آشنایی با مراحل رشد کودک

متخصصان تعاریف مختلفی از رشد ارائه نموده اند، یکی ازاین تعاریف جامع عبارتنداز:

همه‌ی تغییرات وتحولاتی که از زمان تشکیل سلول تخم تا هنگام مرگ در انسان روی می‌دهد، رشد حرکتی مستمر، دائمی وپیوسته به‌علاوه گامی آهسته وزمانی همراه با جوش وخروش است.

با این تعریف از رشد، اکنون به بررسی رشد جسمانی، شناختی، عاطفی واخلاقی کودک از تولد تا اواخر کودکی ۱۲-۱۱ سالگی می‌پردازیم.

رشد از تولد تا پایان کودکی

دوره‌ی نوزادی حدود یکی دوهفته اول زندگی است. دراین مدت نوزاد خود را با اوضاع جدید زندگی سازگار می کند وبا وجود آن‌که وابستگی مستقیم جسمانی او با مادر قطع می‌شود، برای رفع بسیاری از نیازهای خود وابسته به او باقی می‌مانند. نوزاد انسان در ابتدا نمی‌تواند ازخود مراقبت کند وبرای زنده ماندن و حفظ تعادل محیط داخلی نیازمند به دیگران است.

البته بدیهی است که نوزاد برای سازگارشدن با محیط قابلیت‌های بسیاری دارد، او می‌تواند ببیند، بشنود، نسبتا به بو ومزه واکنش نشان میدهد و نسبت به درد، لمس وتغییر جا از خود حساسیت‌هایی بروز می‌دهد.

درطی این دوره حرکات نوزاد کاملا ناهماهنگ است وانرژی بسیاری صرف آن میشود. دربیشتر بازتاب‌های نوزاد، تمام تنه وپاها به حرکت در می‌آید. حرکت سر، در مقایسه با بدن بسیار کم است. حرکات اختصاصی که به قسمت‌های محدود مربوط می‌شود، بیشتر بازتابی است.

در دوره جنینی، بیشتر حرکات بدن جنین، بازتابی وتابع فعالیت نخاع شوکی وساقه مغز است. اهمیت بازتاب‌ها در ابتدا بسیار حیاتی است. زیرا زندگی نوزاد بدان وابسته است. اما با رشد کودک وسیستم عصبی او اهمیت این بازتاب‌ها رفته رفته کم می‌شود.

دستگاه عصبی انسان به اعتقاد عصب شناسان به سه شکل فعالیت می‌کند:

۱ -فعالیت‌های ساده بازتابی در سطح نخاع شوکی وساقهی مغز.

۲- فعالیت‌های کمی پیچیده تر مانند راه رفتن و ایستادن وغیره که با کمک مخچه وپل مغز صورت میگیرد.

۳- فعالیت‌های پیچیده مانند ادراک، حافظه و تفکر که با کمک قشر مغز ودستگاه ارتباطی پیچیدهی مغز انجام میشود.

براین اساس، رفتارهای نوزاد در ابتدا با کمک ساقه های مغز کنترل می‌شود، نه به وسیله‌ی کرتکس. ساقه‌ی مغز درقشر زیرمغز (کرتکس) قرار دارد وشامل قسمت‌هایی است که مسئول انجام زیستی اساسی مانند تنفس و بازتاب‌ها است.

در طی این دوره نوزاد نیازهای اساسی از قبیل اکسیژن، غذا وخواب را دارا است که اطرافیان برای وی تهیه می‌کنند.

رشد جسمانی

با توجه به دگرگونی بسیار دراندازه‌های بدنی نوزادان در هنگام تولد و میزان رشد آن‌ها، استفاده از میانگین یا فرم فقط یک تصویر کلی از رشد به دست می‌دهد. بطور متوسط وزن یک نوزاد طبیعی که پس از دوره‌ی کامل حاملگی به دنیا آمده است، در لحظه تولد، حدود سه تا سه ونیم کیلوگرم و قد او به طور متوسط بین ۵۰ -۴۸ سانتی‌متر است.

وزن نوزاد طبیعی برای سازگار شدن با محیط در ده روز اول تا سیصدگرم وزن خود را ازدست می‌دهد. اگر مقدار انرژی را که نوزاد در رویارویی با محرک‌های مختلف از دست می‌دهد، درنظر بگیریم، از دست دادن وزن تعجب آور نخواهد بود. کمبود وزن از هفته دوم جبران می‌شود واز زمانی که کودک بتواند به خوبی شیر بخورد وآن را هضم کند، بروزنش اضافه می شود تا اینکه در ۶ ماهگی وزنش به دوبرابر وزن هنگام تولد می‌رسد تا حدود ۱ سالگی وزن کودک تقریبا به سه برابر وزن وی هنگام تولد می‌رسد وسرانجام وزن وی در پایان ۲ سالگی به حدود ۱۴ برابر وزن هنگام تولد ۱۲ – کیلوگرم – خواهد رسید. سرعت رشد وزن درهر سال اول زندگی وهمچنین در دوران بلوغ به حداکثر خود می‌رسد.

قد

تغییرات قد نیز مانند وزن قابل توجه است. رشد سر در دوسال اول زندگی در مقایسه با قد و وزن کودک کندتر است.

اگرچه بین کودکان همسن ازنظر قد تفاوت وجود دارد ولی نمونه ای یافت می شود که تمام کودکان در آن حدود، با یکدیگر مشترک هستند. قد نوزاد هنگام تولد۴۰ تا۴۵ سانتی متر است. پس از چهارماه اول تولد، قد نوزاد به طور متوسط از ۵۷ تا۶۰ سانتی متر، در۸ ماهگی بین ۶۰ تا۶۸ سانتی متر ودر ۱ سالگی ۶۸ تا۷۳ سانتی متر است. در۲ سالگی این میزان به ۷۸ تا۸۳ سانتی متر افزایش می‌یابد.

مشخصه اولین سال زندگی کودک رشد جسمانی سریع او است. کودکان سالمی که خوب تغذیه شده‌اند، از تولد تا ۱سالگی ۵۰درصد به قدشان و ۲۰۰درصد به وزنشان اضافه می شود. میزان رشد در شش ماهه اول زندگی سریعتر از بقیه ی سال‌های زندگی است ولی همه ی قسمت‌های بدن به یک میزان رشد نمی‌کنند ولزوما هیچ رابطه‌ای بین رشد اندازه‌ی سر و رشد ماهیچه‌ها وجود ندارد.

رشد دندان‌ها

بعداز تولد نوزاد و مدت‌ها قبل ازاینکه دندان‌ها نمایان شود، دندان‌ها در لثه وجود دارد، نخستین دندان کودک حدود ۶ ماهگی تا ۸ ماهگی بیرون می‌آید. البته دندان پیشین در فک تحتانی و سپس در فک فوقانی چهار دندان پیشین می‌روید. اولین دندان آسیا بین ۱ تا ۱/۵ سالگی و دندان‌های طرفی بین ۱/۵ تا ۲ سالگی می روید بطوری‌که کودک درپایان سال دوم جمعا بیست دندان خواهد داشت. زمان رویش دندان‌ها در کودکان باهم فرق می‌کند ودیریا زود درآمدن دندان‌ها هیچ ارتباطی با کم هوشی یا با هوشی کودک ندارد.

نشستن

حدود سه ماه طول می‌کشد تا عضلات گردن قوی شده، کودک بتواند سرخود را راست نگه دارد، همچنین درسه ماه اول زندگی، رشته‌های عصبی زیادی از میلین پوشیده می‌شود که قادر به حرکت بهتر تحریکات عصبی هستند. کودک به طور متوسط می‌تواند در ۵ ماهگی با کمک دیگران به مدت یک دقیقه بنشیند. البته هیچگاه نباید کودک را مجبور به نشستن کرد، مگر وقتی که ستون فقرات او طاقت نگهداری بدن را داشته باشد. کودک در ۷-۸ ماهگی می‌تواند بدون کمک دیگران یا در ۹ ماهگی به تنهایی در ده دقیقه یا حتی بیشتر بنشیند.

خزیدن

گرچه درمورد سنی که کودکان به مراحل مختلف خزیدن می‌رسند، تفاوت های فردی بسیاری وجود دارد، اما معمولا کودکان مراتب یکسانی را طی می‌کنند. کودک دربین ماه‌های سوم وششم زندگی با حرکات متقاطع سینه خیز می‌رود. این حرکات برفعالیت پل مغز ومغز میانی متکی است. او دربین ماه‌های ششم و نهم زندگی سینه را بلند می‌کند وچهاردست وپا راه می رود. این حرکات برفعالیت مغز میانی ونیمکره مغز ومخچه متکی است. دربین ماه‌های نهم و پانزدهم کودک بتدریج می ایستد و راه رفتن آغاز می‌شود.

ایستادن و راه رفتن

راه رفتن آثار بسیار چشم‌گیری بررشد کودک دارد وتحول عمیقی در زندگی او بوجود می‌آورد. توانایی راه رفتن به طور مستقل، به تدریج بعداز پیشرفت‌های مقدماتی خزیدن، ایستادن ومانند این‌ها شکل می‌گیرد. کودک اولین بار در ۸ تا ۹ ماهگی می‌تواند با گرفتن صندلی و… بایستد. دراین مرحله کودک قادر به نشستن از حالت ایستاده نیست ونیازمند کمک است. کودک ۱ساله می تواند تا چند قدم راه برود، ولی برای کسب مهارت در راه رفتن فرصت لازم است. در۱۸ ماهگی، کودک می‌تواند از پله بالا و پایین برود. پایین آمدن از پله ها دیرتر حاصل می‌شود. در ۲ سالگی توانایی دویدن حاصل می شود ودر مهارت‌های حرکتی، پیشرفت‌های چشمگیری حاصل می‌شود.

ابتدای تولد:

بیشتراوقات خوابیده است می‌تواند شیر بخورد با هر چیز ناراحت کننده‌ای گریه می‌کند.

۶هفتگی:

اشیا؛ را نگاه می‌کند. وقتی با او صحبت می‌کنیم شروع به تبسم می‌کند. روی شکم می‌خوابد. وقتی او را از حالت خوابیده می‌نشانیم، گردن خود را نمی‌تواند راست بگیرد (گردن نمی‌گیرد)

۳ماهگی:

خود به خود می‌خندد. چیز متحرک را با چشم دنبال می‌کند. گردن می‌گیرد. وقتی چیزی در دست او می‌گذارید آن‌را می‌گیرد.

۶ماهگی:

با کمک می‌نشیند. چیزی را از دست به دست دیگر می‌دهد.

۹ماهگی:

به خوبی می‌نشیند. می خزد و تلاش می‌کند که بایستد و ماما و بابا می‌گوید. با دست بای بای می‌کند. بطری شیر خود را می‌تواند با دست بگیرد و نگه دارد.

یک سالگی:

وقتی دست او را می‌گیرید راه می‌رود. چند کلمه می‌گوید. کمک می‌کند تا به او لباس بپوشانید.

۱۸ ماهگی:

خوب راه می‌رود. از پله ها بالا می‌رود. کتاب را به صورت چند برگی چند برگ ورق می‌زند (البته پاره هم می‌کند.) می تواند حدود ۱۰ کلمه را بگوید تا اندازه‌ای خودش غذا می‌خورد.

دو سالگی:

خوب می‌دود به تنهایی از پله ها بالا و پایین می‌رود. کتاب را یک برگ یک برگ ورق می‌زند. لباس‌های ساده را خودش می‌پوشد و جملات دو یا سه کلمه‌ای می‌سازد. نیاز به دستشوئی را می گوید.

۳ سالگی:

سه چرخه سوار می‌شود. خودش لباس می‌پوشد ولی دکمه ها را نمی‌تواند ببندد. تا ۱۰ شماره می‌شمارد کلمات جمع را می‌تواند بکار برد. سئوال می‌کند. خودش غذا می‌خورد.

۴سالگی:

با پاهای متناوب از پله ها بالا و پایین می‌رود (قبلا یک پا یک پا این کار را می‌کرده است.) یک توپ را می‌تواند بالا بیندازد روی یک پا می‌ایستد (لی لی می کند.) یک رنگ را حد اقل می‌شناسد. دست و صورت خود را خودش می‌شوید. برای شستشو در دستشوئی کمک می‌گیرد.

۵ سالگی:

از شکل یک مثلث می‌تواند کپی کند و آن‌را رسم کند. توپ را می‌گیرد و پرت می‌کند، چهار رنگ را می‌شناسد. بدون کمک لباس‌هایش را می‌پوشد و درمی‌آورد.