باشد. پس باید ویژگی‌های هر اختلال را جداگانه بشناسیم و پس از آن، تشخیص و درمان را آغاز کنیم.

علت های اختلال پردازش شنوایی

علت اصلی این اختلال شناخته نشده است اما به‌نظر می‌رسد دو مورد زیر عامل این اختلال باشند:

• رشد: تاخیر در بلوغ مسیر شنوایی مرکزی( مسیر شنوایی مرکزی شامل مسیرهای عصبی در مغز است که در آن پیام‌های شنوایی سازماندهی و تفسیر می شود.)
• عوامل اکتسابی: عواملی مانند وزنِ کم هنگام تولد، دیابت مادر، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و همچنین عفونت گوش ممکن است از عوامل خطرآفرین برای ابتلا به APD باشد.

بنابراین باید در هنگام تولد و نوزادی، به اختلال رشد کودک با اندازه‌گیری دور سر، زمان گردن گرفتن و نشستن و راه رفتن و سخن گفتن و...پی برد و با اصلاح عقب ماندگی‌های رشد، از ابتلای کودک به عوارضی همچون APD جلوگیری کرد. از طرفی عوامل اکتسابی گفته شده را نیز باید با دقت پیگیری و درمان کرد تا از ابتلای کودک به APD جلوگیری کنیم. برای مثال وقتی مادر دچار دیابت است، باید فرزند او را برای شناسانی و درمان این اختلال بررسی کرد. هم‌چنین در شهرهایی که هوای آلوده دارند، برای کودکان غربالگری‌های خاصی در مورد PDA در نظر بگیریم.

تشخیص اختلال پردازش شنوایی

برای تشخیص اختلال در پردازش شنوایی، مجموعه‌ای از آزمون‌ها از افراد مشکوک به این اختلال گرفته می‌شود. برای نمونه، در یکی از این آزمون‌ها برای کودک آهنگی گذاشته می‌شود، از او خواسته می‌شود که بالا یا پایین بودن صدای آهنگ و همچنین افت و خیز آن را تشخیص بدهند و یا این‌که به جمله‌های گوش دهد و آن‌ها را تکرار کند.

بر اساس راهکارهای ارائه شده توسط آکادمی شنوایی شناسی آمریکا، بیماران باید در زمان ارزیابی حداقل 7 سال داشته باشند، زیرا عملکردهای شناختی که در آزمایش نقش دارند معمولاً در کودکان کوچک‌تر از این سن، هنوز در حال رشد هستند.

باید در نظر داشت که برخی از کودکان ممکن است در گوش‌های خود مشکلاتی داشته باشند که ابتدا باید توسط پزشک تشخیص داده شود. با وجود اختلال در گوش‌ها و مسیر آناتومیک شنوایی، اختلال در پردازش شنوایی رد می‌شود و فقط باید بیماری‌های سیستم شنوایی کودک درمان شود. اگر هنوز نشانه‌های اختلال پابرجا بودند به سراغ درمان اختلال پردازش شنوایی می‌رویم.

درمان اختلال پردازش شنوایی

اختلال پردازش شنوایی، به عنوان یک بیماری مادام العمر شناخته شده است. اما این نکته به این معنی نیست که این بیماری درمانی ندارد. بلکه باید دانست که عواملی که باعث اختلال در پردازش شنوایی می‌شوند-به‌ویژه اگر ارثی و مربوط به ساختار مغزی کودک باشند- درمان نمی‌شوند. اما ما می‌توانیم با آموزش برخی مهارت‌ها به کودکان مبتلا به این اختلال به سازماندهی اطلاعات شنیداری در مغز آنها کمک کنیم. از سوی دیگر ما باید در کلاس درس، محل کار و خانه‌ی این افراد تسهیلات ویژه‌ای را فراهم کنیم که این افراد بتوانند صداها را بهتر بشنوند. برای نمونه صداهایی که به گوش این افراد می‌رسد باید شمرده‌تر و بلندتر باشد و تغییر لحن زیادی نداشته باشد. بنابراین والدین باید ابتدا در تشخیص بیماری فرزندشان کوشا باشند و پس از تشخیص این اختلال، آموزگاران و مسئولین مدرسه‌ی فرزندشان را در جریان بیماری او قرار بدهند تا مثلا آموزگاران با روش مناسب‌تری با این کودک سخن بگویند و در تدریس و املا گفتن، شرایط ویژه‌ی این کودک را در نظر بگیرند.

اگرچه مداخله‌های درمانی مانند آموزش مهارت‌های شنیداری در هر سنی می‌تواند به افراد دچار APD کمک کند، ولی پژوهش‌گران بر این باورند که با توجه به انعطاف‌پذیری ساختار مغزی کودکان و نوجوانان بهتر است درمان را در این سنین آغاز کنیم. چون ذهن، در زمان کودکی و نوجوانی بهتر می‌تواند با آموزش‌های ما سازگار گردد و تغییرات مورد نظر ما را بپذیرد.

«آموزش‌های شنیداری» که به افراد مبتلا به APD داده می شود، شامل تمرینات متنوعی است. این تمرینات کمبودهای ذهنی ویژه‌ی این افراد را جبران می کنند. فرایند درمان می‌تواند شامل آموزش‌های مستقیم فرد به فرد مثل گفتاردرمانی باشد و یا اینکه با کمک برخی نرم افزارهای رایانه‌ای مانند Fast Word و Earobics انجام شود. در هر حال، روش‌های به‌کار رفته در این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:

• کودک را در یک اتاقک مخصوص قرار می‌دهند و صداهایی را برای او پخش می‌کنند. این صداها به صورت کنترل شده و هوشمندانه ای با هم تداخل دارند. این روش برای تقویت مسیرهای مربوط به تمایز صداها از هم (مانند صدای زمینه و پیش زمینه) انجام می‌شود.
• آموزش واج‌هایی که صدای مشابه دارند( خروجی مشترک دارند، مانند "پ" و "ب")، با نشان دادن شکل نوشتاری این واج‌ها و تلفظ همزمان آن‌ها برای کودک و تکرار این اتفاق.
•  شناسایی محل صداها و جهت آن‌ها با قرار دادن کودک در فضایی که از سمت‌ها و فاصله‌های مختلف به او صدا می‌رسد.
• انجام بازی‌های شنیداری( مانند بازی نشستن روی صندلی با قطع شدن موسیقی)

این برنامه‌های درمانی باید منظم و در جلسه‌های متعدد انجام شوند. تعداد این جلسه‌ها متغیر هستند ولی بسیاری از پزشکان حدود چهار بار در هفته و هربار حداکثر تا نیم ساعت با این کودکان ملاقات می‌کنند. طولانی شدن زمان تمرین، ذهن کودک را خسته می‌کند و علاوه بر کاهش کیفیت یادگیری در کودک، باعث دلزده شدن او از ادامه‌ی درمان می‌شود. بنابراین بهتر است زمان هر جلسه تا حد امکان کاهش یابد و به تعداد آن افزوده شود.

مناسب‌سازی اماکنی مانند خانه، مدرسه و محل کار برای افراد مبتلا به APD

• بهبود فضای شنیداری: بستن در و پنجره‌ها، اضافه کردن موکت‌هایی روی دیوارها و پنجره‌ها برای جذب بهتر صدا
• کودک بهتر است نزدیک به منبع صدا بنشیند (مثلا در جلوی کلاس)
• نصب سیستم سه بعدی سازی صدا(استریو) در کلاس؛ با این کار، فرد در هرجای کلاس که بنشیند، به یک اندازه به او صدا می‌رسد.
• از بین بردن سایر منابع صدا به جز صدای آموزگار یا سخنران
• آموزگار و دانش‌آموزانی که درس ارائه می‌کنند باید گفتار روشنی داشته باشند و اگر دانش‌آموز مبتلا به APD بخواهد، یاید کلام‌شان را تکرار کنند.
• تکیه‌ی بیشتر بر آموزش کتبی( مانند نوشتن روی تخته، کاغذ و...)
• استفاده از فناوری‌های کمکی (مانند هدفون) برای تمرکز کامل بر صدای ضبط شده آموزگار.
• بهتر است آموزگاران درس را ساده‌تر ارائه کنند و از به کار بردن واژه‌ای دشوار بپرهیزند.
• آموزگار باید هر از گاهی از کودک مبتلا به APD بپرسد که آیا مطلب را فهمیده است یا خیر؟
• در خانه بهتر است در هنگام حرف زدن اعضای خانواده با هم، صداهای مزاحم مانند صدای تلوزیون بسته شود.
• در خانه بهتر است هرکدام از اعضای خانواده، جداگانه و با فاصله‌ی زمانی با کودک سخن بگویند و در اطراف او همهمه نکنند.
• باید به همه اعضای خانواده گوشزد شود که عدم درک این کودکان از حرف های‌شان به معنی کندذهنی آن‌ها نیست. بلکه باید با حوصله بیش‌تری با او سخن بگویند.

جمع بندی

اختلال پردازش شنیداری، اختلالی است که در ابتدای دوران کودکی بروز می‌کند ولی معمولا تا زمان به مدرسه رفتن کودک، پنهان می‌ماند. این اختلال ناشی از مشکلات شنوایی کودک نیست. بلکه مسیرهای مغزی او که مسئول سازماندهی، پردازش و تفسیر پیام‌های شنوایی هستند، دچار مشکل است. این بیماری با ضریب هوشی کودک ارتباطی ندارد. یعنی یک کودک می‌تواند حتی ضریب هوشی بسیار بالایی داشته باشد ولی به دلیل اختلال در پردازش اطلاعات شنیداری، در درک مطالب درسی دچار اشکال شود. از جمله نشانه‌ها آن می‌توان به عدم تمایز صداها در محیطی که چند صدا وجود دارد و همچنین گم کردن منابع و جهت‌های صداها اشاره کرد. این اختلال، روند درس خواندن کودک را با مشکل جدی روبه‌رو می‌کند. کودکی که نتواند آواهای ویژه هر واج را به‌درستی تشخیص دهد و از طرفی توان تفسیر چند واج پیوسته را در قالب یک واژه نداشته باشد، حتما در سایر مهارت‌های آموزشی مثل خواندن و املا و درک مطلب دچار مشکل می‌شود. این اختلال بسیار مهم است و به محض شناسایی، باید درمان آن آغاز شود. درمان این اختلال بیشتر به صورت تمرین مهارت‌های شنیداری است. این تمرینات توسط یک متخصص شنوایی درمانی و یا نرم افزارهای ویژه این اختلال انجام می‌شود. شروع درمان این اختلال در کودکی باعث می‌شود که فرد در مدرسه و در محل کار دچار مشکلاتی کم‌تری شود. در نهایت باید مانند همه اختلال‌های عصبی-روانی کودکان، به والدین درباره این بیماری هشدار داده شود و آن‌ها را درمورد این اختلال و نشانه‌های آن آگاه کنیم که با دیدن اولین نشانه‌های این اختلال فرزند خود را نزد پزشک ببرند. ابتدا یک متخصص گوش و حلق و بینی باید کودک را ببیند تا اگر در مسیر آناتومیک شنوایی مثل گوش‌هایش مشکلی وجود داشته باشد، درمان بشود. اگر اختلال شنوایی در کودک رد شد یا اگر بیماری‌های شنوایی او درمان شد اما همچنان در پردازش اطلاعات شنوایی مشکل داشته باشد، باید به فکر اختلال پردازش شنوایی(APD) در او افتاد و درمان این اختلال را آغاز کرد. باید در نظر داشت که در کنار پیگیری درمان این کودکان، فضای خانه و مدرسه آن‌ها نیز برایشان مناسب سازی شود. برای این کار باید اعضای خانواده و آموزگاران کودک از اختلال او آگاه باشند و جنبه‌های این اختلال را به خوبی بشناسند تا بتوانند در مسیر بهبودی به او کمک کنند.