رانش‌پریشی (Dysarthria) در کودکان
رانش‌پریشی یک اختلال حرکتی گفتاری است که در آن، کنترل و هماهنگی ماهیچه‌های دهان، زبان، کام و تارهای صوتی دچار اختلال می‌شود. سکته‌ی مغزی، تومور مغزی، یا سایر آسیب‌های مغزی می‌تواند براین ماهیچه‌ها تاثیر بگذارد و در نتیجه سخن گفتن، غذا خوردن و تنفس فرد مشکل می‌شود. در این بیماری، عضلات تکلم ممکن است ضعیف شوند و یا اینکه از کار بیافتند. بسته به ناحیه‌ای که سیستم عصبی آسیب دیده است، نوع و سطح مشکلات ناشی از رانش‌پریشی می‌تواند متفاوت باشد. برخی از افراد مبتلا، فقط در تکلم مشکل دارند. اما در نوع شدیدترش فرد در جویدن و بلع و یا تنفس مشکل پیدا می‌کند.
گاهی اوقات نیز رانش‌پریشی، بر اثر اختلالاتی در خود عضلات تکلمی مثلا بر اثر ضربه و تصادف و... ایجاد می‌شود. بنابراین رانش‌پریشی، بسته به ناحیه‌ی آسیب دیده، به دو نوع تقسیم می‌شود:
- رانش‌پریشی مرکزی: ناشی از آسیب به مغز است
- رانش‌پریشی محیطی: ناشی از آسیب به اندام‌ها و عضلات مورد استفاده برای تکلم ایجاد می‌شود.
شایع‌ترین نوع رانش‌پریشی، نوع مرکزی آن است که هم می‌تواند مادرزادی باشد و هم اکتسابی. برخی از کودکان با آسیب نواحی مربوط به عضلات تکلم به دنیا می‌آیند. این کودکان نشانه‌های رانش‌پریشی را در هنگام تولد نشان می‌دهند. گریه‌ی آنها طبیعی نیست و خیلی دیر سخن گفتن را آغاز می‌کنند. برخی کودکان نیز در هنگام تولد و بر اثر آسیب‌های زمان زایمان دچار ضربه به سر و در نتیجه ابتلا به رانش‌پریشی می‌شوند. برخی بیماری‌های مادرزادی شدید مغزی نیز می‌توانند در کنار همه‌ی اختلالاتی که ایجاد می‌کنند، رانش‌پریشی را نیز شامل شوند. برای نمونه فلج مغزی، می‌تواند عاملی برای رانش‌پریشی هم باشد.
رانش‌پریشی اکتسابی، در نتیجه‌ی آسیب مغزی در مراحل بعد از زایمان است.
رانش‌پریشی بزرگسالان بیشتر از نوع اکتسابی است، سکته‌ی مغزی، تومور مغزی یا بیماری پارکینسون، ضربه به سر و....
گسترش رانش‌پریشی
آسیب‌های مغزی که باعث رانش‌پریشی می‌شود.
مشخص نیست که رانش‌پریشی در بین افراد یک جامعه چقدر فراگیر است. آنچه روشن است این است که برخی بیماری ها، احتمال ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- اسکلرز جانبی آمیوتروفیک (ALS): ALS یک بیماری عصبی است که عصب‌های درون مغز و طناب نخاعی را که فعالیت ماهیچه‌ها را کنترل می‌کنند، تحت تاثیر قرار می‌دهد. با ضعیف‌تر شدن ماهیچه‌ها، راه رفتن، حرف زدن، خوردن و تنفس دشوارتر می‌شود. یکی از افراد مشهور مبتلا به بیماری ALS، «استیون هاوکینگ» فیزیکدان و اخترشناس مشهور آمریکایی است. او در سن 21 سالگی دچار این بیماری شد و به تدریج قدرت راه رفتن، تکان دادن دست‌ها و حرف زدن خود را از دست داد. به دلیل رانش‌پریشی ناشی از ALS قادر به سخن گفتن نبود و فقط با وسیله‌ای که بر آن کدهای مورس را می‌نواخت می‌توانست با جهان ارتباط برقرار کند. با درمان و پرستاری مناسب، این بیماران می‌توانند تا سال‌ها به زندگی خود ادامه دهند. نمونه‌ی یک پرستاری و توانبخشی مناسب در بیماری‌های عصبی فلج‌کننده، استیون هاوکینز است که تا 74 سالگی عمر کرد و توانست چند کرسی استادی در فیزیک و ریاضیات دانشگاه‌های معتبر جهان را از آنِ خود کند. بنابراین، ALS یک بیماری است که می‌تواند باعث رانش‌پریشی شدید شود اما همه‌ی مبتلایان به ALS، به رانش‌پریشی مبتلا نمی‌شوند. بلکه تنها 30 درصد از این بیماران دچار رانش‌پریشی می‌گردند. بقیه که ALS شدید ندارند، ممکن است رانش‌پریشی را تجربه نکنند.
- مالتیپل اسکلروزیس(MS): MS بیماری شایعی است. شیوع این بیماری در زنان بیشتر است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های ایمنی بدن به اشتباه به پوشش سلول‌های عصبی حمله کنند و آنها را از بین ببرند. از آن‌جا که این پوشش‌ها سبب تسریع پیام‌رسانی عصبی می‌شوند، فقدان یا نقص آنها باعث کند شدن این پیام‌رسانی و در نتیجه ضعف عصبی_عضلانی می‌شود. این بیماری با خواب رفتگی اندام‌ها و صورت، خستگی شدید، اختلال عملکرد مثانه و سیستم گوارش و در نتیجه بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، مشکلات بینایی و اختلال در تکلم و بلع است. رانش‌پریشی در این بیماران شایع است تا 50 درصد از مبتلایان به MS به رانش‌پریشی مبتلا می‌شوند و نمی‌توانند به درستی با دیگران حرف بزنند.
- سکته‌ی مغزی: اختلال در خون‌رسانی به قسمت‌هایی از مغز که مسئول کنترل فعالیت عضلات حلق و دهان هستند، باعث می‌شود که فرد دچار رانش‌پریشی شود. حدود 60 درصد افرادی که دچار سکته‌ی مغزی می‌شوند، دچار رانش‌پریشی هم می‌شوند.
- بیماری پارکیسنسون: این بیماری یک اختلال پیش‌رونده، مخرب و درازمدت دستگاه عصبی مرکزی است که سیستم حرکتی بدن را مختل می‌کند. نشانه‌های این بیماری، آرام و به تدریج ظاهر می‌شوند. آشکارترین نشانه‌های زودرس این بیماری عبارتند از لرزش، خشکی بدن، آرام شدن حرکات و دشواری در راه‌رفتن است. این بیماری بر تکلم اثر می‌گذارد. به گونه‌ای که 70 تا 100 درصد افرادی که به پارکینسون مبتلا می‌شوند، دچار رانش‌پریشی می‌گردند. بنابراین با مشاهده‌ی اولین نشانه‌های پارکینسون، باید به فکر ابتلای او به رانش‌پریشی نیز باشیم و در پیشگیری از آن تلاش کنیم.
- ضربه به سر: ضربه به سر در ابتلا به رانش‌پریشی بسیار موثر است. حدود 65 درصد از افرادی که سرشان، در هر سنی، آسیب می‌بیند، دچار رانش‌پریشی می‌گردند.
علت‌های رانش‌پریشی
- بیماری‌ها و حوادث زمینه‌ای که در بالا برشمرده شد.
- عوارض جانبی برخی داروها مانند داروهای ضد تشنج
نشانه‌های رانش‌پریشی
نشانه‌های رانش‌پریشی، در کودکان و بزرگسالان مشترک است:
- تکلم نامفهوم
- صدای تودماغی
- حرف زدن همراه نفس کشیدن (مخلوط شدن صدای تنفس با صدای گفتار)
- خشونت صدا
- صدای بسیار بلند یا بسیار آرام در هنگام حرف زدن
- قطع شدن مکرر جملات
- نداشتن فراز و فرود در ادای جملات
- مشکل در حرکات مناسب زبان و لب
- مشکل در بلع که باعث ترشح مداوم آب دهان می‌شود.
این مشکلات باعث می‌شود که اطرافیان فرد مبتلا به رانش‌پریشی، در فهمیدن مقصود او با مشکل روبه‌رو بشوند. با توجه به شدت بیماری، ممکن است فرد گفتار منقطع، جملات کوتاه، سخنان تک کلمه‌ای و یا کلامی کاملا نامفهوم داشته باشد. با مشاهده‌ی اولین نشانه‌های این اختلال، والدین باید فرزند خود را نزد پزشک ببرند تا ابتدا تشخیص دقیق داده شود و با تایید ابتلای او به رانش‌پریشی، سریع‌تر فرایند درمانی را آغاز کنند.
رانش‌پریشی بر بهره‌ی هوشی افراد موثر نیست. همچنین نشانه‌ی هوش پایین نیز نیست. بلکه ممکن است با برخی بیماری‌ها مانند فلج مغزی همراه باشد که ناتوانی ذهنی نیز بخشی از این بیماری است و در نتیجه کند ذهنی و رانش‌پریشی با هم همراه باشند.
سایر بیماری‌ها که ممکن است با رانش‌پریشی اشتباه گرفته شوند:
برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث اختلال گفتاری شوند که از نظر سبب‌شناسی با رانش‌پریشی متفاوت هستند. این بیماری‌ها هستند:
- آپراکسی: این بیماری شبیه رانش‌پریشی است. زیرا هر دو شامل مشکلات در حرکت عضلات مربوط به گفتار افراد است. در آپراکسی، بیمار عضلات طبیعی دارد اما هماهنگی بین این عضلات وجود ندارد. اما در رانش‌پریشی، عضلات مسئول سخن گفتن، به دلیل عصب‌دهی ناقص، تحلیل می‌روند و قدرت حرکت کردن را ندارند.
- آفازی (زبان‌پریشی): این نوع اختلال در تکلم، ناشی از آسیب ناحیه‌های ویژه‌ای به نام «بروکا» و «ورنیکه» در مغز است. در این افراد درک و تجزیه تحلیل مغز درباره‌ی سخن گفتن دچار اختلال می‌شود. ممکن است عضلات تکلم افراد در این بیماری به خوبی حرکت کنند، ولی حرف‌های آنها مفهومی ندارد. چرا که تفسیر مغزی گفتار فرد در این بیماری از بین می‌رود، نه حرکت عضلات.
تشخیص رانش‌پریشی
تشخیص رانش‌پریشی، بر عهده‌ی یک گفتاردرمانگر توانا است. گفتاردرمانگر ابتدا فرزند شما را به یک متخصص مغز و اعصاب کودکان ارجاع می‌دهد تا علت زمینه‌ای اختلال گفتاری کشف شود. متخصص مغز و اعصاب با انجام معاینه و گرفتن تصاویر مغز و نوار مغزی، در می‌باید که اختلالی که باعث اختلال تکلم شده، در کدام قسمت مغز است، بر اثر ضربه است و یا مادرزادی است؟ به همراه این آسیب مغزی، آسیب‌های دیگری نیز در بخش‌های دیگر مغز وجود دارد؟ اگر اینگونه باشد، باید کودک را برای درمان چندین بیماری آماده نماییم.
قدم بعدی، گرفتن آزمایش‌های خون و ادرار است. این آزمایش‌ها، تعیین می‌کنند که آیا یک بیماری عفونی باعث این اختلال شده است یا خیر؟ آزمایش مایع مغزی نخاعی(CSF) نیز نیاز است تا تشخیص داده شود که آیا عامل عفونی در سیستم عصبی فرد وجود دارد یا ندارد؟ همچنین از راه بررسی مایع مغزی نخاعی می‌تواند به وجود تومور در مغز و یا نخاع پی ببرد.
بعد از انجام آزمون‌ها، از فرد تست‌های روانشناسی گرفته می‌شود تا مهارت‌های شناختی، درک گفتار و توانایی‌اش در خواندن و نوشتن و... سنجیده شود. رانش‌پریشی، مهارت‌های شناختی و درک گفتار و نوشتار و خواندن فرد را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. اگر فردی دچار اختلال در این زمینه‌ها باشد، تشخیص رانش‌پریشی، برای او رد می‌شود.
پس از رسیدن به تشخیص قطعی رانش‌پریشی، روند درمان فرد باید به سرعت شروع شود. چرا که دانشمندان امروزه بر این باورند که مغز کودک حالت کش‌سانی دارد و می‌تواند بر اساس مهارت‌هایی که به او آموزش می‌دهیم، ساختار مغزی‌اش را تا حدودی تغییر دهیم.
درمان رانش‌پریشی
-
درمان عوامل زمینه‌ای
درمان رانش‌پریشی، اغلب بر اساس شدت نشانه‌ها و همچنن نوع آن متفاوت است. در قدم اول باید اختلال زمینه‌ای درمان شود که در پی آن اختلال تکلم فرد نیز به طور نسبی بهتر می‌شود. برای مثال در صورت سکته‌ی مغزی، اگر خون‌رسانی به قسمتی از مغز که دچار نارسایی اکسیژن شده، زود برقرار شود، ممکن است آسیب وارد شده به مغز به اندازه‌ای نباشد که فرد را دچار رانش‌پریشی کند. اگر رانش‌پریشی ناشی از مصرف برخی داروها نیز باشد، پزشک با قطع این داروها، نشانه‌های این اختلال را از بین می‌برد.
-
گفتاردرمانی
بهترین و موثرترین راه درمان رانش‌پریشی، گفتاردرمانی است. گفتاردرمانگر به بیمار مبتلا به رانش‌پریشی کمک می‌کند تا بتواند به تدریج گفتار عادی خود را بازیابی کند و ارتباطات خود را با دیگران بهبود ببخشد. اهداف گفتاردرمانی در رابطه با رانش‌پریشی این‌ها هستند:
- افزایش سرعت گفتار
- تقویت غضلات گفتاری
- افزایش قدرت تنفس
- بهبود بیان
- آموزش به اعضای خانواده‌ی کودک برای برقراری ارتباط درست و باحوصله در
دوره‌های گفتاردرمانی، اثر خوب و ماندگاری بر سخن گفتن کودک مبتلا به رانش‌پریشی دارد. امروزه فناوری نوین دیجیتالی نیز به کمک گفتاردرمانگران آمده است که با آموزش مهارت‌های گفتاری می‌توانند به کودکان مبتلا کمک کنند. این نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها، شیوه‌ی صحیح چرخاندن زبان در دهان و حرکات لب و سایر عضلات دهان را در هنگام ادای یک حرف یا واژه، به فرد می‌آموزد و فرد با تمرین این آموزش‌ها، به تدریج نحوه‌ی تلفظ خود را اصلاح می‌کند.
رانش‌پریشی، یک اختلال گفتاری پیش‌رونده است که با گذر زمان نشانه‌های آن در فرد مبتلا شدیدتر می‌شود. بنابراین باید زودتر تشخیص داده شود که با شروع کردن روند درمان آن، از پیشرفتش جلوگیری نماییم. نشانه‌های آن نامفهوم سخن گفتن، کوتاه و بریده سخن گفتن و... هستند. والدین و آموزگاران باید این نشانه‌ها را بدانند تا در صورت بروز اولین نشانه‌ها برای تشخیص و درمان آن اقدام کنند.
عوامل زیادی در ایجاد رانش‌پریشی بیان شده‌اند ولی مهم‌ترین آنها، اختلالات مغزی مادرزادی و بیماری‌های آسیب‌رسان به سیستم عصبی مرکزی است. بخشی از درمان رانش‌پریشی، درمان همین بیماری‌های زمینه‌ساز است.
درمان این اختلال، بیشتر بر گفتاردرمانی تکیه دارد. گفتاردرمانگر با تمرین مداوم، می‌تواند با گذشت دوره‌ی درمانی ویژه، نشانه‌های این اختلال را در فرد مبتلا کم کند. البته در این مسیر، فناوری‌های نوین دیجیتال نیز می‌توانند به گفتاردرمانگر کمک کنند.
در آخر باید گفت رانش‌پریشی، بیماری است که ممکن است باعث اختلال تکلم دائمی فرد شود اما با شناسایی و تشخیص به موقع آن، می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد و به درمان کامل امیدوار بود.
برخی منابع
1- A Tool for Differential Diagnosis of Childhood Apraxia of Speech and Dysarthria in Children: A Tutorial
نویسنده: Jenya Iuzzini-Seigel(جینا لوزینی-سیگل)، پژوهشگر دانشکده‌ی گفتاردرمانی دانشگاه میلواکی آمریکار، و همکاران. سال انتشار: 2022.
2- Speech treatment for Hebrew-speaking adolescents and young adults with developmental dysarthria: A comparison of mSIT and Beatalk
نویسنده: Micalle Carl(میشل کارل)، استاد درمان اختلالات ارتباطی دانشگاه آریل اسراییل، و همکاران. سال انتشار: 2022.
3- PSYCHOLOGICAL INFLUENCE OF SPEECH DISORDERS AND THE CAUSES THAT CAUSE THEM ON THE CHILD'S PSYCHE
نویسنده: Elov Ziyodullo Sattorovich(ایلو زیودولو ساتروویچ)، مدرس روانشناسی دانشگاه بخارای ازبکستان، سال انتشار: 2022.
4- Speech Treatment Effects on Narrative Intelligibility in French-Speaking Children with Dysarthria
نویسنده: Gemma Moya-Galé(گما مویا- گالی)، استاد علوم ارتباطات دانشکاه بروکلین آمریکا، و همکاران. سال انتشار: 2021.
5- Dysarthria in children and adults with ataxia telangiectasia
نویسنده: Stefanie J G Veenhuis(استفانی جِی جی وینویز)، استاد بیماری‌های کودکان مرکز بیماری‌های گفتاری دانشگاه ندرلند هلند، و همکاران. سال انتشار: 2021.
دیگر تصاویر
ویراستار
عادله خلیفی
مترجم
لینک کوتاه