کودک کم بینا و یادگیری خواندن و نوشتن

تصور کنید که فهرست خرید خود را در دست دارید و کودکتان را در چرخ خرید نشانده اید و به فروشگاه رفته اید. در آنجا نگاهی به یادداشت خود می اندازید تا ببینید به چه چیزهایی نیاز دارید و سپس به راهنماهای فروشگاه نگاه می کنید تا مکان عرضه ی کالاهای مورد نظرتان را بیابید. در این حال شما دارید از مهارت های سواد خود( خواندن و نوشتن) استفاده می کنید ، توانایی  تان در نوشتن فهرست خرید و خواندن راهنماها. برای هر دو این ها نشانه هایی وجود دارند. اما کودک شما از این وضعیت چه می آموزد؟ اگر کم بینا باشد، ممکن است ببیند که شما به کاغذ در دست خود نگاه می کنید، اما نتواند حروف روی آن راببیند. به احتمال زیاد او شما را در حال خواندن راهنماها یا حروف روی آن ها نمی بیند. اگر نابینا باشد هم که هیچ کدام از این ها را نمی بیند. اما اگر با او گفت و گو کنید و به توصیف آنچه که انجام می دهید، بپردازید، کم کم در می یابد که واژگان تنها گفتنی نیستند، بلکه در شکل دیگری هم وجود دارند که آن را "نوشتن" می نامند.

مهارت های دوران پیش از سواد آموزی -که دوران آمادگی برای شروع واقعی یادگیری خواندن و نوشتن است – همان مهارت هایی نیستند که کودک بینا تا روز آغاز مهد کودک آن ها راکسب کرده است. والدین او کمابیش از زمان خردسالی، به کودک شکل حروف و خواندن و نوشتن را نشان می دهند. او آن ها را در حال خواندن و نوشتن مشاهده می کند، واژگان اطراف خود را می بیند و این کارها را بیشتر از طریق تجربه ی روزانه یاد می گیرد.

بیشتر کودکان در دو سالگی می توانند این رابطه را درک کنند که تصویرها و واژگان، دارای معنا هستند. کودک می تواند لوگوی جعبه ی خوراکی محبوب یا نشانه ی بزرگ رستوران مورد علاقه ی خود را تشخیص دهد. ممکن است به تصاویر کتابی که پدرش وقت خواب برایش می خواند، نگاه کند و به آرامی درک کند که"خطوط کج و معوج" روی صفحه هستند که داستان را تعریف می کنند.

اگرکودک تان ضعف بینایی داشته باشد، ممکن است نتواند ازاین فرصت های طبیعی برای سواد آموزی بهره بگیرد، زیرا حروف یا چگونگی استفاده از آن ها را در جاهای مختلف برای رسیدن به انواع هدف ها، نمی بیند. اما شما می توانید امکان همان تجربه ها را به شیوه ای متفاوت به او بدهید، به طوری که با فرا رسیدن زمان ورود به پیش دبستان، آماده ی یادگیری خواندن و نوشتن باشد.

شروع زود هنگام:
ممکن است فکر کنید خیلی زود است که نگران سواد آموزی کودک خود باشید، اما در واقع شما او را از نخستین روزهای کودکی آماده ی خواندن می کنید. زمانی که با او حرف می زنید و دنیای پیرامونش و آنچه را که انجام می دهید توصیف می کنید، به او کمک می کنید محیط خود را درک کند و واژگان و مفاهیمی را به او انتقال می دهید که آنچه را می بیند، بفهمد -واژگانی مانند "بزرگ" و "کوچک"، "گرم" و "سرد"، "درون" و "بیرون"، "بالا" و "پایین"، "گرسنه" و "خوشحال" و....- انواع یادگیری ها به آغاز سواد آموزی کمک می کنند. هر چه کودک شما تجربه های بیشتری در دوره های اولیه ی زندگی خود از اشیا، جانوران، افراد، مکان ها و فعالیت های گوناگون به دست آورد، برای دوره های بعدی، درک معنای واژگانی که برای خواندن آن ها تلاش می کند، آسان تر خواهد شد.

زمانی که آگاهی کودک شما از محیط پیرامون بیشتر می شود، می توانید تا جایی که امکان دارد با نشان دادن واژگان در محیط، به پرورش سوادش کمک کنید، خواه آن واژگان به شکل حروف باشند یا خط بریل، یا هر دو. به کودک امکان بدهید زمان خواندن و نوشتن روزانه ی شمارا بداند. برای نمونه، وقتی دارید فهرست خرید تان را تنظیم می کنید، به اوتوضیح دهید و موقعیتی فراهم کنید که نشانه های روی کاغذ را از نزدیک ببیند یا قلم را هنگامی که در امتداد کاغذ حرکت می دهید، لمس  کند. در مورد برچسب های روی قوطی های خوراکی ها و نشانه های خیابان با او گفت و گو  کنید، به طوری که به شما در حالی که رانندگی می کنید، اطلاع دهد که کجایید و البته برای او در هر فرصتی بخوانید.

سواد برای  خردسالان:
اگر کودک تان کم بیناست وضعف بینایی دارد، می تواند خواندن و نوشتن حروف را به شیوه ای مانند دوستان بینای خود بیاموزد و از ترکیبی از حروف و خط بریل استفاده کند، زیرا برای برخی کارها مانند خواندن یک فصل از کتاب، ممکن است خط بریل سودمندتر باشد. اگر کودک تان کم بینا یا نابیناست، احتمالاً خواندن و نوشتن خط بریل را خواهد آموخت. از آنجایی که او بسیار کوچک است، شاید خیلی زود باشد که بتوان به طور قطع گفت از چه رسانه ای برای خواندن و نوشتن استفاده خواهد کرد. آنچه اکنون اهمیت دارد، کمک به او در افزایش شناخت اش از واژگان و خط بریل و موارد استفاده ازخواندن و نوشتن است.

پیشنهادهای زیر برای افزایش آمادگی کودکان نابینا یا دارای نقص بینایی، سودمند هستند:

• داستان هایی را برای کودک خود بخوانید که برای گروه سنی او و در مورد چیزهایی که برایش معنا دارند، نوشته شده اند. برای مثال، اگر او سگ داشته باشد، کتابی در مورد یک سگ برایش هیجان انگیز خواهد بود، اما اگر هرگز شانسی برای دیدن یک گاو نداشته است و نمی تواند عکس های گاو را ببیند، کتاب مربوط به گاو معنای چندانی برای او نخواهد داشت.

می توانید با کودک تان کتاب هایی در مورد کارهایی که او انجام می دهد و از آن ها لذت می برد، درست کنید. این کارهمچنین به او در نوشتن کمک می کند. می توانید کتاب هاو عکس هایی که از او گرفته اید و مواردی از فعالیت هایی را که از آن ها لذت می برد،  نشان دهید. می توانید کتابی در زمینه رفتن او با مادربزرگش به نانوایی تهیه کنید: تکه ای دستمال کاغذی روی یکی از صفحه های کتاب بچسبانید، از آن ها که فروشنده ها برای بسته بندی شیرینی ها و کیک های کوچک از آن استفاده می کنند. اگر او  و مادر بزرگش روی نیمکتی بنشینند و شیرینی های شان را بخورند، می توانید در صفحه دیگری، تکه ای چوب کوچک بچسبانید که شکاف های چوبی روی نیمکت را نشان دهد. می توانید به کودک خود امکان دهید که چند واژه ی متناسب با هر تصویر لمسی را دیکته کند، به طوری که این کتاب واقعا تبدیل به کتاب خود او شود.

• بسیاری از خردسالان از گوش دادن به کتاب هایی با متنی موزون و آهنگین لذت می برند. اگر شما درست پیش از پایان یک خط مکث کنید، کودک ممکن است به سرعت واژه ی جا افتاده را بگوید، گویی خودش می تواند بخواند.
• به کودک خود چیزهایی را نشان دهید که برای شان از نوشتار استفاده می کنید، برای نمونه پرداخت صورت حساب برق، نوشتن کارت تولد، خواندن روزنامه، سفارش غذا، و آن ها را بلند بخوانید. زمانی که کودک تان بسیارکوچک است، آنچه را که شما می گویید درک نخواهد کرد، اما از شنیدن صدای شما لذت می برد. زمانی که به سن کودک نوپا می رسد، می توانید بر نشان دادن و خواندن و نوشتن چیزهایی که مورد علاقه ی اوست تأکید بیشتری داشته باشید، مانند نامه ای که هر دوی شما برای یک دوست یا شخصیت خیالی می نویسید یا راهنمای درست کردن بستنی مورد علاقه ی او را می خوانید.
• به کودک تان امکان دهید با استفاده از مداد شمعی، خودکار، گچ و ماژیک، رنگ آمیزی و "تظاهر به نوشتن" کند. آنچه او می نویسد یا می کشد ممکن است قابل تشخیص نباشد، اما دارد این رابطه را در ذهن خود برقرار می کند که نوشتن راهی برای تعریف داستان است، همان زمان، مهارت های حرکتی ظریف که برای نوشتن واژگان حقیقی نیاز خواهد داشت، پرورش می یابد. اگر نابینا یا کم بیناست، تکه ای کاغذ را روی صفحه ای توری بگذارید و آن را روی تخته ی طراحی بچسبانید. زمانی که او با استفاده از مداد شمعی روی کاغذ می نویسد، علامتی برجسته ایجاد می شود که می تواند آن را لمس کند.
• از  آموزگار ویژه ی دانش آموزان کم بینا که آموزگار کودک شماست، بخواهید که به شما  کار ماشین بریل را نشان دهد. ماشین بریل ابزاری مکانیکی و تا حدی شبیه به ماشین تحریر است که خط بریل را در هنگام زدن روی دکمه ها روی کاغذ ایجاد می کند. در صورت امکان، یک ماشین بریل در خانه ی خود برای کودک تان داشته باشید تا روی آن آزمایش کنید و چیزی بنویسید، یعنی به صورت تصادفی روی دکمه ها بزنید تا ادای نوشتن خط بریل را درآورید، به همان شکلی که یک کودک نوپا با مداد شمعی روی کاغذ خط خطی می کند.