پداگوژی برای رهایی، گفت‌وگوهایی دربارۀ دگرگونی آموزش
ابتدای مقدمه کتاب پداگوژی برای رهایی از زبان ایرا شر:
ابتدا می‌خواهیم بگوییم «کتاب مکالمه‌ای» ما به راستی چه چیزی خواهد بود. پرسش‌هایی را به بحث می‌گذاریم که معلمان معمولاً دربارۀ آموزش «رهایی‌بخش» و دگرگون‌کننده پرسیده‌اند. پائولو کلمۀ «رهایی‌بخش» را می‌گوید و من به پداگوژی به عنوان «رهایی‌بخش» ارجاع می‌دهم، پس هر دو لفظ به یک اندازه به‌کار گرفته می‌شوند.
من مجموعه‌ای از مسائلی جمع کرده‌ام که توسط معلمان علاقه‌مند به تغییر اجتماعی و کلاس‌های رهایی‌بخش مطرح می‌شود، مسائل واقعی که معلمان در بازآفرینی مدرسه و جامعه با آن مواجه هستند. این پرسش‌ها زمینه‌های بسیاری را پوشش می‌دهد: یادگیری رهایی‌بخش چیست؟ چگونه معلمان خود را به آموزگاران رهایی‌بخش دگرگون می‌سازند؟ چگونه آن‌ها دگرگونی دانش‌آموزان را آغاز می‌کنند؟ ترس‌ها، مخاطرات، و پاداش‌های دگرگونی چیست؟ تعلیم «گفتوگویی» چیست؟ معلمان در کلاس‌های رهایی‌بخش چگونه باید صحبت کنند؟ آیا دورۀ آموزشی رهایی‌بخش دقت، اقتدار و ساختار دارد؟ آیا معلمان و دانش‌آموزان در برنامۀ رهایی‌بخش برابر هستند؟ چگونه آموزش رهایی‌بخش به دگرگونی سیاسی در جامعۀ بزرگ‌تر مرتبط است؟ آیا این فرایند در دوره‌های آموزشی دیگر اعمال می‌شود؟ چگونه می‌توانید موضوعات را با روشی گفتوگویی تعلیم دهید؟ چگونه معلمان رهایی‌بخش از آزمون و کتاب درسی استفاده می‌کنند؟ منظور ما از «توانمندسازی» چیست؟ آیا می‌توانیم یک پداگوژی را از جهان سوم تا جهان اول اعمال کنیم؟ چگونه موضوعات نژاد، جنس و طبقه در فرایند رهایی‌بخشی جای می‌گیرند؟
این موضوعات بارها در نشست‌های ما با معلمان مطرح شده است. این پرسش‌ها نقاط اصلی در بحث ما خواهند بود. ما همۀ پاسخ‌ها را نداریم و همۀ پرسش‌هایی را که باید پرسیده شوند نمی‌دانیم. زمانی که تعلیم می‌دهیم و کلاس‌هایی داریم که به خوبی کار نمی‌کنند، اشتباه هم می‌کنیم. اما، پائولو زندگی خود را به این موضوعات اختصاص داده و من پانزده سال گذشته را صرف آزمودن شیوه‌های رهایی‌بخش و مطالعۀ پداگوژی دگرگون‌کننده کرده‌ام. مصمم هستیم آنچه را می‌دانیم به اشتراک بگذاریم و اینجا همان گفتوگویی را ادامه دهیم که در بسیاری نقاط دربارۀ نظریه و عمل پداگوژیِ گفتوگویی در جریان است.
اکثر ما که در کلاس‌ها کار می‌کنیم، می‌دانیم تعلیم تا چه اندازه مهم است. همچنین فعالیتی بسیار کاربردی است، حتی اگر همه‌چیز در کلاس نوکِ کوه‌یخی نظری باشد. با این حال، معلمان بیشتر به عمل علاقه‌مند هستند تا به نظریه. درحالی که هر عملی نظریه‌ای دارد و برعکس، اکثر تحقیقات دربارۀ آموزش در ساعات هرج‌ومرج کلاس واقعی کمک‌کننده نیستند. به‌علاوه، بسیاری از ایدئولوژی‌ها و فلسفه‌های آموزش با زبانی به معلمان می‌رسد که از آن‌ها بیگانه است. معلمان با کلاس‌های زیاد، دانش‌آموزان بسیار زیاد، و کنترل اجرایی بسیار زیادی روبرو هستند، پس نیاز به چیزی که در کلاس کار کند، بیش از نیاز آشکار به نظریه است. همچنین، شکست‌های سخت نظام مدرسه ندایی برای ایده‌های جدید است. حتی معلمان کهنه‌کار کنجکاوِ جایگزین‌ها هستند. می‌خواهند بدانند چطور آن‌ها را در کلاس به کار گیرند، آیا گفت‌وگو می‌تواند تغییری در کلاس ایجاد کند، آیا می‌تواند به زبان موقعیت واقعی آن‌ها سخن بگوید.
می‌شنوم که معلمان در مکان‌های متفاوت پرسش‌های مشابهی دربارۀ جایگزین‌های رهایی‌بخش می‌پرسند. این خوب است که بسیاری از معلمان با موضوعات مشابهی در لحظه‌ای مشابه روبرو هستند. اگر آن‌ها و ما بتوانیم از طریق این کتاب درگیر گفتوگویی شویم، که با مشکلات و مواد شناخت گسترده آغاز می‌شود، و ریشه در واقعیت فشارآور تعلیم دارد، «کتاب مکالمه‌ای» ما کارامد خواهد بود.
فهرست کتاب پداگوژی برای رهایی
مقدمه: رویای آموزش رهایی‌بخش
- کتاب مکالمه‌ای: گفتوگویی دربارۀ گفت‌وگو
- دقت و انگیزش در دورۀ آموزشی رهایی‌بخش
- قالب‌بندی نظریۀ دانشِ انتقادی
- بازآفرینی دانش و قدرت: سیاستِ خوانش
- اسطورۀ یادگیریِ رها از ارزش
فصل یکم: چگونه معلمان می‌توانند به آموزگاران رهایی‌بخش بدل شوند؟
- بازکشفِ خویشتن: به‌چالش‌کشیدنِ سنت و فرهنگ توده‌ای
- مسافرت بدون نقشه: سفری به سوی آموزش رهایی‌بخش
- واکنش‌های دانش‌آموز: مقاومت و حمایت
- تغییر بواسطۀ تجربه: معلمان با و از دانش‌آموزان یاد می‌گیرند
- روش‌های رهایی‌بخش ایدئولوژی مسلط را فاش می‌کنند
- دیگر میدان‌ها: آموزش در جنبش‌ها و اجتماعات
- نقد سیستم در حین تعلیم‌دادن درون آن: خطابه در مقابل قالب‌های مباحثه
- گفتار معلم در مقابل گفت‌وگو، سلطه در مقابل روشنگری
- دانایی بلعیدن واقعیات نیست: گفت‌وگو و موضوع اصلی
- فصل دوم: ترس‌ها و مخاطرات دگرگونی چیست؟
- ترس و مخاطره: نتایج رویاپردازی در بطن تاریخ
- ترس چه می‌تواند به ما بیاموزد: محدودیت‌ها و ترس‌ها
- عمل‌کردن به‌رغم ترس
- ترس از مقاومت دانش‌آموزان
فصل سوم: آیا ساختار و دقت در آموزش رهایی‌بخش وجود دارد؟
- ساختار علیه ساختار: کلاس‌های رهایی‌بخش اقتدار سنتی را دگرگون می‌کنند
- دقتِ خلاق: دموکراتیک و هدایت‌شده
- دقت یعنی عمق‌بخشیدن و تغییردادن: فهم در مقابل حفظ‌کردن
- آزادی و محدودیت در کلاس رهایی‌بخش
- باهم، اما نه برابر: تفاوت‌های معلم و دانش‌آموز
فصل چهارم: «روش گفتوگویی» در تعلیم چیست؟
- گفتمان رهایی‌بخشی: گفت‌وگو ارتباطات را دگرگون می‌کند
- یادگیریِ مشارکتی: گفت‌وگو و پداگوژی موقعیت‌مند
- آغاز با واقعیت برای غلبه بر آن
- توانمندسازی به‌مثابۀ کنشی اجتماعی
- طبقه و توانمندسازی
- معلم به‌مثابۀ هنرمند
فصل پنجم: آیا دانش‌آموزان جهان اول نیاز به رهایی‌بخشی دارند؟
- شرحی بر «فرهنگ سکوت»
- فرهنگ تخریب
- دگرگونیِ سکوت و تخریب: محدودیت‌های آموزشی
- آنسوی محدودیت‌های آموزش
- خواندن و مقاومت: کلمات مدرسه در مقابل کلمات واقعیت
فصل ششم: چطور آموزگاران رهایی‌بخش می‌توانند بر تفاوت‌های زبانی با دانش‌آموزان غلبه کنند؟
- پژوهیدنِ زبانِ دانش‌آموز: زبان ویژه و نقطۀ شروع گفت‌وگو
- طبقۀ اجتماعی و گفتمان کلاس: گفتار انتزاعی در مقابل گفتار عینی
- زبان مفهومی در مقابل زبان استعاری: دگرگونیِ زبان آکادمیک
- ساخت روند فرایند: مسئولیت هدایت‌گرانۀ معلم
- «لحظۀ استنتاجی» در گفتمان انتقادی
- شوخ‌طبعی در گفت‌وگو
- مواجهه با نژادپرستی و جنسیت‌زدگی در کلاس گفتوگویی
فصل هفتم: رویای دگرگونیِ اجتماعی: چطور آغاز کنیم؟
- عزیمت‌کردن: اصولِ اخلاقیِ دگرگونیِ آگاهی
- حق به چالش کشیدن نابرابری و سلطه
- گشایش گفت‌وگو: دعوت، نه دست‌کاری
- دستورکار عملی برای روز اول
- تخیل در گفت‌وگو: ساختن آیندۀ ممکن