اختلال بیش فعالی ADHD (اختلال نقص توجه) + علائم، تشخیص، درمان
اختلال بیشفعالی (اختلال نقص توجه) ADHD، یکی از شایع‌ترین اختلالات تکاملیِ عصبی در دوران کودکی است. این اختلال بر اثر نقص در رشد سیستم عصبی افراد بروز می‌کند. این بیماری، اولین بار در کودکی ظاهر می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه دارد. کودکان مبتلا به بیشفعالی، ممکن است در توجه‌کردن، تمرکز و کنترل رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند. ممکن است بدون فکر کردن کاری را انجام بدهند که از آن پشیمان شوند.
نشانه‌های اختلال بیش فعالی ADHD در کودکان
کم بودن تمرکز و توجه در کودکان طبیعی است؛ ولی در کودکانی که مبتلا به ADHD نیستند، این حالت همیشگی نیست و کم بودن توجه و تمرکزِ این کودکان، همراه با بیش فعالی و تحرک زیاد نیست. در حالی که کودکی که به ADHD مبتلا است، هم بی‌قرار است هم اختلال توجه و تمرکز در او مداوم است.
کودک مبتلا به اختلال بیشفعالی ADHD ممکن است:
- خیال‌پردازی‌های طولانی داشته باشد
- چیزهای زیادی را فراموش کند
- احساس بی‌قراری می‌کند
- زیاد حرف بزند
- در انجام دادن کارها سهل‌انگاری کند یا کارهای خطرناک انجام دهد
- در رعایت نوبت و ایستادن در صف مشکل داشته باشد
- با دیگران کنار نیاید
انواع اختلال بیش فعالی ADHD در کودکان
بر اساس این که کدام یک از نشانه‌های ADHD، در فرد مبتلا شدیدتر است، سه نوع ADHD وجود دارد. این سه نوع شامل موارد زیر است:
-
نوع اول: عمدتاً بی‌توجه هستند
برای فرد مبتلا به این نوع ADHD، بسیار دشوار است که کاری را کاملاً به انجام برساند و تمام کند. او نمی‌تواند به جزئیات توجه کند و ممکن است هنگام بحث کردن با دیگران فراموش کند چه چیزی گفته شده است. این افراد به راحتی حواسشان پرت می‌شود و برنامه‌های روزمره‌ی خود را فراموش می‌کنند.
-
نوع دوم: عمدتاً بیش فعال و تکانشی هستند
فرد مبتلا به این نوع ADHD، بی‌قرار است، زیاد تکان می‌خورد و زیاد صحبت می‌کند. نشستن به مدت طولانی، مثلاً برای غذا خوردن یا انجام دادن تکالیف درسی، برای او دشوار است. کودکان مبتلا به این نوع ADHD، پیوسته در حال دویدن، پریدن و یا بالا رفتن از در یا دیوار هستند. این افراد در زمان نامناسب حرف می‌زنند. وسایل دیگران را بدون اجازه گرفتن می‌گیرند. برایشان سخت است که در صف بمانند. از دستورالعمل‌ها پیروی نمی‌کنند و اغلب بر صورت و بدن خود جای زخم و آسیب‌دیدگی دارند.
-
نوع سوم: ترکیبی
در این نوع ADHD، نشانه‌های هر دو نوعِ بالا به طور برابر وجود دارد و بیشترِ مبتلایان در این گروه قرار دارند.
دلایل بروزاختلال بیش فعالی ADHD در کودکان
پژوهشگران می‌کوشند با یافتن علت‌های ایجاد این اختلال، آن را کنترل کنند و احتمال ابتلا به آن را کاهش دهند. عوامل خطر (عواملی که احتمال ابتلا به این بیماری را در فرد بالا می‌برد) در ADHD ناشناخته است؛ اما تحقیقات اخیر نشان داده است که ژنتیک نقش مهمی در این بیماری دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد در خانواداه‌هایی که افراد مبتلا به ADH دارند، احتمال ابتلا به این بیماری در کودکان این خانواده‌ها بیشتر است.
دانشمندان، علت‌های دیگر ایجاد ADHD را بررسی کرده‌اند. شش عامل دیگر، سبب ایجاد این اختلال می‌شوند:
- آسیب رسیدن به مغز
- قرار گرفتن در معرض مواد آسیب‌رسان به مغز، مثل سرب، در دوران بارداری مادر یا کودکی فرد
- مصرف الکل یا سیگار در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم در هنگام تولد
عامل‌های محیطی و اجتماعی مانند:
- سطح اجتماعی-اقتصادی افراد
- سطح تحصیلات پدر و مادر
- نوع آموزش و سیاست‌گذاری‌های آموزشی
براساس پژوهش‌های علمی و بر خلاف باور رایج، خوردن قند و شیرینی و تماشای زیاد تلویزیون، سبب ابتلا به ADHD نمی‌شود. فقر و پایین بودن سطح اقتصادی خانواده، عاملی ثانویه در ابتلا به اختلال شمرده می‌شود؛ به این معنی که وجود این عامل می‌تواند سن ابتلا به ADHD را پایین‌تر بیاورد یا نشانه‌های این اختلال را شدیدتر کند یا عوارض آن را، مانند افسردگی، افزایش بدهد.
تشخیص اختلال بیش فعالی ADHD در کودکان
تشخیص ابتلای کودک به ADHD، روندی چندین مرحله‌ای دارد. هیچ آزمایش ویژه‌ای برای تشخیص بیشفعالی وجود ندارد. از طرفی بسیاری از اختلالات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از اختلالات یادگیری، نشانه‌هایی شبیه به ADHD دارند؛ بنابراین تشخیص ADHD، به تنهایی بسیار دشواراست.
یکی از مرحله‌های فرآیند تشخیص ADHD، معاینه‌های پزشکی شامل آزمایش‌های شنوایی و بینایی است. معاینه‌های پزشکی برای بررسی احتمال ابتلا به سایر اختلالاتی است که نشانه‌هایی شبیه به ADHD دارند. تشخیص ADHD معمولاً شامل فهرستی از موارد زیر است:
- ارزیابی نشانه‌های ADHD
- شرح حال گرفتن از کودک با پرسش‌های استاندارد
- شرح حال گرفتن از پدر و مادر و معلمان کودک با پرسش‌نامه.
ملاک های تشخیص ADHD در کتاب مرجع روانپزشکی (DSM5)
دو مجموعه‌ی رفتاری، نشان‌دهنده‌ی ابتلا به ADHD در فرد است؛ یکی رفتارهای مربوط به کم‌توجهی و دیگری رفتارهای مربوط به بیشفعالی که شرح این دو در زیر آمده است:
1. کاهش توجهی
اگر در رفتارهای فردی، دست کم شش تا از نشانه‌های زیر، حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشد طوری که با سطح رشد فرد ناهماهنگ باشد و بر فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی و شغلی او اثر منفی بگذارد، او دچار ADHD است:
- فرد اغلب نمی‌تواند به جزئیات، با دقت توجه کند یا در انجام دادن تکالیف درسی یا در محل کار یا هنگام فعالیت‌های دیگر، بی‌دقت است و جزئیات را نادیده می‌گیرد
- اغلب در حفظ کردن توجه برای انجام دادن تکالیف یا فعالیت‌ها مشکل دارد؛ مثلاً نمی‌تواند هنگام سخنرانی‌ها، گفت‌وگوها یا روخوانی طولانی، توجه‌اش را حفظ کند
- وقتی با او صحبت می‌کنند، بیشتر وقت‌ها به نظر می‌رسد گوش نمی‌دهد (ذهن او جای دیگری است؛ حتی در غیاب هرگونه حواس‌پرتی)
- اغلب نمی‌تواند تکالیف درسی، کارهای عادی و روزمره یا وظایف‌اش را در محل کار انجام دهد؛ مثلاً تکالیف‌اش را باز می‌کند اما به سرعت تمرکزش را از دست می‌دهد و ذهن‌ش به راحتی از موضوع منحرف می‌شود
- اغلب در سامان دادن به تکالیف و کارها مشکل دارد؛ مثلاً به سختی می‌تواند تکالیف‌اش را به ترتیب انجام دهد. به سختی می‌تواند اشیای پیرامونش را منظم کند. کارهایش آشفته و نامنظم است، طبق برنامه پیش نمی‌رود و نمی‌تواند به وعده‌هایش عمل کند
- اغلب از انجام دادن کارها و تکالیفی که به تلاش ذهنی مداوم نیاز دارند، خودداری می‌کند و حتی از آنها بیزار است و میل ندارد آنها را انجام دهد؛ مثل تکالیف درسی یا کارهای خانه و...
- اغلب افزارهای لازم برای انجام دادن تکالیف و کارها را گم می‌کند؛ مثل نوشت‌افزارها، کتاب‌ها، کیف، کلیدها، عینک، تلفن همراه و...
- اغلب با محرک‌های نامربوط، به راحتی حواسش پرت می‌شود
- اغلب در انجام دادن کارهای روزمره فراموش‌کار است؛ مثلاً یادش می‌رود پی کاری که از او خواسته شده برود، به تلفن پاسخ بدهد، صورت‌حساب‌ها را پرداخت کند و سر قرار حاضر شود.
2. بیش فعالی و تکانشگری
اگر در رفتارهای فردی حداقل شش تا از نشانه‌های زیر، دست‌کم ۶ ماه ادامه داشته باشد به طوری که با سطح رشد فرد ناهماهنگ باشد و بر فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی و شغلی او اثر منفی بگذارد، فرد دچار ADHD است:
- اغلب دست‌ها و پاهای بی‌قرار دارد، نشستن برایش سخت است و در صندلی خود مدام تکان می‌خورد
- نمی‌تواند در صف بماند یا انتظار بکشد و به همین دلیل کلاس یا محل کارش را ترک می‌کند چون نمی‌تواند طولانی مدت در این مکان‌ها بماند
- اغلب دوست دارد بدود یا از جایی بالا برود حتی اگر موقعیت برای این کار مناسب نباشد
- اغلب پر سروصدا بازی می‌کند
- اغلب درحال جنب‌وجوش است. نمی‌تواند به مدت طولانی آرام باشد یا از آرام بودن ناراحت می‌شود
- اغلب زیاد حرف می‌زند
- اغلب پیش از آنکه پرسش ما تمام شود، پاسخ را می‌گوید که بیشتر وقت‌ها به پرسش ارتباطی ندارد. شتابزده است، جمله‌های افراد را کامل می‌کند و نمی‌تواند هنگام گفت‌وگو منتظر بماند حرف نفر مقابل تمام شود
- اغلب مزاحم دیگران می‌شود؛ برای مثال، میان گفت‌وگوها، بازی‌ها یا کارهای دیگران می‌پرد و ممکن است از افزارهای دیگران بدون اجازه گرفتن استفاده کند.
اگر فرزند شما این نشانه‌ها را دارد، بهتر است هرچه زودتر او را نزد روان‌شناس یا روان‌پزشک ببرید تا درمان او سریع‌تر آغاز شود.
درمان اختلال بیش فعالی ADHD در کودکان (درمان دارویی و درمان خانگی اختلال بیش فعالی)
درمان ADHD، اغلب ترکیبی از رفتاردرمانی و دارودرمانی است. برای کودکانِ مبتلا به ADHD در سن پیش‌دبستانی (5-4 سال) رفتاردرمانی، پیش از دارودرمانی به کار می‌رود. رفتار درمانی، به‌عنوان اولین خط درمان و به ویژه آموزش به والدین است. به این منظور، همکاری خانواده و آگاهی آنها از این اختلال بسیار مهم است. برنامه‌های درمانی شامل نظارت دقیق، پیگیری و در صورت لزوم، تغییر نوع درمان‌ها است.
مدیریت نشانه‌های اختلال بیش فعالی ADHD
سلامت بدنی همه‌ی کودکان مهم است و به ویژه در کودکان مبتلا به ADHD، مهم‌تر است؛ چون سبک زندگی سالم می‌تواند به کودک برای غلبه بر نشانه‌های ADHD، کمک کند. پیروی از این رفتارهای سالم می‌تواند به کودک شما کمک کند:
- ایجاد عادات غذایی سالم مانند خوردن مقدار کافی میوه، سبزیجات و غلات سبوس‌دار و انتخاب منابع پروتئینی بدون چربی
- شرکت‌دادن کودک در فعالیت‌های ورزشی روزانه
- محدود کردن زمان استفاده‌ی روزانه‌ی کودک از تلویزیون، رایانه، تلفن همراه و سایر افزارهای الکترونیکی
جمع‌بندی
اختلال بیش فعالی ADHD، امروزه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اعصاب و روان در کودکان است. با توجه به علت‌های مختلفی که برای ایجاد یا تشدید این بیماری برشمرده‌اند، نمی‌توانیم پیش از تولد کودک، تمام این علت‌ها را دریابیم و از بروز آن جلوگیری کنیم؛ ولی می‌توانیم با شناخت نشانه‌های ADHD و تشخیص زودهنگام آن، روند درمان را آغاز کنیم و با مشاوره با متخصصین، از عوارض این اختلال بکاهیم. از طرف دیگر با توجه به عوامل محیطی تاثیرگذاردر این بیماری مثل سطح تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی خانواده و سیاست‌گذاری‌های آموزشی، با بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌ها و دست‌رسی عادلانه به امکانات بهداشتی، تحصیلی و...می‌توان در درازمدت از بروز این بیماری یا تشدید نشانه‌های آن پیش‌گیری کرد.
دیگر تصاویر
نویسنده
لینک کوتاه