نقش بازی در یادگیری

بازی فعالیتی غیر جدی و تفریح و فرار از تنهایی است که کودک یا حتی نوجوان از خود نشان می‌دهد. بازی مختص یک دوره از زندگی نمی‌باشد بازی برای سنین مختلف فرد ممکن است معنی و مفهوم و ارزش و اهمیت خاص مهمی داشته باشد.

با توجه به معنی و مفهوم آلپورت یعنی فرد سالم کسی است که بتواند فعالانه کار کند، بازی کند و دوست بدارد.

اما آیا این فعالیت‌ها در هر شرایطی به وجود می‌آید؟ با بررسی چند مورد از شرایط بازی به این پرسش پاسخ خواهیم داد.

طبیعـــت بــــــازی

طبیعت بازی شامل مکان، اشیاء غیر جانداری است که کودکان خود را با آن‌ها مشغول می‌کنند

در حیوانات به جزء انسان‌ها بازی به معنی حرکت شدید جسمی مانند این سود آن سود و بدن به دنبال هم دویدن و درگیر شدن با یکدیگر است. در حیوانات به ندرت پیش می‌آید که خود را با اشیاء غیر جاندار مشغول کنند اما در انسان‌ها بر عکس بازی به صورت استفاده از اشیاء فیزیکی انجام می‌شود و کودک و نوجوان با رشد جسمی و فکری خود از این اشیاء به طور نمادین و الگو استفاده می‌کنند و سعی می‌کنند مانند آن‌ها عمل کنند. چیزهایی از خود به آن‌ها یاد بدهند مانند پیروی کردن از عروسک‌ها و روبات‌هایی که مطابق انسان حرف می‌زنند و حرکت می‌کنند و کارهایی انجام می‌دهند.

از نظر اجتماعی در کودکی بازی به صورت انفرادی، در سه سالگی به بازی موازی یعنی بچه‌ها در کنار هم به تقلید از یکدیگر به بازی می‌پردازند (مانند محیط مهد کودک) سپس در چهار و پنج سالگی به بازی واقعاً اجتماعی می‌انجامد.

طبقـــــه بندی‌های بــــازی

کوشش‌های بسیاری به عمل آمده تا بازی کودکان را بر حسب مضمون و محتوای آن طبقه بندی کنند اما یکی از راه‌های شناخت آن‌ها به چهار مقوله اصلی می‌باشد یعنی کارکردی، تخیلی، پذیرا و سازنده.

بازی کارکردی به معنی مهارتی که معمولاً  تا حدی خام و ناپرورده است مانند پاکوفتن یا کف زدن یا خندیدن می‌باشد.

بازی تخیلی معمولاً در دومین سال زندگی آغاز می‌شود و مستلزم خیال پردازی و رفتار خیالی است کودکان به خود یا اشیاعی که با آن‌ها بازی می‌کنند نقش ویژه ای می‌دهند مثلاً با یک عروسک به عنوان یک کودک واقعی رفتار می‌کنند.

کمی پس از آن بازی پذارا که در این دوره به گوش کردن به داستان‌ها یا کارتون‌ها رغبت نشان می‌دهند.

در پایان سال دوم زندگی بازی سازنده آغاز می‌شود که کودک در این دوره به چیدن مکعبات و خانه سازی مانند این‌ها مشغول می‌شوند و یا به نقاشی و بازی با گل، آب و شن و ماسه و عوامل طبیعی دیگر کشش پیدا می‌کنند.

به این چهار مقوله، مقوله پنجمی می‌توان افزود که به آن بازی همراه با مقررات است که در محیط کودکستان بیشتر رخ می‌دهد.

بــــــازی و یادگیــــــــری

شکی نیست که کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند برای کودک پیش دبستانی ممکن است هیچ فرقی بین آنچه که بزرگسالان آن را کار تلقی می‌کنند و بازی کودکان وجود نداشته باشد کمک به پدر و مادر در کارهای خانه یا در باغ و باغچه برای کودک شکل از یک بازی است که با بازی کردن با اسباب بازی‌ها و ... فرقی ندارد. همچنین بازی می‌تواند پشتیبانی قوی برای فعالیت باشد که کودکان را در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌دهد و به آن‌ها فرصت می‌دهد که با رویدادها آشنا شوند.

بازی می‌تواند محرکی برای یادگیری اجتماعی باد چنان که وقتی عده ای بازی می‌کنند در می‌یابند که چیزی برای آن‌ها خوشایند و چه چیزی نا وشایند است هر چه دوره بازیبه کودک دادهشود مانند دسترسی به وسایل‌های بازی و عوامل طبیعی و هر چه وسایل بیشتری برای دستکاری یا ئسایلی برای طراحی و نقاشی وجود داشته باشد نسبت به کودکی که کمتر میدان بازی کردن به آن داده شود با سرعت بیشتری یاد می‌گیرد و تعامل اجتماعی می‌یابد همچنین از قدرت هوشی بالاتری برخوردار خواهد بود.

بـــــــــازی و بـــــــرنامه درســـــــــی

در این قسمت به بررسی استفادهٔ بهینه از بازی در برنامه درسی می‌پردازیم.

روشن است که مربیان مهد کودک و کودکستان و معلمان مدارس ابتدایی بیشتر با چهر مقولهٔ اول بازی که به آن‌ها اشاره کردیم سر و کار داریم و مربیان مدارس و راهنمایی و دبیرستا نها به مقولهٔ پنجم (مسابقه) بیشتر علاقه مند هستند.

بازی در کودکستان نیز بخش عمدهٔ از برنامهٔ درسی است اگرچه مربیان مهدها با جنبه‌های لذت بخش و شادی آور بازی کاملاً آشنا هستند هدف آن‌ها از بازی فراهم ساختن نوع تجربه‌هایی برای کودکان است که به شکل‌های مطلوب تر یادگیری نیز می‌انجامد و از آنجا که مربیان کودکان سنین بالاتر با مربیان مهدها چندان تفاوتی ندارند.

می‌توانیم بگویم آنچه در کودکستان‌ها و آمادگی‌ها را از مدارس جدا می‌کند شیوه‌های آموزش است تا هدف‌های آموزشی. وظیفه مربی در مهدها ارائه فعالیت‌هایی است که جنبه بازی داشته باشند وظیفه دیگر او این است که به کودکان کمک کند تا خود را کاملاً در آن فعالیت‌ها غرق کنند.

ساختم‌اند کــــردن بــــازی کــــودکان

مسئله ای که پیش می‌آید میزان ساختم‌اند کردن بازی کودکان توسط معلم است یعنی تا چه اندازه باید الگوی معمولی در راهنمایی بازی کردن به کودکان ارائه شود که به طور مشخص برای آشنا کردن آنان با مهارت‌ها وروش های ذهنی قابل تَمَبُز طراحی شود.

وقتی کودک از کودکستان به آمادگی می‌رود درجه و میزان رسمیت برنامه زمان بندی شده آشکار تر و تأکید بر روی بازی کاهش می‌یابد در این زمان اوضاع و شرایط یادگیری در سطح گسترده انجام می‌شود و آنچه در محیط آمادگی یاد داده می‌شود مهم تر و در سطح پیشرفته تری انجام می‌شود.

ورزش

از کلاس درس بیرون می‌آییم و به زمین ورزش می‌رویم ورزش تنها برای رشد جهانی و سلامتی بدن مفید است بلکه رشد شخصیت نیز سودمند است. اگر ورزش برای رشد شخصیت سودمند باشد این دلیل محکمی است برای گنجاندن آن در برنامه آموزشی زیرا آموزش و پرورش علاوه بر تعلیم و تربیت و رشد شخصیت و اخلاق تأکید می‌کند در نوجوانان بازی‌های مسابقه ای به عنوان بازی‌های هایی نگاه می‌شود که سود اجتماعی دارند. این بازی‌ها هم می‌توانند اوقات فراغت را به طور کامل پر کنند و هم اندام نوجوان را پرورش می‌دهند و از این رو موجب سلامت جسمانی و روانی آنان شوند همچنان می‌توانند راهی برای گردهمایی مردم باشد که از این طریق فرصت‌هایی مانند عملکرد و پشتیبانی متقابل فراهم می‌آید وقتی این مزیت‌ها کاملاً درک و فهم شوند ممکن است ارزش بازی نه تنها برای نوجوانان و بزرگسالان نیز شناخته و پذیرا شود.

بازی‌های کامپیـــــــــوتــــــــــری

در دنیای حاضر عملاً استفاده از کامپیوتر فعالیتی رایج و پر طرفدار برای بازی‌ها و سرگرمی‌های حرفه ای و تفریحی به ویژه در میان پسران محسوب می‌شود بازی با کامپیوتر بیشتر اوقات موجب کناره گیری از تماس و برخورد اجتماعی می‌شود که پیامدهای اجتماعی آن نه تنها موجب یادگیری اجتماعی و رشد مهارت‌های ارتباطی است بلکه از نظر رشد حساسیت نسبت به احساسات و نیازهای دیگران نیز پیامدهایی به دنبال دارد. مثلاً در بین بعضی از کودکان و مشاری از نوجوانان اعتیاد به آن دیده می شودکه موجب نگرانی است و این خود دلیلی است برای اینکه به آن موضوع توجه بیشتری شود اما بازی‌های کامپیوتری جنبهٔ مثبتی نیز دارند صرف نظر از برخی از لذت‌هایی که کودکان و نوجوانان از برنامه‌ها و بازی‌های آن می‌برند این بازی‌ها می‌توانند به رشد برخی مهارت‌های فکری و ذهنی کمک فراوان کنند.

موقعیت در این بازی‌ها می‌تواند عزت نفس و اعتماد به خود در کودکان یا نوجوانان را تقویت کند و موجب نگرشی مثبت به یادگیری رسمی تر کامپیوتر شود. بهترین توصیه ای که عقل سلیم پیشنهاد می‌کند این است که بازی‌های کامپیوتری نباید جای فعالیت اجتماعی کودک یا نوجوان را بگیرد. انتخاب بازی‌ها باید با شناخت گسترده ای انجام شود به طوری که کودک یا نوجوان زمان زیادی را بی دلیل صرف فعالیت‌هایی نکند که بیش از اندازه به استمرار فعالیت‌های تکراری یا خشونت فیزیکی بیش از اندازه ای را به نمایش بگذارد.