چگونه برای کودک کم‌شنوا قصه بگوییم؟

کودکان کم‌شنوا هم در صورت تشخیص زودهنگام و آموزش‌های به‌موقع، می‌توانند مانند همسالان‌شان، زبان گفتاری داشته باشند و به تمام مهارت‌های بالقوه‌ی خود دست یابند. قصه‌گویی یکی از بهترین شیوه‌ها برای یادگیری زبان و گسترش دایره‌ی زبانی کودک است.

 میزان و کیفیت صحبت کردن کودکان در حال رشد، به‌طور روزانه، در حال تغییر است و این امر در خانواده‌‌‌‌های گوناگون متفاوت است. با برخی کودکان بیشتر صحبت می‌‌‌‌شود و والدین هنگام مکالمات روزمره، بازی کردن و قصه‌‌‌‌گویی، از کلمات متنوع‌تر و بیشتری برای آن‌‌‌‌ها استفاده می‌‌‌‌کنند. دایره‌ی واژگانی چنین کودکانی با سرعت بیشتری رشد پیدا خواهد کرد. لازمه‌ی درک و بیان زبان، یادگیری واژگان است. گستردگی گنجینه‌ی واژگان و چگونگی استفاده از آن‌ها در درک کلامی و سایر مهارت‌های زبان‌شناختی، ارتباطی تنگاتنگ با عملکرد‌های کلی هوش و پیشرفت تحصیلی دارد.

کتاب‌خوانی و قصه‌گویی، كودک را با واژگان، اصطلاحات، نام‌ها و ضرب‌المثل‌ها آشنا مى‌کند و از اين راه، علاوه بر ايفاى نقشى مهم و خطير در زبان‌آموزى، فرصت خوبى را براى اصلاح لغزش‌ها و اشكالات زبانى ايجاد مى‌كند. در كنار قصه‌گويى، می‌توان از كودكان خواست درباره‌ی داستان صحبت کنند. برای مثال، بگويند: «نام قهرمان چه چیزی یا چه‌ کسی بود؟ از كجا حركت كرد؟ چه ديد؟ چه گفت؟ و چه اقدامی انجام داد؟ در قصه، چه عناصر ديگرى وجود داشت؟ و... قصه‌گو چه ويژگى‌ها و قصه چه روندى داشت؟» با طرح اين پرسش‌ها در حین قصه، مى‌توان به كودكان كمک كرد تا درباره‌ی فضاى قصه، قهرمانان قصه و حوادث قصه گفت‌وگو كنند.

قصه‌گویی گفت‌وگویی والد _ کودک، نوعی از قصه‌گویی است که سبب تعاملات فراوان بین قصه‌گو و شنونده (کودک) می‌شود. قصه‌گویی گفت‌وگویی زمینه‌ای عالی برای مشارکت والدین در یادگیری زبان کودکان و برقراری ارتباط با آن‌ها فراهم می‌‌‌‌کند. در طول چند دهه‌ی گذشته، محققان نشان دادند که قصه‌گویی گفت‌وگویی والد _ کودک با بسیاری از جنبه‌های رشد زبان کودکان شنوای در حال رشد، همراه است (وارن[1]، 2008). قصه‌گویی گفت‌وگویی‌‌‌‌ والد _ کودک در خانه نیز می‌تواند موجب افزایش درک زبان و مهارت‌های زبانی، افزایش خزانه‌ی واژگان، پیشرفت در زمینه‌های پیچیده‌ی زبان شفاهی و افزایش مهارت‌های قصه‌گویی کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی شود؛ همچنین تحقیقات طولی، ارتباطی مستقیم را بین تجربیات کودک در سال‌های اولیه‌ی زندگی، خواندن کتاب داستان‌های مصور و مهارت‌های زبانی بعدی او نشان می‌دهد (مارشارک[2]، 2007).

کتاب‌خوانی و قصه‌گویی برای کودک کم‌شنوا، با قصه‌گویی برای کودکان شنوا اندکی متفاوت است.

پیش از قصه‌گویی/ کتاب‌خوانی، موارد زیر را در کودک بررسی کنید:

از منظر شنوایی‌شناسی:

• آیا کودک سمعک مناسب دارد؟
• آیا سمعک کودک روشن است؟
• آیا در چک اولیه‌ی سمعک، به دستورات معلم پاسخ می‌دهد؟
• آیا زمانی‌که سمعکش درست کار نمی‌کند به شما اطلاع می‌دهد؟
• آیا کودک می‌تواند سمعکش را روشن کند و باتری آن را بگذارد؟
• آیا کودک می‌تواند از سیستم رادیویی (اف _ ام) استفاده ‌کند؟
• آیا مسئولیت اف _ ام یا سمعکش را خودش به عهده می‌گیرد؟ برای مثال، آن را به بزرگ‌تر خود می‌دهد؟ در جای مناسب قرار می‌دهد؟ اگر به اتاق دیگری رفت، آن را با خودش می‌برد؟

و از منظر اجتماعی/ ارتباط با همسالان:

• آیا کودک نام هم‌کلاسی‌ها و مربیانش را می‌داند؟
• آیا کودک هم‌کلاسی‌ها و مربیانش را به اسم صدا می‌کند؟
• آیا کودک می‌تواند بلندی و کوتاهی صدایش را به‌درستی تنظیم کند؟
• آیا کودک احساساتش را بیان می‌کند؟ (خستگی/ خوشحالی/ داشتن رفتار دوستانه )
• آیا کودک خودش را با تغییرات سازگار می‌کند؟

همچنین چیدمان کلاس باید به‌گونه‌ای باشد که حداکثر، فقط 5 کودک هم‌زمان در کلاس باشند. آن‌ها می‌بایست به‌صورت گرد، جلوی مربی یا کارشناس قرار بگیرند و هم‌زمان، هم صورت مربی و هم صورت هم‌کلاسی‌های دیگرشان را هنگام کتاب‌خوانی و صحبت ببینند. نور اتاق باید کافی باشد و مربی پشت به نور نایستاده باشد.[3]

بهترین نوع کتاب‌خوانی با کودک کم‌شنوا، کتاب‌خوانی به شیوه‌ی تعاملی (گفت‌وگویی‌‌‌‌) است. ازجمله تکنیک‌های اساسی در قصه‌گویی گفت‌وگویی استفاده از چهار مرحله[4] است که شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های متوالی می‌شود. این مراحل عبارت‌اند از: صحبت‌کردن درباره‌ی قصه، ارزیابی پاسخ‌های کودک، گسترش دادن پاسخ‌های کودک و درنهایت، تکرار این فعالیت، برای اینکه اطمینان یابیم کودک مطالب را به‌خوبی یاد گرفته است (زونبرگن[5] و همکاران، 2003).

قصه‌گویی گفت‌وگویی‌‌‌‌ بر تعامل فعال والد و کودک و کمک‌‌‌‌های والدین به کودکان در حین قصه‌گویی تأکید دارد. درنتیجه، این شیوه تا حدودی نیازهای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا را برآورده ‌می‌‌کند، هرچند برای افزایش تأثیرگذاری آن باید از سازو‌کارهایی بهره گرفته شود که از اصول تحریک چندگانه یا چندرسانه‌­ای به‌عنوان ابزاری مؤثر برای یادگیری کودکان ناشنوا استفاده می‌کنند؛ از آن جمله می‌‌‌‌توان به استفاده از تصاویر حین قصه‌گویی اشاره کرد، زیرا تصاویر فرایند درک مطلب و استنباط کردن را تسهیل می‌‌‌‌کنند. شروع تعاملات و گفت‌وگو از طریق کلمات نیز ساده است و به‌تدریج، می‌توان استفاده از کلمات را پیچیده‌تر کرد. از دیگر فعالیت‌های مفید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: استفاده از فعالیت‌های پنج‌گانه‌ای[6] که شامل تکمیل در‌خواست‌ها، به یادآوردن درخواست‌ها، سؤالات باز پاسخ و سؤالاتی مانند چه چیزی، چه‌کسی، کجا و کی و... هستند؛ همچنین مطرح کردن سؤالاتی که کودک برای پاسخ‌گویی به آن‌ها می‌بایست محتوای کتاب را به جنبه‌هایی از زندگی، خارج از حیطۀ کتاب ربط دهد. استفاده از کارت کلمات نیز مفید است؛ بدین‌صورت که کودک باید به تصویر مرتبط به آن کلمه در کتاب اشاره کند.