کودکان حواس پرت در مدرسه
در حالی که سایر دانش آموزان پشت میزهای خود و در سکوت کامل مشغول انجام تکلیفشان هستند او در صندلی خود مرتب تکان می‌خورد، مدادش را به زمین می‌اندازد، از پنجره بیرون را نگاه می‌کند، بعد ناگهان با صدای بلند با همکلاسی‌اش حرف می زند ولی او جوابش را نمی‌دهد. بیشتر بچه‌ها حاضر به بازی با او نیستند زیرا او حاضر نیست مقررات بازی را رعایت کند و اغلب با دوستانش با خشونت برخورد می‌کند؛ وسایلش همیشه نامرتب است و اغلب کتاب و لوازمش را گم می‌کند. او یکی از ۳ تا ۵ درصد کودک دبستانی مبتلابه اختلال کمبود توجه ـ بیش فعالی (ADHD) است. پسرها ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از دخترها به این اختلال مبتلامی شوند.
انواع اختلالات در کودکان
نوع غالباً بی توجه، نوع غالباً بیش فعال (تکانشگر) و نوع مرکب؛ کود کان مبتلابه نوع اول بیش فعالی د ر توجه و د قت و تمام کردن کارها مشکل د ارند و کودکان حواس پرت و آشفته ای هستند، محققان د ریافته اند که این کودکان د ر انجام کارهای تحصیلی نیز مشکل دارند. در نوع بی توجهی، کودک بیشترین مشکل را در نگهد آری توجه و تمرکز دارد. به نظر می‌رسد که او هیچ توجهی به صحبت‌های طرف مقابل نمی‌کند، د ر اتمام کارهایش حتی آن کارهایی که خودش دوست دارد، مشکل دارد، به جزئیات بی توجه است، هنگام بازی یا انجام تکالیف تمرکز کافی ندارد، وسایل خود را مدام گم می‌کند یا در خانه و مدرسه جا می‌گذارد. د ختران بیشتر از پسران به این نوع اختلال د چار می‌شوند.
در نوع پرتحرکی، کود ک بسیار پرتحرک بود ه وعمد تا د ست به کارهای خطرناک ازجمله بازی با وسایل برقی، بالارفتن از د یوار یا کمدها و... می زند، پرحرف است، رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهد، دائما می‌خواهد جلب توجه کند، سر جای خود مدام وول می‌خورد، حرکت‌های بیجا از خود نشان می د هد، با دست‌هایش زیاد بازی می‌کند، برای انجام هر کاری عجله دارد و همیشه در حال دویدن است. این نوع اختلال بیشتر در پسران دید ه می‌شود. در نوع مرکب کودک هم نسبت به اطراف بی توجه است و هم از پر تحرکی برخوردار است.
نشانه‌های ابتلابه اختلال کمبود توجه ـ بیش فعالی
کودکان مبتلابه این اختلال نمی‌توانند بیش از چند دقیقه با یک تکلیف به سر برند، آن‌ها معمولامقررات را نادیده می‌گیرند و در صورت ناکامی، واکنش خصمانه نشان می‌دهند؛ هوش این کودکان عادی است، اما در تکالیفی که به توجه مستمر نیاز دارند ضعیف عمل می‌کنند. آن‌ها فعالیت حرکتی بیش از اندازه ای دارند، به همین دلیل والدین و معلمان را خسته می‌کنند و سایر کودکان را می‌رنجانند. انجام کارهای خطرناک بدون آن که به پیامد آن‌ها فکر کند، رفتارهای آزاردهنده، نافرمانی و عدم همکاری، خودآزاری (کندن مو و پوست خود، تصادف کردن به میزانی بیش از دیگران، داشتن عزت نفس پایین و احساس ناکامی، نشان دادن بسیاری از مشکل‌های خود حتی در خواب (تکان خوردن پیاپی و جابه جا شدن)، داشتن مشکل‌های اجتماعی مانند گوشه گیری یا پرخاشگری، اختلال‌های زبان و گفتار، اختلال در خواندن و نوشتن، مشکل سازگاری در موقعیت‌های جدید، نارسایی‌های شناختی، اختلال‌های خلقی و افسردگی از دیگر نشانه‌های کودکان مبتلابه اختلال کمبود توجه ـ بیش فعالی است.
دکتر کتایون خوشابی، فوق تخصص روانپزشکی کودکان در مورد اختلال بیش فعالی کودکان می‌گوید: معمولااختلال از ۳ سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می‌شود. وی می‌افزاید: کودکان مبتلادر دوره شیرخوارگی اغلب پرتحرک بوده و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می‌دهند، کم خواب و کم غذا بوده و زیاد گریه می‌کنند. این متخصص روانپزشکی کودکان معتقد است که این کودکان با ورود به مدرسه بیشتر مساله دار می‌شوند؛ چون کودکان پرتحرک برای نشستن سر کلاس مشکل دارند، بسته به شدت اختلال معمولایک یا دو زنگ اول را تحمل می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی قراری و پرتحرکی نشان می‌دهند، به عناوین مختلف سر جایشان تکان می‌خورند، با همکلاسی‌های خود صحبت می‌کنند یا درخواست مکرر برای بیرون رفتن از سر کلاس را دارند.
نقش تغذیه در بیش فعالی
شکر و چاشنی‌های غذا علائم بیماری را تشدید می‌کنند. برخی محققان معتقدند که حساسیت‌های غذایی، مسمومیت با فلزات سنگین، رژیم غذایی کم پروتئین، کمبود مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری، اختلالات تیروئیدی و کمبود ویتامین‌ها خصوصاً ویتامین‌های گروه B از عوامل خطر ایجاد اختلال بیش فعالی هستند. کمبود منیزیم هم می‌تواند علائم روانی زیادی از قبیل افسردگی، اضطراب، بی قراری و تحریک پذیری ایجاد نماید. به نظر می‌رسد که کودکان مبتلابه این بیماری دچار کمبود مواد معدنی مثل منیزیم، روی و آهن باشند.
والدین و کودکان بیش فعال
والدین این کودکان باید برای فعالیت‌های روزانه کود ک مانند بید آر شد ن، بازی کرد ن و وعده های غذای او برنامه منظمی پیش بینی کنند و به کودک در مورد قوانین خانه وعواقب رعایت نکردن آن‌ها توضیحاتی دهند و بسیار اهمیت دارد که این قواعد را برای آن‌ها بنویسند و در جایی که کودک ممکن است مرتب آن را ببیند نصب کنند. چون کودکان پرتحرک برای نشستن سر کلاس مشکل دارند، بسته به شدت اختلال معمولایک یا دو زنگ اول را تحمل می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی قراری و پرتحرکی نشان می‌دهند تقویت با پاد اش و تحسین رفتارهای خوب، نظاره کود ک هنگام حضور د ر جمع د وستان، بازخورد مثبت با کلام و د اد ن جایزه به واسطه تسلط بر مهارت‌های اجتماعی برای کود کان مبتلابه بیش فعالی، تقدم تشویق بر تنبیه، نشان د اد ن مد اوم علاقه به او برای افزایش اعتماد به نفس کود ک، فاصله گرفتن از کشمکش، همکاری نزد یک با مد رسه و آگاهی از پیشرفت تحصیلی کود ک، ناد ید ه گرفتن تخلف‌های کوچک و تماس مرتب با معلم کودک ازجمله وظایف والدین در قبال کودکان بیش فعال است.
معلمان و کودکان بیش فعال
در مورد کودکان ADHD آنچه که مهم است نحوه برخورد معلمان با این کودکان است و در حقیقت کلید اصلی موفقیت یا عدم موفقیت این دانش آموزان در امر تحصیل است و در روش تدریسی که معلمان به کار می‌برند باید میزان عیب جویی و انتقاد از این دانش آموزان را تا حد امکان کاهش دهند، میزان توجهشان به این کودکان باید مناسب بوده و کم و زیاد نشود، این کودکان باید همکاری مداوم و لازم در برنامه اصلاحی کلاس داشته باشند؛ معلمان باید یک رابطه عاطفی بسیار سازنده و مثبت بین خود و این گونه دانش آموز به وجود بیاورند و همزمان با مشاور، مدیر، والدین کودک، روان شناس و روانپزشک کودک در ارتباط باشند.
در مورد تدریس، مسلماً باید در موقعیت‌هایی ارائه شود که توجه آن‌ها به معلم باشد و در هر بار آموزش فقط یک تکلیف تحصیلی تعیین گردد و تکالیف طولانی و زمان بر باید به بخش‌های کوچک تر تقسیم شود تا حجم فشار به فراخنای توجهشان کاهش یابد، دستور انجام کار و هر تکلیف باید مرحله به مرحله به دانش آموز ADHD ارائه گردد و پس از آن باید خواست که آن را تکرار کنند تا از فهمیدن مطلب توسط آن‌ها اطمینان حاصل شود. معلمان نباید در طول درس‌های شفاهی ارتباط چشم را با این کودکان قطع کنند، درس‌ها را مختصر و واضح تهیه کنند و در دادن درس‌های روزانه پیوسته و ثابت باشند و درس‌های پیچیده را ساده کنند و از درس‌های متعدد و زیاد بپرهیزند و مطمئن شوند دانش آموزان قبل از شروع کار درس را فهمیده‌اند.
معلمان باید «جای» دانش آموز را تغییر دهند، اما توجه کنند تا او به دلیل کار آن‌ها پی نبرد و او را قانع کنند که دوست دارند به او نزدیک تر باشند و او را در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به خود بنشانند و سعی کنند دانش آموزی آرام و ترجیحاً زرنگ را در کنار او بنشانند (کودک بیش فعال، باهوش و سریع است) و نگذارند دانش آموزان بیش فعال در کنار یا نزدیک هم بنشینند. همچنین این گونه دانش آموزان، نباید نزدیک در ورودی کلاس، پنجره، انتهای کلاس و حتی در کنار کلید برق بنشینند. هر عامل کوچکی، وسیله ای برای حواس پرتی آن‌ها است، حواس آن‌ها حتی با عبور یک پرنده پرت می‌شود!
درمان و عاقبت بیش فعالی...
دکتر کتایون خوشابی در مورد درمان و عاقبت بیش فعالی در کودکان می‌گوید: معمولااین کودکان با افزایش سن بهتر می‌شوند البته بهبودی قبل از ۱۲ سالگی بعید است ولی بین سنین ۱۲ تا ۲۰ سالگی اکثر افراد مبتلابه این اختلال بهبود می‌یابند. وی می‌افزاید: در ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد علایم تا بزرگسالی باقی می‌ماند، افراد مبتلابه این اختلال در بزرگسالی علایم مربوط به پرتحرکی را ندارند، بلکه بیشتر بی قراری دارند، تکانه ای عمل می‌کنند و اختلال در توجه و تمرکز را نشان می‌دهند. حدود ۷۰ ـ ۶۰ درصد کودکان ADHD دچار لجبازی و پرخاشگری هستند که اگر این اختلال درمان نشود لجبازی و پرخاشگری روز به روز بیشتر می‌شود و تا به حدی می‌رسد که در دوران نوجوانی به شخصی بی توجه به قوانین اجتماعی و در نهایت «بزهکار» می‌شوند.
اما تشخیص به موقع و زود هنگام اختلال و ارجاع سریع کود ک به پزشک متخصص امکان کاهش آسیب را فراهم می‌سازد و آنچه که بیشترین تأثیر را بر روند و تأثیر د رمان می‌گذارد همین تشخیص به موقع است. گفتنی است درمان کودک بیمار به تنهایی کافی نیست و لازم است خانواده او نیز آموزش‌های لازم را فراگیرند. یکی از راه‌های حمایت از خانواده، تشکیل گروه‌های حمایتگر است از خانواده‌هایی که فرزندان بیش فعال کم توجه دارند، تشکیل شده است. در این گروه خانواده‌ها در تاریخ مشخصی گرد هم می‌آیند و نسبت به مشکلات و دستاوردهایشان صحبت می‌کنند و از حمایت عاطفی و مشورت یکدیگر بهره مند می‌شوند بسیار مهم است که اولیا، مدرسه و معلم در جریان بیماری این کودکان قرار گیرند، این مساله به پذیرش کودک در محیط مدرسه کمک شایانی می‌کند.
نویسنده: الهام طباطبایی
منبع
روزنامه جام جم, شماره ۲۹۷۵, به تاریخ ۱۳۸۹/۸/۱, صفحه ۱۸