جورچین بازی کودکان با قطعه‌های خلاقیت و صمیمیت
تفاوت بازی‌های سنتی و مدرن کودکان دیروز و امروز
ما گلیم، ما سنبلیم، ما بچه‌های بلبلیم، باز می شیم، بسته می شیم، اگر به ما آب ندهید، اینجوری می شیم، اونجوری می شیم. بچگی بچه‌های دهه شصتی همگی با گل و بلبل و سنبل همراه بود، وقتی بچه‌ها دست در دست هم، دایره وار می‌چرخیدند، می‌خندیدند و شعرهای زیبا می‌خواندند، دنیایی از شور و نشاط را برای خود و اطرافیان پدید می‌آوردند. هنوز صدای دست زدن بچه‌ها که اگر به ما آب ندهید این جوری می شیم در گوشم زنگ می زند و چقدر شیرین و خوشبو بود بچگی بچه‌های دیروز. آن روزها که ما بچه بودیم بچگی مان را با گرگم به هوا، لی لی، الک و دولک سپری کردیم و بچه‌های امروز بچگی‌شان را با انگری برد و باب اسفنجی و ساب وی سرف سپری می‌کنند. آن روزها که ما بچه بودیم یک عروسک پلاستیکی داشتیم و خاله بازی می‌کردیم و برادرانمان با یک رینگ دوچرخه و یک تکه چوب دور حوض آبی وسط حیاط چرخ می‌زدند و خنده از لبانشان محو نمی‌شد. آهنگی که از صدای چرخش رینگ دوچرخه به گوش می‌رسید، آهنگ زندگی، تحرک و تجربه بود.
اما بچه‌های امروز صد تا عروسک باربی و نانسی و دارا و سارا هم که داشته باشند و کمدشان پر از ماشین‌های کنترلی شود، باز گوشه اتاق کز می‌کنند و با گوشی همراه پدر و مادرها بازی می‌کنند یا با تبلت ها و رایانه خود را سرگرم می‌کنند. البته سرگرم که نه، بلکه آ ن قدر دچار هیجانات غیرواقعی می‌شوند که در نهایت به پرخاشگری و عصبانیت ختم می‌شود و بچه‌ها را منزوی و عصبی می‌کند. بچه‌های امروز کمتر دوست دارند در جمع دوستان و فامیل حاضر شوند و به تنهایی خو می‌گیرند.
ما بچه‌های دیروز در جمع فامیل چه بگو و بخندی داشتیم فقط کافی بود شعر یک توپ دارم قل قلی، سرخ و سفید و آبی را با زبان شیرین کودکی بخوانیم و مورد تشویق یک شکلات مادربزرگ قرار بگیریم، انگار دنیا در آن لحظه برای ما بود، ولی سطح توقع بچه‌های امروز آن قدر بالارفته که یک کتاب شعر انگلیسی را از حفظ می‌خوانند، کلی اطلاعات در مورد رایانه و موبایل و... دارند ولی نه تنها حاضر به بروز آن‌ها نیستند بلکه همه را در سینه خود پنهان کرده و در تنهایی خود آن را خرج می‌کنند.
گوشه گیری بچه‌های امروز ناشی از غفلت برخی از پدران و مادرانی است که یا خود را سرگرم امور بیرون از خانه کرده‌اند، یا برای آنکه از قافله تمدن عقب نمانند و یا عذر بدتر از گناه آنکه خودشان سردر گریبان فرو برده و غرق در شبکه‌های مجازی شده‌اند که برای ساکت کردن و بستن دهان بچه‌ها یک گوشی، یک تبلت به دست او داده و مشتی تنقلات مضر جلوی بچه می‌گذارند و خودشان را از همبازی و همکلام شدن با فرزندشان خلاص می‌کنند و گاهی بی انصافی تا آنجا پیش می‌رود که وقتی بچه‌ها را با خودشان به پارک می‌برند، او را به حال خود بین بچه‌های قد و نیم قد رها کرده و دوباره سرشان در یقه فرو می‌رود و در فضای مجازی دنبال خرید اجناس دست دوم این و آن هستند یا به تماشای عکس‌های هنرپیشه‌ها سرگرم می‌شوند و یا آنکه به جوک‌های کپی شده در شبکه‌های اجتماعی لبخند می‌زنند و از همبازی شدن با دلبندشان غفلت می‌کنند. اما غافل‌اند از این که این غفلت‌ها چه عواقب و خطرات جبران ناپذیری را برای آینده خود و فرزندشان در پی خواهد داشت.
انتخاب اسباب بازی برای کودک، اولویت اول
این روزها بازی‌های رایانه ای جزو محبوب‌ترین بازی‌ها برای بچه‌ها لقب گرفته است، اما باید توجه داشت که این بازی‌ها می‌تواند به عنوان تهدیدی جدی برای سلامت روح و روان و جسم کودکان و نوجوانان به حساب بیاید. محمدرضا حیدری نیا کارشناس مسائل تربیتی در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سوالم که مزایا و مضرات بازی‌های کامپیوتری که جزو اولویت‌های کودکان امروز قرار گرفته چیست؟ با بیان مقدمه فوق می‌گوید: «هرچند به اعتقاد برخی از همکاران، تعدادی از بازی‌های فکری و معمایی می‌تواند سلول‌های مغزی را به فعالیت واداشته و افکار کودک را تقویت کند، و در رشد خلاقیت و بالندگی ذهنی کودکان تأثیر داشته باشد، اما والدین باید در انتخاب نوع بازی برای گروه‌های سنی و تأثیر این بازی‌ها درجسم و روح فرزندان خود نهایت دقت را داشته باشند.»
این مشاور تربیتی با ذکر مثالی برای تبیین بهتر معایب بازی‌های رایانه ای خاطرنشان می‌کند: «کودکان و نوجوانان معتاد به اینترنت و بازی‌های رایانه ای، مانند رانندگانی هستند که بی اعتنا به علایم راهنمایی و رانندگی، اتومبیل اسقاطی خود را در جاده‌های خاکی به هر سو می رانند تا آنکه بالاخره وارد تونل افسردگی می‌شوند.» از وی در مورد آسیب‌های این اعتیاد و وابستگی سؤال می‌کنم، می‌گوید: «اختصاص ساعات زیاد برای سرگرمی‌های رایانه ای آسیب‌های جسمی فراوانی از جمله بروز تیک‌ها و فشارهای عصبی، سردرد، چشم درد، چاقی، کمردرد، دردهای مفصلی انگشتان و مچ دست، کم خوابی و بی خوابی و... را می‌تواند به همراه داشته باشد.»
وی در مورد آسیب‌های روحی و روانی هم توضیحاتی می‌دهد و می‌افزاید: «آسیب‌های اخلاقی و از بین بردن رابطه فکری و عاطفی فرزندان و والدین از دیگر آسیب‌های بازی‌های رایانه ای است که کودکان را تهدید می‌کند.»
آثار مخرب بازی‌های رایانه ای
به جرات می‌توان گفت امروز کمتر بچه ای به سراغ بازی‌های سنتی و محلی رفته و برای گذراندن وقت خود با دوستان در محله‌ها و پارک‌ها بازی می‌کند و اگر هم به پارک بروند دست هر بچه ای یک تبلت یا یک گوشی همراه می‌بینید که مشغول بازی با آن‌ها هستند. حیدری نیا در تکمیل صحبت‌هایش با اشاره به اینکه اکثر بچه‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را در دنیای فناوری و دیجیتال بگذرانند و با بازی‌های کامپیوتری سرگرم شوند، تصریح می‌کند: «با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی در دنیا، بسیاری از حوزه‌ها از جمله حوزه بازی‌ها نیز متحول شده است، در همین حوزه نیز وسایل و فناوری‌های متعددی وارد شده و به مرور کنار رفته و ابزارهای جدید جایگزین آن‌ها شده است، اما شاید کمتر کسی به واقعیتی در این بین توجه داشته و آن اینکه سازندگان و پشتیبانان غربی خلق این بازی‌ها توانسته‌اند در فرهنگ و نگرش کشورهای هدف تاثیرگذار شوند.»
شهرام خرازی‌ها منتقد سینما نقطه نظرات ارزشمندی در خصوص استفاده از بازی‌های رایانه ای و معایب آن‌ها دارد. وی با اشاره به اینکه اینترنت و به خصوص سرگرمی‌های رایانه ای به عنوان یک محصول رسانه ای، حکم شمشیر دو لبه را دارد می‌افزاید: «مواجهه کودکان و نوجوانان با این گونه بازی‌ها، هم تبعات مثبت دارد هم منفی و تحقیقات نشان داده است مغز کودکانی که به طور مداوم با فناوری و رایانه سر و کار دارند، در مقایسه با مغز دیگر هم سن و سال‌های خود، فعال تر، خلاق تر و دارای سرعت عمل بیشتری هستند.»
اما مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی به این نکته هم اشاره می‌کند که اگر زمان صرف شده برای بازی‌های رایانه ای طولانی باشد عوارضی مثل کم حوصلگی، اضافه وزن، پرخاشگری، خشونت ورزی و گاهی حتی تمایل و اقدام به اعمال بزهکارانه و خلاف قانون گریبانگیر نوجوانان می‌شود» توصیه دکتر خرازی‌ها به والدین این است که پدر و مادر باید زمان بیشتری را برای فرزندان خود صرف کنند، چرا که هر قدر صمیمیت والدین با فرزندان بیشتر باشد، زمینه استفاده کودکان از بازی‌های رایانه ای و به طور کلی استفاده از وسایل دیجیتالی مثل تبلت و... کمتر خواهد شد. طبیعی است وقتی پدر و مادری به همراه فرزندان خود به پارک بروند و با فرزند خود به بازی‌های تحرکی مثل والیبال، تنیس، بپردازند هم به تقویت قوای جسمانی بچه کمک کرده‌اند و هم به سلامتی خود. ضمن آنکه فرزندان ما در سنین کودکی باید حضور در مجامع اجتماعی و فعالیت‌های دسته جمعی را بیاموزند، همانطور که بازی‌های قدیمی از این ویژگی مثبت برخوردار بود. متاسفانه امروزه بازی‌های رایانه ای این فرصت را از بچه‌ها گرفته و آن‌ها را تک بعدی و منزوی و گوشه نشین کرده است.
بچه‌ام گوشه گیر شده بود اما...
اهورا ۵ ساله است و روزهای فرد با مادرش به کلاس زبان می‌رود، وقتی تلفنی لیست بازی‌های تبلت اهورا را از مادرش پرسیدم حتی تلفظ کردن بعضی از آن‌ها برایم دشوار بود. ولی یک نکته برایم خیلی جالب بود که وقتی خانم هادی نیا اسم بازی را که فراموش کرده بود و از پسرش پرسید صدای اهورا از پشت خط به گوشم رسید که می‌گفت «بازی ساب وی سرف است مامان». و در ادامه صدای خوشحالی‌اش را می‌شنیدم که گمان می‌کرد مادرش تبلتش را درست کرده است. از خانم هادی نیا می‌پرسم مگر فرزند شما الان با گوشی و تبلت بازی نمی‌کند! مثل اکثر بچه‌های هم سن و سالش! و او در پاسخم می‌گوید: «الان ۶-۵ ماه است که تمام وسایل رایانه ای را از جلوی دستش کنار گذاشته‌ام. اهورا آن قدر معتاد و سرگرم تبلت شده بود که با هیچ یک از بچه‌های فامیل بازی نمی‌کرد و هر کس به خانه ما می‌آمد یا ما جایی می‌رفتیم حتی به پارک و گردش او سرش توی گوشی بود و بسیار پرخاشگر شده بود. الان فقط برایش کتاب می‌خوانم و با هم مشغول بازی‌های فکری می‌شویم.»
سادگی، انعطاف پذیری و افزایش محبت در بازی‌های قدیمی
بازی‌های بچه‌های دهه شصت و حتی قبل تر از آن چه ویژگی‌ها و محاسنی داشت که بازی‌های رایانه ای و مدرن امروز علی رغم آن همه هیجانات و فناوری ندارد؟ معایب این بازی‌های دیجیتالی چیست؟ محمدحسین فردجو دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه بازی‌های قدیمی دارای ویژگی‌هایی است که بچه‌های دهه‌های قبل به خوبی آن را درک می‌کنند به بیان این ویژگی‌ها می‌پردازد و می‌گوید: «سادگی، انعطاف پذیری و تنوع، برخی از ویژگی‌های اسباب بازی‌های قدیمی است. سرگرمی‌های قدیمی دارای انعطاف پذیری بودند و کودک می‌توانست در محتوای آن دخالت کند و تنوع اسباب بازی‌ها به لحاظ سادگی و اقتصادی و بومی بودن و متریال ساخت آن به گونه ای بود که کودک را به تحرک برای تخلیه انرژی وامی داشت.»
فردجو برقراری تجانس بین سن و سرگرمی بچه‌ها را یکی دیگر از این ویژگی‌ها برمی شمرد و می‌گوید: «در آن زمان بچه‌ها می‌دانستند کدام سرگرمی برای حوزه آن‌هاست و خود آن‌ها مستقیماً در تولید و به وجود آوردن آن دخالت می‌کردند.»
وقتی بچه‌ها با گزن (چوبی که برای حصیر و سایه بان خانه‌ها به کار می‌رفت) کاغذ و سریش (نوعی چسب) بادبادک می‌ساختند در طی آن اصول ساخت آن را یاد می‌گرفتند می‌دانستند که دو بنده را باید کجا به نخ وصل کنند یا می‌دانستند گوشواره بادبادک باید از چه نوعی باشد، ساده باشد یا دورانی، هلالی باشد یا ساده و به انحاء مختلف سعی می‌کردند یک بادبادک را طراحی کنند و اگر یک اسباب بازی خراب می‌شد خودشان رفع عیب می‌کردند.
آزمون و خطا نکته مهم دیگری بود که در بازی‌های قدیمی به چشم می‌خورد و دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی به درستی به آن اشاره می‌کند. وی در تکمیل صحبت‌هایش خاطرنشان می‌کند: «انگیزش، تفکر خلاقیت و اعتماد به نفس، در ساختار بازی‌های قدیمی موجود بود و بچه‌ها تجربه زیادی کسب می‌کردند و این مسئله برای خانواده‌ها هم اهمیت داشت که کودکشان پس از سرگرم شدن، بیشترین سود و منفعت را از بازی کسب کند اما امروز به مدد تکنولوژی، اسباب بازی‌هایی که در کارخانه‌های با تنوع بالا، مکانیزم بیشتر، صدا دار و بدون صدا، باطری دار و بدون باطری تولید می‌شود، بچه‌ها را در مقابل اسباب بازی‌های پر زرق و برق منفعل می‌کند و بچه‌ها فقط آن‌ها را تماشا می‌کنند، البته این به آن معنا نیست که این سرگرمی‌ها تاثیری ندارد. بلکه هر وسیله ای به نوبه خود اثر دارد.»
به اعتقاد آقای فردجو، آشنایی با تکنولوژی و ورود به این حوزه یکی از مهم‌ترین تاثیرات اسباب بازی‌های جدید در زندگی مدرن است. افزایش مهارت‌ها، آنالیز کردن و حل مشکلات چند ویژگی مهم دیگر سرگرمی‌های عصر دیجیتال است. دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی در مورد این ویژگی‌ها توضیحاتی تکمیلی ارائه می‌دهد و می‌گوید: «خانواده‌ها نباید دنبال این باشند که کودکشان با گران‌ترین اسباب بازی بازی کند، شاید یک اسباب بازی ساده بهترین یافته‌ها را به کودک منتقل کند و کمک کند او محیط اطراف خود را به خوبی بشناسد و با آن‌ها تعامل برقرار کند.»
وی می‌گوید: «اسباب بازی ای برای بچه‌ها باید انتخاب شود که بتواند جست وجو گری را به او بدهد.»
نویسنده: صدیقه توانا
منبع
روزنامه کیهان, شماره ۲۱۱۳۱, به تاریخ ۱۳۹۴/۵/۲۵, صفحه ۵