نمونه‌های پیشنهادی ابزار و دستگاه‌های تعاملی برای عرضه مفاهیم مربوط به آموزش فلسفه به کودکان

در این قسمت از  آموزش فلسفه به کودکانبه نمونه‌هایی از ابزارها و دستگاه‌هایی اشاره می‌شود که استفاده کودک از آن‌ها موجب تحریک ذهنی او می‌شود. کودک می‌تواند در محیطی که این دستگاه‌ها در آن با فضاسازی زیبا و هیجان‌آور تعبیه‌ شده وارد و با آن‌ها مواجه شود، آزادانه به آن‌ها دست بزند و بدون کمک دیگران آن‌ها را به کار اندازد و نتیجه تعامل خود را مشاهده کند.

تعامل عملی با دستگاه انگیزه یادگیری را بیش‌تر می‌کند و زمینه رشد مهارت‌های فکری و افزایش درک از خود و جهان پیرامون را برای کودکان فراهم می‌آورد.

• نام دستگاه نمایشی: چرخه داستان.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: مهارت‌های زندگی/ دست‌اورزی در منطق.
• هدف نمایش: ایجاد ارتباط میان افراد، موقعیت‌ها و روحیات آنان.
• مشخصه دستگاه: کودکان چرخه‌ها را می‌چرخانند و مشکلی برای فردی در موقعیتی خاص به وجود می‌آورند. کودکان مشخص می‌کنند این فرد چه واکنشی از خود نشان می‌دهد.

•  نام دستگاه نمایشی: بهتر ببینیم.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: دست ورزی در هنر و منطق.
• هدف نمایش: توجه به علت و معلول و تفکر تحلیلی.
• مشخصه دستگاه: کودکان با نگاه کردن به نقاشی دیواری و سؤالاتی که پیرامون آن چیده شده است برگه‌ای را تکمیل می‌کنند و با واردکردن آن در یک نرم‌افزار پاسخ خود را با پاسخ دیگران مقایسه می‌کنند. سؤالات در موارد گوناگون طرح‌شده است، مانند این‌که نقاشی چه دوره تاریخی را نشان می‌دهد؟ شخصیت‌های داخل نقاشی چه احساسی دارند؟ احتمالاً چه چیزهایی را دوروبر خود می‌بینند؟ و جنس لباسشان چیست؟

• نام دستگاه نمایشی: به تصاویر فکر کنیم.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی، تفکر خلاق.
• هدف نمایش: چگونه می‌توان از یک تصویر برداشت‌های گوناگون داشت.
• مشخصه دستگاه: کودکان به تصاویر نگاه می‌کنند و برداشت خود را با یکدیگر مقایسه می‌کنند.

• نام دستگاه نمایشی: خواندن کلمات رنگی.
• هدف نمایش: پیش‌فرض‌ها چگونه بر چشم اثر می‌گذارند، ارتباط مغز با سیستم بینایی و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری.
• مشخصه دستگاه: صفحه‌ای شامل کلماتی بامعنای رنگ که بارنگ دیگری نوشته‌شده است مانند کلمه آبی که با قرمز نوشته‌شده است. کودکان سرعت بازگو‌کردن این کلمات رنگی را با یکدیگر مقایسه می‌کنند.

• نام دستگاه نمایشی: قاضی شویم.
• هدف نمایش: چگونه می‌توان از یک داستان برداشت‌های گوناگون داشت.
• مشخصه دستگاه: کودکان با شنیدن یک داستان، از راوی‌های گوناگون، در مورد خطاکار بودن شخصیت اصلی داستان قضاوت می‌کنند و آن را با قضاوت دیگران مقایسه می‌کنند. برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی، دست ورزی در تفکر.

• نام دستگاه نمایشی: نقشه ذهنی خودر را بکشیم
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی، دست‌ورزی و تفکر
• هدف نمایش: ترسیم نقشه ذهنی
• مشخصه دستگاه: کودکان با انتخاب موضوع و به‌کارگیری برچسب‌ها و جاگذاری در شاخه‌های مرتبط، نقشه ذهنی را تکمیل می‌کنند.

• نام دستگاه نمایشی: تحلیل کنیم و بچینیم.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: تفکر انتقادی، دست ورزی در تفکر.
• هدف نمایش: توجه به علت و معلول و تفکر تحلیلی.
• مشخصه دستگاه: کودکان باید قطعات را به صورتی در صفحه وارد کنند که در انتهای کار تمام آن‌ها به‌طور کامل در شیار قرار بگیرند. امکان بیرون آمدن قطعه نیست مگر آن‌که تمام چینش از ابتدا شروع شود.

• نام دستگاه نمایشی: جورچین مشارکتی.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: مهارت‌های زندگی، خلاقیت عمومی.
• هدف نمایش: بالا بردن مهارت همکاری، رقابت و ارتباطات.
• مشخصه دستگاه: پنج نفر در جور کردن مربع‌ها با یکدیگر به رقابت و همکاری می‌پردازند. قطعات مربع‌ها بین افراد تقسیم می‌شود و فقط یک حالت وجود دارد که مربع‌ها مرتب می‌شوند. همان‌گونه که افراد سعی می‌کنند زودتر از دیگران مربع خود را کامل کنند باید قطعات ناجور خود را با یکدیگر تعویض کنند.

• نام دستگاه نمایشی: چیدمان مربع  مثلث.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی.
• هدف نمایش: تشخیص شکل‌های هم مساحت، برش مساحت‌های ترکیبی
• مشخصه دستگاه: کودکان با تغییر چیدمان جورچین با ترکیبی به شکل مربع، ترکیبی به شکل مثلث به دست آورند.

• نام دستگاه نمایشی: عبور از رودخانه.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی.
• هدف نمایش: راهبرد حل مسئله و حذف موقعیت‌های نامطلوب.
• مشخصه دستگاه: کودکان باید آدمک را راهنمایی کنند تا روباه، مرغ و بار ذرت را از رودخانه عبور دهد، به‌گونه‌ای که هر بار فقط دو محموله را با خود حمل کند و مرغ و روباه و یا مرغ و بار ذرت را تنها نگذارد.

​

• نام دستگاه نمایشی: معمای هفت پل.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی، توپولوژی و نقطه‌یابی.
• هدف نمایش: راهبرد حل مسئله و حذف موقعیت‌های نامطلوب.
• مشخصه دستگاه: در منطقه‌ای میان رودخانه که با هفت پل به دو سوی رودخانه متصل است، می‌توان مسیری طرح کرد که هر شخص فقط با یک‌بار عبور از پل‌ها به خانه‌اش بازگردد؟

• ​نام دستگاه نمایشی: دست بند.
• برنامه درسی مرتبط با نمایش: خلاقیت عمومی.
• هدف نمایش: بالا بردن قدرت تفکر، توپولوژی و نقطه‌یابی.
• مشخصه دستگاه: کودک تلاش می‌کند دو دست‌بند تنیده شده درهم را بدون باز کردن آن‌ها از یکدیگر درآورد.

 نتیجه‌گیری آموزش فلسفه به کودکان در موزه‌های تعاملی علم

موزه‌های تعاملی که عمدتاً بر اساس نگرش و رویکرد سازنده گرایی یا ساختن گرایی ایجادشده‌اند، می‌توانند در راستای اجرای برنامه آموزش فلسفه به کودکان به کار گرفته شوند.

به‌عبارت‌دیگر، در این مقاله نشان دادیم که با استفاده از شیوه‌های فعال که در سازنده گرایی و یادگیری اکتشافی بر آن تأکید می‌شود می‌توان از طریق بازی با ابزارهای آموزشی و دستگاه‌های تعاملی به اهداف آموزشی برنامه آموزش فلسفه به کودکان رسید. بر اساس دیدگاه ساختارگرایی، مردم دانش خویش را می‌سازند و مفاهیم و نظریات را همان‌گونه می‌فهمند که در ذهن تفسیر می‌کنند.

بر اساس این دیدگاه که رویکردی کاملاً ایدئالیستی دارد واقعیت عینی جهان بیرونی مستقل از یادگیرنده فرض نشده و چنین نیست که یادگیرنده از راه یادگیری، نسخه‌ای از این جهان را به ذهن خود بسپارد.

بلکه یادگیرنده بر اساس تجارب شخصی خود، دانش (مفاهیم، اصول، فرضیه‌ها و ...) را می‌سازد و این کار به‌طور فعال صورت می‌گیرد. درواقع، سازنده گرایان به‌جای صحبت درباره معرفت، بیش‌تر درباره یادگیری صحبت می‌کنند.

مهم‌ترین ویژگی یادگیری نیز برای سازنده گرایان فعال بودن یادگیرنده است. این ویژگی ازنظر سازنده گرایان ویژگی ممیز یادگیری است. فقط با داشتن این ویژگی است که یادگیری معنا می‌یابد. ازنظر آن‌ها یادگیری صحیح عبارت است از: حضور فعال یادگیرنده در جریان ساخت معرفت؛ اما معرفت برای سازنده گرایان یک محصول قطعی نیست و متأثر از دگرگونی‌های همیشگی است.

از همین روست که سازنده گرایی را می‌توان مجموعه‌ای از نظریه‌ها در باب یادگیری دانست که در آن معرفت به یادگیری کاهش‌یافته است (ولوی و دیگران، ۱۳۸۸: ۳ - ۱۷).

باوجوداین و ازآنجاکه ساختارگرایان یا سازنده گرایان دانش را تابعی از کیفیت ساختن معنا از طریق تجارب فرد می‌دانند و با توجه به ماهیت برنامه آموزش فلسفه به کودکان که در اجرای برنامه درصدد ایجاد مهارت‌های تفکر بر اساس مشارکت‌های جدی و گروهی فراگیران است و لذا در این برنامه فرایندهای یادگیری از اهمیت شایانی برخوردارند، رویکرد روش فعال و سازنده گرایی و محصول آن یعنی موزه‌های تعاملی را علاقه‌مندان به برنامه آموزش فلسفه به کودکان می‌توانند به‌کارگیرند.

بنابراین، تحقق اهداف آموزش فلسفه به کودکان با حضور در محیطی فعال مانند موزه‌های تعاملی علم و همراه با ابزار کمک‌آموزشی و دستگاه‌های تعاملی و در محیطی بانشاط و دل‌انگیز در ضمن تفریح و سرگرمی کودکان امکان‌پذیر است.

در چنین محیطی است که کودکان بین ۵ تا ۱۲ سال با دستگاه‌ها و ابزارهایی مواجه می‌شوند که می‌توانند آزادانه به آن‌ها دست بزنند، بدون کمک دیگران از آن‌ها استفاده کنند، بر اساس علاقه‌شان مجذوب دستگاه شوند و نتیجه بازی و تعامل خود را در ذهن بیندوزند.

در موضوعات انتزاعی، در موزه شرایطی فراهم می‌شود که یادگیرنده به درک عمیق روابط پدیده‌ها و چگونگی حل معضلات آن نائل شود. توجه به روابط علی و معلولی و اختلاف در رویکردهای مختلف ذهنی که موجب تفاسیر متفاوت افراد از پدیده‌ها می‌شود، از دستاوردهای این روش آموزشی است.

چون توجه کودک برای مدتی به خود معطوف می‌شود، انگیزه یادگیری در او تقویت می‌شود و به تفکر و تفحص وا‌داشته می‌شود و از این رهگذر زمینه برای آنچه در آموزش فلسفه برای کودکان موردنظر است، یعنی پرورش تفکر روحیه گفت‌وگو و استدلال ورزی و کاوش گری و توسعه توانایی‌های فردی و اجتماعی تا حدودی تأمین می‌شود.

منابع

ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۰۷ ق). تاریخ اسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، ج ۱۱، بیروت: دارالکتاب العربی.
صفوی، امان اﷲ (۱۳۸۷). روش‌ها، فنون و الگوهای، تدریس تهران: معاصر.
فوشه، پل (۱۳۳۷). خواندنی‌های کودکان و احتیاجات آنها ترجمه علی محمد کاردان، راهنمای، کتاب تهران: سخن.
کدیور، پروین (۱۳۸۸). روان‌شناسی، یادگیری تهران: سمت.
لطف‌آبادی، حسین (۱۳۸۷). روان‌شناسی، تربیتی تهران: سمت.
لیپمن، متیو (۲۰۰۳). مصاحبه با مهرنیوز www.mehrnews.com.2003 مهجور، سیامک رضا (۱۳۷۰). روان‌شناسی، بازی تهران: راه گشا.
ولوی، پروانه، محمدجعفر پاک‌سرشت، مسعود صفایی مقدم، جمال حقیقی و یداﷲ مهرعلیزاده (۱۳۸۸).
بررسی تحلیلی مبانی معرفت‌شناختی سازنده گرایی و مضمون‌های تعلیم و تربیتی آن، مجله علوم، تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره پنجم، ش ۴.

Bruner, J. S. (1960). "The Act of Discovery", Harvard Educational Review, Vol. 31.
Edeiken, Linda R. (1992). "Children's Museums: The Serious Business of Wonder, Play and Learning", Curator, Vol. 35, No. 1.
Fisher, Helen V. (1960). "Children's Museums: A Definition and Credo", Curator, Vol. 2, No. 3.
Hein, George E. (1995). "The Constructivist Museum", Journal of Education in Museum, No. 16.
Schunk, D. H. (2000). Learning Theories: An Educational Perspective, New Jersey: Merrill Prentice Hall.
Veverka, John A. (2002). "Planning for Interpretive Training Courses", The National Journal for Interpretation Canada, Vol. 28, No. 3.
Lewin, Ann W. (1989). "Children's Museums: A Structure for Family Learning", Hand to Hand: Children's Museum Network, Vol. 3, No. 1.
Danilov, Victor J. (1986). "Discovery Rooms and Kidspaces: Museum Exhibits for Children", Science and Children, Vol. 23, No.4.

آموزش فلسفه به کودکان در موزه‌های تعاملی علم (بخش نخست)
آموزش فلسفه به کودکان در موزه‌های تعاملی علم (بخش دوم)