ضوابط و استانداردهای کلی طراحی معماری فضاهای آموزشی
آیین کار ایمنی درهای مدارس
۱ـ درهای فضاهای آموزشی باید طوری نصب شوند که جهت بازشوی آنها به طرف خارج باشد.
۲ ـ در فضای پلکان‌ها حداقل به اندازه یک پاگرد محل نصب در باید تا اولین پله فاصله داشته باشد.
۳ ـ در سالن‌ها بهتر است در خروجی وسط دیوار نصب شود.
۴ ـ در راهروها محل اتصال در باید عقب‌تر از محل عبور باشد تا مانع عبور و مرور نگردد.
۵ ـ در فضای پلکان جهت بازشوی در به سمت دیوار باشد نه پله، به صورتی که مانع عبور و مرور نشده و از عرض پاگرد کاسته نشود.
۶ ـ درها نباید در محلی نصب شوند که در حالت باز مانع و یا مزاحم باشند.
۷ ـ در مدارس باید حتی المقدور از کاربرد درهای شیشه‌ای اجتناب شود و در صورت استفاده از این نوع درها در فضای غیر آموزشی باید با نصب علائم روی آن با مشخص نمودن حاشیه در شیشه‌ای از طریق نصب نوارهایی در پیرامون شیشه با آگاهی دادن به افراد از بروز حوادث جلوگیری شود.
۸ ـ اگر در فضاهای غیر آموزشی مدرسه از درهای بادبزنی که در دو جهت قابل بازشدن هستند، استفاده شود باید قسمتی از آن دارای شیشه باشد تا افرادی که در دو طرف آن در رفت و آمد هستند یکدیگر را رویت و از برخورد جلوگیری شود.ارتفاع شیشه خور از کف برای کودکان ۷۵ سانتیمتر و برای بزرگسالان ۷۵/۱ متر می‌باشد.
۹ ـ در مدارس نباید از درهای بادبزنی دو لنگه مخصوصاً نوع سنگین آن استفاده شود.
۱۰ ـ برای جلوگیری از گیر کردن لبه آستین و یا بند کیف به دستگیره در، دستگیره باید خم شده باشد و یا فاصله آن از سطح از ۳میلیمتر بیشتر نباشد.
۱۱ ـ فاصله دستگیره تا لبه در نباید کمتر از ۵/۷ میلیمتر باشد.
۱۲ ـ درهای قاب فولادی مورد استفاده برای محل‌هایی که بیش از ۱۰۰ نفر متصرف دارد باید فقط دارای یک قفل باشد.
۱۳ ـ درهای کشویی فقط برای فضاهایی مجاز است که متصرفین آن کمتر از ۵۰ نفر باشد و نیروی بازکردن این نوع درها نباید بیش از ۶۷ نیوتن (۷/۶ کیلوگرم) باشد.
۱۴ ـ در رختکن مدارس شبانه‌روزی باید به گونه‌ای باشد که برای کودکان از سمت داخل به راحتی قابل بازشدن باشد.
۱۵ ـ هر اطاق یا فضایی که ظرفیت متصرفین آن بیش از ۵۰ نفر بوده و یا مساحت آن بیش از ۹۳ متر مربع باشد بایستی حداقل دارای دو در خروجی جداگانه باشد که عملاً مجاور یکدیگر قرار می‌گیرند.
۱۶ ـ عرض مفید بازشوی درها نباید کمتر از ۸۱ سانتیمتر باشد. اگر از درهای دو لنگه استفاده شده است عرض مفید بازشوی یک لنگه از آنها نباید کمتر از ۸۱ سانتیمتر باشد.
۱۷ـ عرض مفید درهای تک لنگه‌ای در معابر خروجی نبایستی بیش از ۱۲۲ سانتیمتر باشد.
۱۸ ـ سطح کف دو طرف در باید در یک سطح باشد و این یکسانی سطوح باید حداقل به اندازه عرض لنگه بزرگ‌تر در ادامه داشته باشد.
۱۹ـ هنگام چرخش در به سمت مسیر خروجی باید اجازه دهد که حتی المقدور ۲/۱ عرض خروجی مورد نیاز راهرو یا کریدور باز و بدون مانع باشد. وقتی در کاملاً باز می‌شود برآمدگی و جلو آمدگی در نباید بیش از ۱۸ سانتیمتر از عرض راهرو یا کریدور را مسدود نماید.
۲۰ ـ درهای دوار نباید برای فضاهایی که بیش از ۵۰ نفر بوده تعبیه گردد.
آیین کار ایمنی پنجره‌های مدارس
۱ ـ طرح و ابعاد پنجره نباید طوری باشد که شیشه خور آن دارای سطح بزرگی باشد.
۲ ـ بر حسب طرح در بعضی موارد می‌توان با رعایت مسائل ایمنی در جلوی پنجره‌ها بالکن و یا تراس کم عرض در نظر گرفت.
۳ ـ جهت جلوگیری از سقوط کودکان در طبقات بالاتر می‌توان از حفاظ استفاده نمود.
۴ ـ هر نوع کلاس یا فضای آموزشی با مساحت بیش از ۲۳ متر مربع بایستی حداقل دارای یک پنجره جهت خروج اضطراری یا تهویه باشد.
۵ ـ پنجره‌ها بایستی از داخل و بدون استفاده از وسایل و ابزار قابل بازشدن باشد و حداقل ابعاد بازشوی پنجره بایستی به ترتیب (۵۰ سانتیمتر عرض و ۶۰ سانتیمتر ارتفاع) بوده و سطح بازشوی آن از ۵۳/۰ متر مربع کمتر نباشد.
۶ـ ارتفاع لبه پایین بازشوی پنجره از کف تمام شده نباید بیش از ۱۱۲ سانتیمتر باشد.
۷ ـ فاصله قفل یا وسیله بازکردن پنجره از کف تمام شده نباید بیش از ۱۳۷ سانتیمتر باشد.
۸ ـ در صورتیکه کلاس یا فضای آموزشی دارای یک در باشد که مستقیماً به یک فضای باز ارتباط دارد می‌توان از تعبیه پنجره برای آن صرفنظر نمود.
۹ ـ محل نصب پنجره طوری باشد که در موقع بازشدن ایجاد برخورد مزاحمت نماید.
۱۰ـ پنجره‌هایی که در انتهای راهروها و کریدور و پاگرد پلکان‌ها نصب می‌گردند باید از کف دارای ارتفاع ۸۰ سانتیمتر باشد و در غیر اینصورت تا این ارتفاع (۸۰ سانتیمتر) دارای نرده چوبی و یا فلزی مناسب باشند.
آیین کار ایمنی کریدورها و راهروهای مدارس
۱ـ عرض راهروها در مدارس چهار کلاسه باید ۴/۲ متر باشد و به ازاء هر کلاس بیشتر ۲۰ سانتیمتر به عرض آن اضافه شود.
۲ ـ سطح راهروها برای ۸ تا ۱۵ کلاس ۱۰% تا ۲۷ کلاس ۱۲% و تا ۳۶ کلاس ۱۴% و بیشتر از آن ۱۵% کل سطح زیر بنا.
۳ـ سطح راهروها برای دوره‌های دبیرستان تا ۱۲ کلاس ۱۲% و بیشتر از ۱۲ کلاس ۱۵% کل سطح زیربنا.
۴ ـ راهروهای ارتباطی ساختمان‌ها که در فضای آزاد قرار گرفته باید سرپوشیده باشند، از این راهروهای سر پوشیده می‌توان در فصول سرد و در مواقع بارندگی به عنوان فضای تفریح استفاده می‌شود.
۵ـ چنانچه از بالکن و یا پل ارتباطی بین دو ساختمان به عنوان راهرو استفاده شود، جهت جلوگیری از سقوط باید نرده حفاظتی به ارتفاع حداقل ۸۰/۱ متر از کف راهرو داشته باشد.
۶ ـ فاصله میان نرده‌های موازی نباید بیشتر از ۱۰ سانتیمتر باشد.
ضوابط طراحی ایمنی پلکان
۱ـ تعداد پله‌ها در هر پلکان از سه پله کمتر نباشد. (وجود یک یا دو پله باعث به هم خوردن تعادل حرکتی دانش‌آموزان می‌شود.)
۲ ـ برای پلکانهای با تعداد بیش از سه پله باید دارای نرده محافظ باشد.
۳ ـ در صورتیکه عرض یکسر پلکان بیش از ۳ متر باشد در این صورت بهتر است در وسط نیز دارای نرده باشد.
۴ ـ پلکانهای رابط مانند پلکان محوطه باز باید دارای نرده حفاظتی باشند.
۵ ـ ارتفاع نرده برای بزرگسالان باید۹۰ سانتیمتر و برای خردسالان ۷۵ ـ ۸۰ سانتیمتر باشد.
۶ ـ قطر پروفیل دستگیره پلکان ۳۵ میلیمتر و فاصله آن از دیوار مجاوز حداقل ۷۰ میلیمتر باشد.
۷ ـ شیب کف پله نباید از ۲% درصد بیشتر باشد.
۸ ـ در هر پلکان عرض کف‌های پله با هم برابر و نیز ارتفاع سینه‌های پله با هم مساوی باشند.
۹ ـ شیارهای لبه پله در جهت طول پلکان باشد تا باعث خطای چشم نشود.
۱۰ ـ فاصله میان پله و سقف بالای آن نباید از 2 متر کمتر باشد. (این فاصله به طور عمودی اندازه‌گیری می‌شود.)
اصول طراحی ایمنی مدارس در برابر آتش
۱ ـ اصطلاحات
تخلیه خروج: بخشی از راه خروج که بین خروج و معبر عمومی قرار گرفته است.
حریق بند: قسمت‌هایی از بنا شامل دیوار، سقف و کف مقاوم حریق که بتواند در مقابل سوختن تمام بار حریق واقع در فضای مربوط به خود ایستایی و مقاومت کند.
در خودکار بسته شونده: این اصطلاح به درهای حریق یا سایر بازشوها گفته می‌شود که به منظور بسته شدن در یا باز شدن آن به هنگام حریق در اثر واکنش به برخی از محصولات احتراق یا از طریق گرفتن فرمان از محل دیگر است.
دیواردود بند: دیوار یا دیواره‌ای است که راهروی خروج را قطع می‌کند و به یک یا چند در مجهز است. این دیوار باید مانع گسترش آتش و دود باشد.
سطح مخاطره آمیز: فضاهایی از ساختمان که عملکردهایی شامل نگهداری، تهیه و یا کاربرد مواد بسیار قابل احتراق، مواد منفجره، مواد تولید کننده دود و یا گازهای سمی، مواد شیمیایی مضر و مهلک که امکان تولید شعله، انفجار، مسلم یا ایجاد حساسیت داشته باشد را سطوح مخاطره آمیز گویند.
ظرفیت راه خروج: مجموع مقدار عرضی که مجموع راه خروج در تمام طول مسیرها با توجه به بار تصرف با آن اندازه می‌شود در شرایط معمولی حداقل مقدار این عرض ۷۶ سانتیمتر است.
۲ ـ طراحی کلیه راه‌های خروج در ساختمان مدارس می‌بایست به گونه‌ای باشد که اولاً به وضوح قابل رؤیت متصرفان باشد و ثانیاً به طرز آشکاری علامت گذاری شده باشد به طوریکه راه منجر به مکان امن به روشنی قابل دسترسی باشد.
۳ ـ طول مسیر دسترسی به خروجی‌ها باید در روی کف و در طول محور مرکزی راه عبور معمول و از فاصله ۳۰ متر مانده به دورترین نقطه هر فضا تا وسط در خروج اندازه‌گیری شود.
۴ ـ تمام راهروهایی که به عنوان دسترسی خروجی برای تخلیه بیش از ۳۰ نفر در نظر گرفته می‌شوند با کاربرد اجزای سازه‌ای مقاوم باشند و حداقل یک ساعت در مقابل حریق از دیگر بخش‌های ساختمان مجزا باشند و درهایی که به آنها باز می‌شوند حداقل به مدت
۳۰ دقیقه در برابر حریق مقاوم باشند. طرح و نصب این درها باید به گونه‌ای باشد که احتمال نشت دود از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد.
۵ ـ راهروهای دسترسی خروجی باید دارای حداقل ۲۵۰ سانتمتر عرض مفید باشد.
۶ ـ استقرار هر نوع تأسیسات و تجهیزات از قبیل آبخوری، جالباسی و غیره چه به صورت ثابت و چه قابل انتقال در راهروهای دسترسی خروج به شرطی مجاز خواهد بود که عرض مفید راه به کمتر از ۱۸۳ سانتیمتر کاهش نیابد.
۷ ـ در راهروهای دسترسی خروج، هیچ بن بستی نباید دارای طول بیش از ۶ متر باشد.
۸ ـ راهروهای دسترسی به ردیف‌های صندلی باید حداقل ۱۰۷ سانتیمتر عرض مفید داشته باشند مگر آنکه راهرو از یک طرف با دیوار مجاور باشد که در آن صورت عرض مفید آن می‌تواند به حداقل ۹۱ سانتیمترکاهش یابد. راهروهایی که برای دسترسی به حداکثر ۶۰ صندلی در نظر گرفته شوند استثنائاً می‌توانندحداقل ۷۶ سانتیمتر عرض مفید داشته باشند. آرایش و موقعیت راهروها و صندلی در هر حال باید به گونه‌ای باشد که بین هر صندلی و راه حداکثر ۶ صندلی وجود داشته باشد.
۹ ـ طول دسترسی‌های خروج در ساختمان مدارس از هر نقطه بنا نباید از ۴۵ متر بیشتر شود مگر آنکه تمام بنا با شبکه با رنده خودکار تأیید شده محافظت شده باشدکه در آن صورت استثنائاً این طول به ۶۰ متر افزایش می‌یابد.
منبع