کتاب های لمسی برای کودکان خردسال
شگفت‌انگیز است که انسان‌های کوچک نورسیده به کتاب‌ها علاقه نشان می‌دهند! به طورمعمول بچه‌های درحال رشد علاقه زیادی به کتاب‌های کودکان ۱۲ماهه نشان می دهند. کتاب‌خواندن با یک طفل کوچک برای بزرگسال و کودکان ۹ ماهه و حتی کم‌سن‌تر کارلذتبخشی است .
تجربیات کتاب و کتاب‌خوانی می‌تواند تفاوت‌های گسترده‌ای در دوران طفولیت کودکان مختلف داشته باشد. همان‌گونه که کودکان خانواده‌های محروم، که از نظر اقتصادی وآموزشی درسطح پایین‌تری هستند، برای زبان آموزی و بسیاری چیزهای دیگردرتنگنا قرار می‌گیرند، اغلب دسترسی کمتری به کتاب‌ها و تجربیات خواندن‌ونوشتن هم دارند . کودکان دارای معلولیت نیز در معرض این‌گونه محرومیت‌ها هستند.
بسیاری از کودکان ما با اختلال بینایی و در شرایطی متولد می‌شوند که نیاز به درمان در آنها بحرانی است و مجبورند مدت‌ها در آن وضعیت وخیم باقی بمانند. این کودکان ممکن است در بیمارستان بستری باشند و یا اینکه به دلیل ضعف بدنی زیاد فرصت‌های کمتری برای برقراری ارتباط با مردم پیدا کنند ، با اسباب‌بازی سرگرم شوند، کتاب در اختیارشان قرار گیرد و یا داستانی برایشان خوانده شود.
کودکانی که معلولیت‌های شدید و چندگانه دارند، در معرض محرومیت بیشتری هستند. کودکان نوپایی که کاملا نابینا هستند و یا انقدر بینایی ضعیفی دارند که عملا نابینا محسوب می‌شوند، حتی بدون اینکه معلولیت دیگری داشته باشند به واسطه نقص خود به ناچار با کتاب‌های کمتری سروکار داشته‌اند، زیرا بیشتر کتاب‌های چاپی برای آنها بی‌معنا و غیرقابل دستیابی هستند.
رویکردهایی برای تجربیات سوادآموزی کودکان
دو رویکرد خوب برای ارائه تجربیات سوادآموزی به کودکانی که نابینا هستند و یا دچار آسیب‌دیدگی‌های بینایی‌اند و معلولیت‌های دیگری هم دارند وجود دارد: وفق‌دادن کتاب‌ها با شرایط کودکان و یا ساختن کتاب‌هایی مخصوص آنها.
هرکدام از این رویکردها به سوادآموزی باید برمبنای تجربیات واقعی و با موضوعات واقعی و مردم باشد.
خانواده‌ها، مراقبین و مربیان باید تجربیات گوناگونی را در جامعه و همین‌طور در طبیعت به کودکان معلول ارائه دهند تا شالوده زبان و مفاهیم سوادآموزی درآن‌ها پایه‌ریزی شود. کودکانی که به صورت مجزا درخانه نگهداری می‌شوند و ارتباط محدودی با دیگران، به ویژه با بقیه بچه‌ها دارند شاید درکی درستی از بسیاری داستان‌ها نداشته باشند.
بچه‌هایی که به دلایل پزشکی از دیگران جداشده‌اند، هنوز هم ممکن است ازکتاب‌هایی که با اجزاء سرگرم کننده زبان همراه شده باشد لذت ببرند. مثلا می توانید داستان‌ها را با اجزاء متنوعی چون ترانه و یا خواندن و دست زدن، کلام موزون و یا آهنگ‌ها ترکیب کنید. وقتی کتاب‌ها را برای کودکان بسیار کم سن انتخاب می کنم، به دنبال آن‌هایی می‌گردم که موضوع مرتبطی با تجربیات مستقیم کودکان داشته باشد. تجربیاتی مانند قسمت‌های مختلف بدن، احساسات، کارهای روزمره و فعالیت‌های روزانه زندگی. شما هم اغلب می‌توانید چنین کتاب‌هایی پیدا کنید و یا خودتان آنها را بسازید.
چه زمانی باید بریل در کتاب‌ها استفاده شود؟
برای یک کودک نابینا یا کودکی که اختلال بینایی قابل توجهی دارد، بهتر است خط بریل را به کتاب اضافه کنیم، یا از کتابی استفاده کنیم که قبلا بریل شده است. حتی اگر کودک نوپای ما هنوز به حرف نیفتاده است، دراختیار داشتن متنی که با خط بریل نوشته شده باشد به پایه‌ریزی آگاهی او برای سوادآموزی کمک می‌کند.
هنگامی که برای کودکی کتاب می‌خوانم، من هم علاقه دارم که وانمود کنم که با انگشتانم درحال خواندن خط بریل هستم، چون این همان شیوه‌ای است که کودک با آن کتاب می‌خواند. خواندن با حس لامسه الگوی خوبی برای تقلید به آنان ارائه می‌کند. خط بریل را می‌توان با برچسب‌های مخصوصی که برای این کار وجود دارد تقریبا به همه کتاب‌های چاپی اضافه کرد.
در امریکا چاپخانه‌ای به نام American Printing House تولید این برچسب‌ها را به عهده دارد که کتاب‌هایی با قابلیت بریل شدن تولید می‌کند و یا خود کتاب‌ها را به خط برجسته بریل چاپ می‌کند. کاغذهایی که قابلیت بریل شدن دارند را می‌توان هم به شیوه الکترونیکی و هم به صورت دستی بریل کرد و یا کاغذهای بغل سوراخ‌داری را خریداری کرد که بتوان آنها را به کمک دستگاه برجسته‌ساز ، تبدیل به بریل کرد. سپس می‌توان آنها را با توجه به اندازه کتاب‌ها برید و به صفحات هرکتاب وصل کرد. ایراد این کاغذهای شفاف این است که بادوام نیستند و به مدت طولانی به کتاب‌ها نمی‌چسبند.
جایگزین دیگر این‌است که یک کتاب کاغذی بخرید و عطف آن را جدا کنید و صفحات کتاب را که برگ برگ شده لمینیت کنید. روی ورق‌های لمینیت شده می‌توان از خط بریل استفاده کرد، و نقطه‌های برجسته و بسیار بادوامی برآن پدیدآورد. صفحات این کتاب را می‌توان با شیرازه به هم متصل کرد و یا آن را سیمی نمود.
متاسفانه بیشتر کتاب‌های مخصوص نوزادان و کودکان نوپا به دلیل دوام بیشتر بر روی مقوا چاپ می‌شوند ، بنابراین نمی‌توان با دستگاه، خط بریل را روی آنها نوشت. بهترین گزینه برای کتاب‌های مقوایی، برچسب‌های بریل هستند. همچنین توصیه می‌کنم از حروف بریل که به صورت مجزا، روی برچسب چاپ شده در این کتاب‌ها استفاده کنید. شاید برخی از آموزگاران با این پیشنهاد مخالف باشند، اما گمان می‌کنم ساده‌کردن بریل ، آن را بیشتر در دسترس خوانندگان جدید قرار می‌دهد چون حروف کمتری دارد و از قوانین ویژه‌ای تبعیت می‌کند.
اضافه کردن ویژگی های لمسی به یک کتاب؛ کتاب های لمسی
ویژگی های لمسی را می توان به کتاب‌ها اضافه کرد، مثل بعضی از کتاب‌های پرفروش کودکان مانند Pat The Bunny. بعضی از داستان‌ها را می‌توان ساده‌تر از بقیه به شکل لمسی تصویرگری کرد. به دنبال داستان‌هایی بگردید که عطف‌های مقوایی ساده‌ای دارند تا بتوانید اشیاء دارای بافت ویژه را به آنها اضافه کنید. اشیائی از قبیل تکه‌های پتو، لیف حمام، قاشق، شانه و موارد مشابه آن. از افزودن تصاویر انتزاعی مانند باران ، برف و یخ و یا چیزهایی مانند کره بادام‌زمینی که مناسب افزودن به کتاب نیستند اجتناب کنید.
ساختن یک کتاب به شکل تجربی
یکی از انتخاب‌های جایگزین برای پیداکردن یک کتاب و تطبیق دادن آن با شرایط دلخواه، ساختن کتاب، بخصوص برای استفاده کودکان است. یکی از رویکردهای مفید، استفاده از کتاب‌های تجربه زبانی و یا کتاب‌های تجربی است. برای ساختن چنین کتابی ، کودک به همراه گروهی از بزرگسالان فعالیتی را انجام می‌دهد و یا در یک رویداد ویژه با آنها شرکت می‌کند.
شاید این فعالیت ویژه، رفتن به ساحل و شنا کردن باشد. فرد بزرگسال باید به کودک توضیح دهد که چه اتفاقی قراراست بیفتد، سپس آن فعالیت را انجام باهم دهند، بعداز انجام فعالیت مورد نظر، راجع به آن صحبت کنند و فرد بزرگسال یک کتاب کوچک درباره آن ماجرا بنویسد. برای کودکی که تجربه زبانی زیادی ندارد، انجام فعالیت‌های تکرارشونده، برمبنای کارهای روزمره ( مانند رفتن به رختخواب ) می‌تواند در شکل گیری مهارت‌های زبانی کودک نقش داشته باشد.
برای کودکی که بیناست، بزرگسال و کودک می‌توانند از آن اتفاق عکس بگیرند، اما کودکان نابینا و یا بسیار کوچک، می توانند به همراه بزرگسالان، اجسام کوچک ( که گاهی به آنها مصنوعات گفته می‌شود ) را جمع‌آوری کنند و در کتاب بچسبانند. این‌گونه کتاب‌ها ممکن است دربرگیرنده چنین جملاتی باشند:
- ما با ماشین مسافرت کردیم . وقتی سوار ماشین می‌شوم دوست دارم کلید مامان را تکان بدهم ( یک کلید روی صفحه بچسبانید ).
- همه راه را تا ساحل با ماشین راندیم . ساحل پر از شن بود ( مقداری شن و یا تکه ای کاغذ سمباده روی صفحه بچسبانید ).
- رفتیم شنا کنیم. آب سرد بو . ( برای بعضی از مفاهیم انتزاعی نمی‌توان چیزی در کتاب چسباند ).
- دوست دارم روی فوم‌های لوله‌ای مخصوص استخر شناور بشوم ( یا دوست دارم با توپ پلاستکی بادی بازی کنم ) ( یک تکه فوم لوله ای یا قسمتی از یک توپ پلاستیکی را در کتاب بچسبانید ) .
- خیلی خسته شدم . مامان من را با یک حوله خشک کرد ( یک تکه از حوله روی صفحه بچسبانید ).
- وقتی به خانه رسیدیم خیلی زود خوابم برد .
کتاب زیر یکی از کتاب‌های ما در کتابخانه مدرسه نابینایان و کم بینایان تگزاس است. موضوع کتاب درباره اسب سواری است. سازنده کتاب تلاش قابل توجهی در جمع آوری اقلام طبیعی و قراردادن آنها در کتاب داشته است.
کتاب لمسی اسب‌ها
نوشته کارولینا ، دانش‌آموز سابق مدرسه TSBVI
این کتاب بخشی از مجموعه اشیاء و کتاب‌های نشانه‌ای لمسی است که در کتابخانه TSBVI موجود است .
استفاده از اشیاء واقعی برای همراهی در کتاب های لمسی
واضح است که برخی ازتجربیات را می‌توان ساده‌تر از بقیه به تصویر کشید و آنها را به‌عنوان تکه‌های لمسی در صفحات کتاب چسباند. مثلا درست کردن کتابی درباره رفتن به سوارکاری ممکن است دشوارتر باشد. اگر یک تکه خز را به صفحه بچسبانید، حس لمس همه حیوانات شبیه هم ازآب در می‌آید. راه دیگر برای ساختن کتاب‌ها ، استفاده از اشیاء ذکرشده در داستان است، ولی نه به صورت متصل به کتاب.
مثلا اگر به یک گردش برای دیدن بازارمکاره رفته باشید، نمی‌توانید گوجه‌فرنگی و خیار به کتاب بچسبانید. اما می‌توانید داستان را بخوانید و خیار و گوجه فرنگی را در اختیار کودک قراردهید تا آنها را بررسی کند. همچنین شاید بتوان کتاب‌های کودکانه‌ای یافت که درباره فعالیت‌های ساده و مشابه کارهای روزانه کودک باشد و همچنین اشیائی که بتوان با داستان این کتاب‌ها همراه کرد.
بسیار مهم است که موقع انجام این فعالیت تا جایی که ممکن است از اشیاء واقعی استفاده کنید. استفاده از خیار و یا گوجه فرنگی پلاستیکی موقع خواندن داستانی درباره کشاورزان و بازار مکاره بی‌معناست، چون وزن، بو و بافت سبزیجات باغذاهای اسباب بازی و پلاستیکی بسیار متفاوت هستند. به همین ترتیب، استفاده از مدل‌های مینیاتوری مثل اسباب بازی‌ها هم اغلب زیاد مناسب نیستند.
برای نشان دادن تجربیاتی چون رفتن به گردش و دیدن اسب‌سواری ، دادن اسب اسباب‌بازی و یا گاو پلاستیکی به کودک جالب نیست و اطلاعات مناسبی درباره موضوع به او نمی‌دهد چون اسب اسباب‌بازی از نظر لمسی زیاد مشابه اسب واقعی نیست. در برخی موارد، می‌توان چند کار خلاقانه کرد ، ولی توصیه می‌شود که معلم فرزندتان را از اختلال بینایی کودک مطلع کنید.
اسباب بازی‌های اسپات ، نوشته اریک هیل
انتشارات پسران جی.پی.پوتنام – نیویورک – ۱۹۸۴
کتاب حمام ویرایش با اسباب بازی‌ها و اشیاء
ساختن زیربنای تجربیات زندگی
مهمترین بخش سوادآموزی، ساختن زیربنای تجربیات زندگی است. با کودکتان به حالتی که او ترجیح می‌دهد ( ممکن است کودک زبان اشاره را ترجیح دهد ) ارتباط برقرار کنید. درباره کاری که باهم درحال انجام دادن آن هستید صحبت کنید و باهم داستان بخوانید. روزانه زمانی را به کتاب‌خواندن برای کودکتان اختصاص دهید.
متخصصان خواندن توصیه می‌کنند که کتاب خواندن با صدای بلند برای کودکان را تا مدت‌ها پس از اینکه آنها خودشان مهارت خواندن را فراگرفتند نیز ادامه دهید، یعنی تا قبل از دوره دبیرستان.
وقتی باصدای بلند برای کودکان کتاب می‌خوانید ، برای آنها این امکان را فراهم می‌آورید که به اطلاعاتی دست پیدا کنند که خودشان به تنهایی قادر به رسیدن به آنها نیستند و با این کار وظیفه یک الگوی کتاب‌خوانی ماهررا ایفا می‌کنید. باهم کتاب‌خواندن به واسطه تجربه مشترکی از داستان‌گویی به ایجاد نوعی پیوستگی بین شما و فرزندتان نیز کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید
دیگر تصاویر
مترجم
لینک کوتاه