اوقات فراغت تربیتی غیررسمی ( بخش پایانی) | روانشناسی تربیتی
در اوقات فراغت انتخاب با بچه‌ها نظارت با شما
نگاهی به کلاس‌های تابستانی کودکان و نوجوانان در اوقات فراغت و چالش‌های پیش رو
ما دهه شصتی‌ها تابستون ها با بالش یه خونه می‌ساختیم، یه ذره آب و نونم برمی داشتیم می‌ریختیم تو ظرف‌های پلاستیکی اسباب بازی وساعت ها خودمون رو تو خونه بالشتی حبس می‌کردیم. الان نسل فعلی به کمتر از استخر، پارکور، لیزرتگ، تبلت، ایکس باکس، پلی استیشن مدل بالاراضی نمیشن! اصلایه چیزهایی که ما اسمشون رو هم بلد نیستیم! خدایا! نسل ماچقدر حنا دختری در مزرعه می‌دید!سال‌ها پیش وقتی دوران درس و مدرسه را سپری می‌کردیم، تمام هوش و حواس مان به تابستان و تعطیلات بود اما تابستان که می‌آمد، پدر و مادر به ما اخطار می‌دادند که قرار نیست این سه ماه را عاطل و باطل بگذرانیم و آخرش ناچار در کلاس‌های تقویتی و متفرقه ثبت نام می‌کردیم.
اما این روزها والدین، حتی بیش از گذشته، نگران اوقات فراغت فرزندان خود هستند و گاهی با همسایه و اقوام هم در همین زمینه رقابت نیز می‌کنند. شما جزو کدام گروه از والدین هستید: دوست دارید فرزندتان به کلاس تابستانی برود و او در برابر خواست شما مقاومت می‌کند یا برعکس، می‌خواهید به عهده خودش بگذارید تا میان «در خانه ماندن» و «کلاس رفتن»، یکی را انتخاب کند؟ در هر دو صورت، باید مزایا و معایب این روش‌ها را بدانید تا بتوانید درست تصمیم بگیرید.
انتخاب نوع گذراندن اوقات فراغت را به بچه‌ها بدهیم
بچه‌ها را در تعطیلات تابستان و اوقات فراغت به کلاس‌های متفرقه بفرستیم یا در خانه نگه داریم؟ دکتر محمد ولی سهامی، فوق تخصص روان پزشکی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «این روزها پدر و مادرها بنابه دلایل مختلف سعی دارند به اجبار فرزندشان را به کلاس‌های تابستانی بفرستند، اما این بزرگ‌ترین اشتباه خانواده‌ها است، چرا که دانش آموز باید در اثر احساس نیاز خودش به این کلاس‌ها برود. البته شرکت در کلاس‌های تابستانی اگر همراه با فشار روانی خانواده باشد، تأثیر نامطلوبی هم به جا می‌گذارد. خانواده می‌تواند با جملاتی مانندبهتر نیست برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنی؟ و به حالت پیشنهاد فرزندش را به این کار ترغیب کند. در واقع خانواده باید نقش راهنمایی و هدایت را ایفا کند، نه تصمیم گیری.
از طرف دیگر باید در نظر بگیریم که بچه‌ها در طول سال تحصیلی فشارهای روانی زیادی را بابت انجام تکالیف مدرسه، امتحانات و رعایت نظم و مقررات مدرسه متحمل می‌شوند و فشار مضاعف بر آن‌ها واقعاً روا نیست، چرا که تحقیقات بسیاری نشان می‌دهد بچه‌هایی که هر روز صبح زود از خواب بیدار می‌شوند و آرزوی یک ساعت خواب صبح در روزهای تابستان را دارند، بیشتر از سایر بچه‌ها افسرده می‌شوند و موفقیت کمتری هم به دست می‌آورند.»
یعنی بچه‌ها را به حال خود رها کنیم؟ وی پاسخ می‌دهد: «اگر از جنبه منفی کلاس‌های تابستانی تحمیلی بگذریم، شرکت بچه‌ها در این کلاس‌ها مزایای غیرقابل انکاری دارد. بعضی بچه‌ها ترجیح می‌دهند که تمام تعطیلات را در خانه و پای تلویزیون و کامپیوتر بگذرانند که این موجب بی تحرکی، انزوای اجتماعی، کسالت و درون گرایی می‌شود، اما همین که بچه بداند هفته‌ای دو روز برای مثال، باید ۹ صبح به کلاس شنا برود، الزام به تحرک و فعالیت را احساس می‌کند. شرکت در کلاس‌های تابستانی می‌تواند موجب تقویت اعتماد به نفس و بهبود روابط اجتماعی کودکان شود. از طرف دیگر انتخاب کلاس‌ها اگر درست انجام شود، می‌تواند موجب رشد استعدادها و جهت دهی مثبت به توانایی‌های دانش آموزان شود.»
از استعداد یابی تا برنامه ریزی با کمترین هزینه
این روانشناس در باب اینکه چطور بفهمیم استعداد فرزندمان در چه زمینه ای است تا او را در کلاس مربوط به همان شاخه ثبت نام کنیم؟ می‌گوید: «کلاس‌های تابستانی بسیار متنوع‌اند؛ مانند کلاس‌های ورزشی، هنری و آموزشی. اینکه دانش آموز دوست دارد در چه رشته‌ای فعالیت کند، مهم‌ترین نکته است اما روان شناسان معمولاکلاس‌های آموزشی و کلاسیک مانند زبان را برای تابستان توصیه نمی‌کنند، به ویژه برای بچه‌هایی که فشارهای درسی و انضباطی را تجربه کرده باشند و برای بچه‌های دبستانی این قبیل کلاس‌ها توصیه نمی‌شود.
این دانش آموزان در تابستان نیازمند بازسازی روانی هستند، نه کلاس‌های سنگین آموزشی که مسئولیت‌های دیگری را به آن‌ها تحمیل می‌کند. ما برای این بچه‌ها کلاس‌های مفرح و شاد مانند شنا را توصیه می‌کنیم. البته نوع کلاس باید با توجه به شرایط روانی، سنی و تفاوت‌های فردی وعلایق دانش آموزان انتخاب شود. از طرفی بسیاری از تست‌های روان شناسی حتی در سنین پایین نیز موجب بروز استعدادهای کودک می‌شود و والدین می‌توانند بفهمند که فرزندشان چه توانایی و استعدادی دارد.
در عین حال، برخی والدین تمام ساعت‌های روز فرزندشان را با انواع کلاس‌های تابستانی پر می‌کنند، اما این کلاس‌ها موجب کاهش بازدهی آن‌ها می‌شوند و حس خشم و انتقام جویی را در بچه ایجاد می‌کنند. بهترین حالت این است که بچه‌های مقطع دبستان را در یک کلاس ورزشی یا هنری ثبت نام کنیم و دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان را در حداقل دو کلاس. به دانش آموزانی که نزدیک کنکور هستند و در طی تابستان کلاس‌های کنکور را تجربه می‌کنند، توصیه می‌شود برای آرام سازی روانی، در یک کلاس تفریحی و ورزشی شرکت کنند.»
دکتر ولی سهامی درباره برنامه ریزی برای فراغت بچه‌ها در خانواده‌های کم بضاعت می‌گوید: «فراغت لزوماً یک پدیده گران قیمت نیست. این نیست که مثلافرزندمان را در فلان کلاس با کلی هزینه ثبت نام کنیم. کارهای خیلی ارزان و ساده ای هم می‌شود انجام داد. مثلاساخت یک کلکسیون کبریت، ساختن و جمع آوری مجموعه تمبر، انجام بازی‌های خانوادگی، چیدن پازل‌های هزار تکه ای، اسم و فامیل، منچ و... متاسفانه ما فرزندان مان را برای این عادت‌های زیبا تربیت نکرده‌ایم و این کوتاهی از طرف خانواده از یک طرف و کوتاهی از طرف جامعه از طرف دیگر مشکلات زیادی را به وجود خواهد آورد. البته در این شرایط زندگی آپارتمان نشینی چندان هم بد نیست که با سایر همسایه‌ها برنامه ریزی کنیم و برای عصرهای تابستانی برنامه‌های خانوادگی ترتیب دهیم؛ مثلادور هم جمع شویم، شام بخوریم، بازی‌های گروهی مانند وسطی، طناب کشی و... انجام دهیم و در کنار یکدیگر اوقات خوشی را سپری کنیم.»
چطور ذهن فرزندمان را در فراغت خلاق نگه داریم؟
همه ما زمانی کودک بوده‌ایم، و همه حس روز آخر مدرسه را دوست داشتیم. بالاخره آن زمان استراحتی که لیاقتش را داشتیم به دست می‌آوردیم و دوست داشتیم بیرون برویم و با دوستانمان بازی کنیم یا تمام روز روی مبل بنشینیم و کارتون تماشا کنیم. امروزه والدین موقع برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندانشان به این مهم توجه خاص دارند که با اینکه دوست داریم به کودکان خود استراحت تابستانی آسانی بدهیم، نباید آماده نگه داشتن آن‌ها از نظر ذهنی در طول تابستان را فراموش کنیم. با این کار کودک زمانی که به مدرسه برمی گردد دیگر احساس گیجی و گمشدگی نمی‌کند. مطالعات نشان داده جوانانی که در طول تابستان درگیر فعالیت‌های آموزشی نمی‌شوند، وقتی دوباره به مدرسه بازمی گردند احساس نا آشنایی با فضای آموزشی پیدا می‌کنند. برای فعال نگه داشتن ذهن فرزندانمان در این تابستان چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟
با برنامه ریختن برای تابستان فرزند خود نه تنها انتقالش از تعطیلات به مدرسه آسان می‌شود، بلکه ذهنش هر روز برای فعالیت آماده است. ساعت مشخص برای بیدار شدن، وعده‌های غذایی در طول روز، و زمان خواب همه در فعال نگاه داشتن ذهن فرزندتان طبق برنامه نقش ایفا می‌کنند. سیما حکمتیان مدیر یک مدرسه در باب اهمیت اردوهای تابستانی برای فعال نگه داشتن ذهن نوجوانان می‌گوید: «کودکان و نو جوانان با شرکت دراردو می‌توانند نقشی مثبت ایفا کنند، و همچنین این فرصت را پیدا می‌کنند تا یاد بگیرند چگونه با دیگران کار کنند، تصمیم بگیرند، مسئولیت بر عهده بگیرند، قابلیت‌های خلاقانه خود را وسعت دهند، و با شرکت در کارهای اردو احساس استقلال کنند.
اردوهای تابستانی انواع مختلفی دارند، اردوهای ورزشی، اردوهای هنری و خلاقانه، اردوهای مذهبی، و بسیاری انواع دیگر.» وی به اهمیت ساختن کاردستی در اوقات فراغت تابستانی اشاره کرده و می‌گوید: «ساختن لذت بخش است و اجازه می‌دهد ذهن فرزندمان فعال بماند، این کار نه تنها باعث می‌شود کودک ایده‌های خود را بکاود، بلکه باعث تقویت مهارت خلاقانه او می‌شود. همچنین او در پایان چیزی دارد که از ساخت آن به خود افتخار می‌کند. این را هم فراموش نکنید که این فعالیت‌ها آن‌ها را در روزهای خیلی گرم در خانه مشغول نگه می‌دارد.»
این فرهنگی دو فعالیت کتابخوانی و آشپزی در کنار مادر را به عنوان دو فعالیت مثبت در ایام فراغت تابستانی معرفی کرده و می‌گوید: «مطالعه مهارتی فوق العاده است تا با آن فرزند خود را از نظر ذهنی فعال نگه دارید. با این حال گاهی کودک فکر می‌کند مطالعه کاری دشوار است، چگونه به او برای این کار انگیزه دهیم؟ می‌توانید چالش کتاب خوانی برای او ایجاد کنید؛ مثلابین او و دوستانش کتابی معرفی کنید و برای هر کدام که زودتر کتاب را تمام کرد جایزه ای در نظر بگیرید. حتی برخی از کتابخانه‌ها نیز این نوع مسابقات را برگزار می‌کنند تا کودکان و نوجوانان به کتاب خواندن تشویق شوند.
راستی اگر شما نیز صاحب چنین مکان‌هایی هستید می‌توانید از این ایده استفاده کنید.» وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «از فرزند خود بخواهید در تدارک یک وعده غذایی یا میان وعده خوشمزه کمکتان کند. با آموزش مهارت‌های ساده آشپزی به کودکان نه تنها به آن‌ها آموزش آماده کردن غذا می‌دهید، بلکه تحقیقات نشان داده مهارت ریاضی کودکان نیز تقویت می‌شود. اندازه گیری تعداد فنجان و قاشق غذا خوری از موادی که در طول آشپزی به آن‌ها نیاز دارید، می‌تواند به کودک کمک کند که یادبگیرد چگونه از پس محاسبات ساده بر بیاید.»
هنر را در برنامه اوقات فراغت بگنجانیم
کلاس پنجم که تمام شد برای پر کردن اوقات فراغت اسمم را در یک کلاس نقاشی نوشتم و یک روز درمیان سه ساعتی مداد طراحی به دست داشتم و یک عالمه مواد رنگی. تابستان سال بعد اما به خاطر دختر خاله‌ام که عاشق گرافیک بود رفتیم کمی گرافیک یاد گرفتیم که متاسفانه با آغاز سال تحصیلی و سنگین شدن درس‌ها، آن را هم رها کردم. سال بعدی گریزی زدم به دنیای خوشنویسی و کمی با این هنر هم آشنا شدم دوباره در ایام مدرسه کاملاگذاشتمش کنار و در تابستان بعدی برای پیگیری آن مجبور بودم از اول شروع کنم چرا که همه اصول را یادم رفته بود. خلاصه تابستان‌ها یکی پس از دیگری سپری شد و من تقریباً هر سال یک کلاس هنری جدید را تجربه کردم، ولی مدام از این شاخه به آن شاخه و حاصل اینکه حالادر هیچ کدام مهارت ندارم. قصه این روزها خیلی آشنا است.
فاطمه گودرزی مادر دو دانش آموز ضمن ورق زدن دفتر خاطرات ذهنی‌اش و بیان مطالب بالابا نگاهی مقایسه ای بین آنچه در گذشته بوده و آنچه که امروزه در باب کلاس‌های تابستانی در جریان است، می‌گوید: «کلاس‌های تابستانی که هر سال پر می‌شود از بچه‌هایی که فقط برای فرار از بیکاری به آن روی می‌آورند و بعد دوباره با آغاز سال تحصیلی به راحتی رهایش می‌کنند. دور و برمان را که نگاه می‌کنیم می‌بینیم خیلی کم می‌شود بچه‌هایی را دید که چند سال پی یک رشته هنری را گرفته باشند و حالابه جایگاهی مطلوب رسیده باشند. متاسفانه بیشتر بایدهای خانواده‌ها محدود می‌شود به کلاس زبان که البته به جاست و نباید از آن غافل شد، اما هنر را هم اگر به درستی و در یک مسیر روشن و مشخص سپری شود، می‌تواند فرصتی طلایی برای رشد کردن در عرصه هنر را فراهم آورد. خیلی سخت نیست با برنامه ریزی دقیق می‌توان موفق تر بود، امتحانش کنیم.»
نویسنده: گالیا توانگر
منبع
روزنامه کیهان, شماره ۲۱۱۲۶, به تاریخ ۱۳۹۴/۵/۱۸, صفحه ۵
لینک کوتاه