کاربرد زبان اشاره برای کودکان چیست؟ - بخش دوم
بسته «اشاره‌ورزی با نوزادان و نوپایان» به کودک شما کمک می‌کند که بتوانند با ساده‌ترین شکل از زبان اشاره که زبان حرکتی – مفهومی است، با بزرگ‌ترها ارتباط برقرار کنند. این ارتباط نه تنها سبب رشد مغزی شتابان‌تر در آن‌ها می‌شود، بلکه کودکان می‌توانند از جنبه عاطفی، خود را بهتر بیان کنند و همین نکته سبب آرامش بیشتر آن‌ها می‌شود.
حال سودمندی‌ها و ویژگی‌های زبان اشاره برای کودکان از این قرار است:
- کاهش زمان و تکرار گریه‌ها و بی‌تابی‌های خردسالی که هنوز به دوره زبان گفتاری نرسیده یا در او کامل نشده است.
- توانمندسازی کودکان با ابزار ارتباط زبانی (اشاره) برای ارتباط با پیرامونیان و نزدیکان. آموزش نشانه‌‌ی نوزاد، به نوزادان اجازه می‌دهد تا جنبه‌ای از ارتباط را که با زبان استفاده می‌شود، بیاموزند. با این حال، این زبان برای جایگزینی زبان طراحی نشده است. این نشان می‌دهد که نوزادان قادر به یادگیری حرکات قبل از تسلط بر مهارت‌های کلامی هستند. بنابراین، کسانی که این علائم ساده را می‌آموزند ممکن است با کسب مهارت‌های زبانی از طریق هر دو حالت بصری و شنوایی، رشد شناختی خود را تقویت کنند.
- پیدا کردن اعتماد به نفسِ زودرس در خردسالان به سبب کاربری زبان اشاره
پیداکردن اعتماد به نفس در کودکان
- گشایش یا حل مشکل‌ها یا دشواری های روزمره نوزادان و خردسال با کاربرد زبان اشاره
- رشد ذهنی زودهنگام تر نوزاد و خردسال
- گسترش سپهر واژگانی در دوره‌ی یادگیری زبان گفتاری به سبب شناخت دستور زبان اشاره یا شناخت یک زبان قاعده‌مند پیش از زبان گفتاری
گسترش واژگان کودک در دوره‌ی زبان گفتاری
- بهبود روابط والدین و کودک به سبب بیان نیازهای کودک با زبان اشاره. پژوهشی، گزارش مادرانی را که در کارگاه آموزشی علامت نوزاد شرکت می‌کردند، جمع‌آوری کرد تا مشخص شود آیا نشانه‌های قرار دادشده با فرزندشان، باعث ایجاد استرس بیشتر در والدین شده یا زمینه‌ساز تقویت ارتباط والدین با فرزند می‌شود. به طور کلی والدین از روند آموزش علامت نوزاد احساس استرس یا سرخوردگی نکردند، بلکه آن‌ها توانایی بیشتری در درک فرزند خود گزارش کردند. این ارتباط غنی‌تر منجر به تعامل بهتری با فرزندشان شد که در مجموع به ایجاد رابطه والدین و فرزندان کمک می‌کند.
فراگیری زبان اشاره توسط والدین
- توانایی برای به زبان آوردن نیازهای خردسال (از راه زبان اشاره)
- افزایش احترام والدین به خردسال به سبب بیان قاعده‌مند یا زبانی نیازها
- پاسخگوتر شدن مشاهده‌گرشدن بیشتر والدین نسبت به رفتارهای خردسالان
- ترویج سوادآموزی زودهنگام و البته سودمند
- کنش‌ورزی‌های نمادین یا نشانه‌ای با زبان اشاره و پیرو آن قاعده‌مندسازی حرکت‌های اندام‌های خردسالان
- توانمندسازی کودک بر موضوع و زمینه‌ی گفت‌وگو یا بیان خواست کودک در یک بستر موضوعیِ مشخص مانند خوراک، شست‌وشو یا گردش
توانمندسازی کودک در زمینه گفت‌وگو
- سرگرم‌کننده‌بودن زبان اشاره برای خردسالان که آمیخته‌ای از کنش‌های نشانه‌ای و بازی است. برای نمونه هنگامی که کودک دستان خود را به نشانه نانای کردن بالای سر می‌چرخاند، هم ارتباط می‌سازد و هم خودش از کارش لذت می‌برد.
- کودکانی که حرکات نمادین تقویت شده را می‌آموزند در مقایسه با کودکانی که به یادگیری چنین حرکاتی تشویق نشده بودند، در هر دو آزمون زبانیِ کلامی بیان‌گر و پذیرنده عملکرد بهتری داشتند.
ارتباط اشاره‌ورزی با توانایی خواندن در کودکان
همانطور که پیش از این اشاره گردید، «بسته اشاره‌ورزی» به عنوان اولین بسته از مجموعه بسته‌های سوادآموزی و خواندن تدوین شده است. در این صورت این مسئله پدید می‌آید که چه ارتباطی میان آموزش زبان نشانه (sign language) با موضوع خواندن (Reading) وجود دارد؟ چگونه فراگیری نشانه‌ها توسط نوزاد و نوپا می‌تواند در آینده‌ی خواندن او موثر بوده و سبب ارتقاء و کیفیت‌بخشی به آن گردد؟
بسته آموزش خلاق «اشاره‌ورزی با نوزادان و نوپایان»
براساس پژوهش‌های صورت گرفته در این‌باره می‌توان گفت این دو مولفه با یکدیگر ارتباط مستحکمی داشته و زبان نشانه تاثیر مثبت و به‌سزایی در ارتقاء کیفی خواندن کودکان دارد. بیشتر پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه مربوط می‌شود به دارابودن زمینه بیشتر و بهتر برای فراگیری مهارت‌های خواندن در کودکان ناشنوایی که زبان نشانه را پیش از آن فراگرفته‌اند.
«به طور کلی، کودکان ناشنوایی که دارای مهارت‌های خوبی در زبان نشانه‌ای بوده‌اند، همچنین خوانندگان خوبی خواهند بود.» کامینز استدلال کرده است مهارت‌های مورد نیاز برای زبان اول، می‌تواند به زبان دوم منتقل شود. طرفداران برنامه‌های دوزبانه-دو فرهنگی استدلال کرده‌اند که مهارت‌های خواندن و مهارت‌های اشاره نقطه اشتراک وجود دارد و مهارت‌هایی مورد نیاز در یادگیری زبان اشاره وجود دارد، می‌تواند نیازمندی‌های موجود درکسب مهارت‌های خواندن را تسهیل کند. (ازرائیلت،1992، کامینگ و فور، 1993).
با وجود این شواهد هنوز پاسخ یک سوال باقی مانده است:
- چه مولفه یا مولفه‌هایی میان این دو موضوع (زبان اشاره و خواندن) ارتباط ایجاد می‌کند؟
- به دیگر سخن دلیل تسهیل بخشی و تقویت کنندگیِ فراگیری زبان اشاره برای خواندن چیست؟
پیش از پرداختن به پاسخ یادآوری این نکته ضروری است که در اشاره‌ورزی کودک پیش و بیش از آن‌که تنها با نشانه‌ها و نمادها سروکار داشته باشد، در گام اول نیازمند آن است که با مفهوم را درک نموده و با سرانگشتان ذهن خود ابهامات را از نشانه گشوده، میان آن و سایر مفاهیم مرتبط شبکه مفهومی ایجاد نموده و در نهایت آن نشانه و نماد را فراگرفته و به کار گیرد.
با این مقدمه، یکی از پاسخ‌های داده شده به این سوال آن است که محل این ارتباط در سطح واژگانی (lexical level) می‌باشد. به طور خلاصه این مطلب این گونه بیان می‌شود که کودک معنای واژه نوشته شده و شبکه‌ی مفهومی آن را در هنگام فراگیری زبان پیشین (زبان اشاره) درک کرده و فهمیده است (هرمانز، 2008). در این هنگام لازم است معنا و مفهومی را که پیش از این آموخته و درک کرده، با شکل نوشتاری آن تلفیق کند.
پاسخ به یک ابهام: آیا اشاره‌ورزی با کودک نوپا امکان‌پذیر است؟
مواجهه با اشاره‌ورزی و آنچه که از آموزش زبان اشاره به نوزادان و نوپایان در آن گفته شده است، ممکن است سوالی را در ذهن ایجاد کند که آیا چنین آموزشی به نوزاد و نوپا امکان‌پذیر و نتیجه‌بخش خواهد بود؟ آیا کودک در آن سنین توانایی یادگیری اشاره‌ها را دارد؟ آیا ذهن او می‌تواند مفهوم و نماد آن را به یکدیگر متصل کرده و سپس تحویل دهد؟
پاسخ محققان زبان اشاره مثبت است دلیل آن است که نوزادان نوپایان در این سنین به طور طبیعی زبان اشاره را فرا گرفته و در پاره‌ای از اوقات در تعامل با والدین و دیگران از آن بهره می گیرند. نوپا با دقت بالای حرکات و تعاملات اطرافیان را مشاهده می کند و پس از اندکی به تقلید از رفتارها و گفتارها و حرکات می‌پردازد.
نکته دوم در این رابطه، استناد به نظریه‌های رشد است که بیشترین توانمندی و قدرت یادگیری را در بازه‌ی سنی صفر تا ۶ سال بیان می‌کند. بنابراین اشاره‌ورزی کاری بیگانه و فوق توان کودک نیست. این نوع از آموزش زبان، تنها در نظر دارد همان اشاره‌هایی را که به طور طبیعی شکل می‌گیرد، سازماندهی کرده و گسترش دهد. تمرین و تکرار اشاره ها و نمادها از همان آغازین روزهای تولد کودک سبب می‌شود که او آن‌ها را پس از کسب توانمندی و قدرت جسمی در سر و گردن و دست‌ها به همان الگویی که با او تعامل شده، تحویل داده و اجرا کند.
کسب توانمندی‌سازی و قدرت جسمی کودکان
نشانه‌های زبان اشاره طبیعی فراتر از 10 نمی‌روند. برای انجام این نشانه‌های طبیعی نیز شما باید آغازگر باشید. گام نخست این است که شما به عنوان مادر، پدر و بزرگترِ نوزاد هنگامی که او با نگاهش روی شما تمرکز می‌کند، ساده‌ترین نشانه‌های زبان اشاره طبیعی را که همان نشانه‌هایی مانند سرسری‌کردن یا دس دسی‌کردن است، پیوسته برای او انجام دهید. کمی که گذشت نشانه‌های طبیعی دیگر مانند بای بای‌کردن یا نانای‌کردن را در دستور بگذارید و پیوسته برای او انجام دهید. نشانه‌های طبیعی آری و نه را که با بلند کردن سر یا فرود آوردن سر همراه است به صورت نمایشی انجام دهید. برای نمونه هنگامی که به کودک می‌خواهید شیر (چه شیر مادر و چه شیشه بدهید)، بگویید: شیر می‌خوای؟ و هم‌زمان با آن سرتان را به پایین فرود بیاورید و بگویید: بله! شیر می خوام! و به همین گونه نشانه‌های دیگر که مربوط به خوراکی یا خواب است مانند لالاکردن را برای او بازنمایی کنید.
تداعی نشانه‌های طبیعی زبان اشاره
این دوره با میانگین ۶ ماهگی نوزاد همراه است که او دیگر می‌تواند دستانش را در اختیار داشته باشد. از ۶ ماهگی به بعد نوبت کودک است که آنچه از ساده‌ترین نشانه‌ها آموخته به کار ببرد نشانه‌های طبیعی مانند سرسری‌کردن یا دس دسی‌کردن را هر کودکی به کار خواهدبرد، اما نشانه‌های قراردادی را میان ۶ ماهگی تا نه ماهگی کم کم به کار خواهد برد. هر چه سن کودک بالاتر می‌رود و مهارت بیشتری در بکارگیری انگشتان دست‌هایش پیدا می‌کند، کاربری نشانه‌های بیشتر در گسترش می‌یابد. به سخن دیگر کودک بین چهار تا هشت ماهگی می‌تواند کنترل دست‌های خود را داشته باشد و از این راه ساده‌ترین نشانه‌های زبان اشاره را به کار ببرد و در ۷ تا ۱۲ ماهگی آمادگی دارد که نشانه‌های پیچیده‌تری از زبان اشاره را یاد بگیرد و به کار ببرد.
ادامه این مقاله را می‌توانید در لینک‌های زیر بخوانید:
دیگر تصاویر
ویراستار
یاس فرهومندفر
نویسنده
لینک کوتاه