زنگ تکالیف خانگی در اوقات فراغت تابستان
کار نخستین واژه ای است که برای استقلال هر فردی تعریف می‌شود. معمولاً وقتی اسم کار کردن و کسب درآمد پیش می‌آید هر ذهنی نخست معطوف به دوره جوانی می‌شود. در این دوره فرد به طور رسمی وارد بازار کار می‌شود و برای کسب درآمد و معاش تلاش می‌کند. اما مفهوم استقلال در جامعه امروزی مفهومی گسترده تر از دوران جوانی دارد. امروزه روانشناسان، جامعه شناسان و سایر متخصصان تاکید دارند، هر فردی از دوران دبستان به استقلال فکری و کاری خود می‌اندیشد. بنابراین متخصصان کار کردن در دوران نوجوانی را خصوصاً پس از فراغت از مدرسه و آموزش رسمی برای آنها مفید می‌دانند. اما باید دانست تنها ابعاد اجتماعی و روانی این مسئله مطرح نیست بلکه بعد حقوقی و قانونی کار کردن کودکان در محل کار نباید نادیده گرفته شود.
استقلال و کار نوجوانان
بسیاری از والدین با کار کردن فرزندشان به طور کلی مخالف هستند. آنها تصور می‌کنند حتی اگر فرزندشان خود موافق کار و تلاش و کسب استقلال باشد نمی‌بایست تا وقتی به سن قانونی کار برسد کار را شروع کرده و کسب درآمد داشته باشد و در نتیجه آنها با کار بیرون از خانه برای فرزند نوجوانشان مخالفت می‌کنند. در حالی که دکتر علی همت یارزاده، روانشناس در این باره می‌گوید: «کودک از حدود سن ۱۲ سالگی به مرزهای استقلالی خود به طور عمیق تری می‌اندیشد.
بنابراین کار کردن در بسیاری از موارد برای او به عنوان یک اصل است. در حالی که والدین با سلب این استقلال در کودکشان به طور کلی احساس استقلال را در او خاموش می‌کنند به طوری که فرد حتی تا دهه دوم و سوم زندگی به فکر کار کردن و کسب استقلال نیست.» دکتر علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس خانواده و جوانان در این باره می‌گوید: «به غیر از کودکان کار که گاه مجبور به کار کردن هستند اگر کودک یا نوجوان علاقه مند به کار کردن پس از اوقات فراغت از تحصیل باشد با رعایت چند نکته در نظام آموزشی، تلاش مفیدی است.
زیرا در بیشتر مدارس، دانش آموزان به لحاظ عملی و کارکردی به طور کامل حمایت نمی‌شوند. بچه‌ها در این مدارس عمدتاً مشغول درس و مشق هستند و مهارت‌های زندگی را کمتر می‌آموزند و کمتر به بخش اقتصادی زندگی فکر می‌کنند. بنابراین کارکردن کودکان پس از فراغت از تحصیل به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی خود را افزایش داده و درک کنند که برای به دست آوردن پول باید زحمت زیادی کشید و تخیل گرایی، تصور پولدار شدن در روزهای جوانی را کنار بگذارند. از طرف دیگر تحقیقات نشان داده است کسانی که به صورت استاد و شاگردی و تحت تعلیم مهارت‌های عملی آموزش می‌بینند در بزرگسالی موفق تر از کسانی هستند که فقط درس خوانده‌اند.»
دکتر احمد برجعلی، روانشناس نیز پر کردن اوقات فراغت را دارای یک اصل هدفمند می‌داند و می‌گوید: «در همه موارد پر كردن اوقات فراغت مي بايست هدفمند باشد. بنابراين اگر كودكان درآمدي داشته باشند و والدين بر آن نظارت كنند، به جنبه هاي مثبت زيادي دست خواهند يافت. البته به شرط آنكه نوجوان خود تمايل به كاركردن در محيط هاي كاري داشته باشد. بايد توجه داشت اجبار در هر سني، نامعقول و نادرست است. از اين رو كار كردن در اوقات فراغت بايد كاملاً مطابق ميل و خواسته نوجوان باشد.»
دکتر برجعلی همچنین می‌افزاید: «بايد توجه داشت نوجوانان با ميل و رغبت خود وارد بازار كار و استقلال شوند.» رضا اشراقی، حقوقدان درباره جنبه حقوقی این پدیده می‌گوید: «کامل‌ترین قانون در زمينه كار كردن كودكان و نوجوانان قانون كار است.
طبق اين قانون اساساً كاركردن كودكان زير ۱۵ سال ممنوع است حتي اگر فرد به کارکردن تمايل داشته باشد. كاركردن افراد ۱۵ تا ۱۸ سال را نيز قانون بايد به رسميت بشناسد و طبق قوانين تامين اجتماعي در اين محدوده سني قبل از كاركردن حتماً بايد از فرد آزمايش هاي پزشكي به عمل آمده و هر يک سال يكبار اين آزمايش ها تمديد شود. طبق اين قانون و كنوانسيون حقوق كودك، شغل بايد متناسب با شرايط فيزيكي و روحي و رواني نوجوان باشد و معمولاً ساعت كاري اين افراد حدود نيم ساعت كمتر از ساعت كاري بقيه كارگران است. علاوه براين نبايد كار اضافي، سخت و زيان آور به آنها داده شود زيرا اين كارها رشد آنها را در اين سن دچار اختلال مي كند. بنابراين كارفرمايي كه اين مزايا را براي كارگر نوجوان در نظر نگيرد از نظر قانون مجرم شناخته شده و با اعلام جرم به دادسرا در نهايت تصميم گيري هاي قانوني در مورد او اعمال خواهد شد.»
در قوانین مربوط به کار کودکان به طور جزیی به کار کودکان هنگام فراغت از تحصیل پرداخته نشده است اما برخی کشورهای پیشرفته باید و نبایدهای قانونی را برای این پدیده تعریف کرده‌اند. طبق این قوانین کودکان هنگام فراغت از تحصیل تا قبل از سن ۱۳ سالگی اجازه کارکردن در بیرون از خانه را ندارند حتی اگر خودشان به این کار علاقه مند باشند و کودکان ۱۳ سال به بالانیز طبق شرایط خاصی می‌توانند در بیرون از خانه کار نیمه وقت داشته باشند. این کشورها به منظور تربیت نیروهای کارآمد قوانین خاصی برای این دسته از نوجوانان دارند.
به طوری که استخدام افراد زیر ۱۸ سال را به طور دائم یا حتی قراردادی غیرقانونی دانسته و به کارگیری نوجوانان هنگام کار را طبق شرایطی مجاز می‌داند. طبق این شرایط کودکان ۱۴ ساله هنگام فراغت طولانی مدت باید کاری سبک داشته باشند که زمینه رشد فکری و جسمی آنها را فراهم کند. از طرف دیگر نباید بیشتر از ۵ ساعت در روز کار کنند. کار آنها نباید کنار خیابان یا دست فروشی باشد. کار باید متناسب با وضعیت جسمی و ظرفیت روانی نوجوان باشد، نوجوان نباید در معرض کارهای سخت و خطرناک قرار گیرد، همچنین کارهایی که او را در معرض تصادفات خیابانی قرار دهد.
نوجوان نباید در محیط‌های شلوغ، پرسروصدا و آلوده کار کند.» دکتر شریفی یزدی می‌گوید: «در هر صورت نوجواني كه تمايل به كاركردن در اوقات فراغت داشته باشد، نبايد با او مخالفت شود بلكه والدين بايد با كنترل شرايط كاري به او امكان رشد احساس خودكفايي را بدهند. اما بهتر است محيط كار، شرايط كار و نوع كار از سوي والدين مورد بررسي قرار گيرد و يكي از والدين هر هفته بر كار او نظارت داشته باشد.البته انتخاب شغل به خود نوجوان ارتباط دارد ولي نوجوان نبايد در هر مكاني كار كند بلكه بهتر است پيش آشنايان يا فرد معتمدي سپرده شود و علاوه بر آن والدين بر ميزان دستمزد فرزندشان نظارت داشته تا حتماً دستمزد متناسب با كار نوجوان باشد تا او در نهايت گرفتار سرخوردگي نشود. گذشته از آن نوجوان نبايد ساعات زيادي از خانه دور بوده و مشغول كار شود.» بنابراین در ارتباط با کار نوجوانان می‌بایست قوانین انعطاف پذیرتری اعمال شود و نوجوان هر زمانی که دوست داشت کار را ترک کند.
کار کودکان در خانه
متخصصان امور اجتماعی و روانشناسی همواره به محول کردن مسئولیت به کودکان در خانه تاکید دارند. زیرا با این کار آنها هم طعم استقلال در پائین ترین سطح سنی را خواهند چشید و هم مهارت‌های زندگی بیشتری پیدا کرده و حس مسئولیت و خودکفایی‌شان افزایش پیدا خواهد کرد. گذشته از فعالیت‌هایی برای اوقات فراغت و کلاس‌های مربوط به آن، انجام کارهای مربوط به خانه نیز باید به عهده آنها سپرده شود.
عباس سیدکریمی، روانشناس و مدرس دانشگاه درباره کار دختران و پسران می‌گوید: «به محض رسيدن فرزند به سن۱۰ سالگي مي بايست برنامه ريزي صحيحي براي پركردن اوقات فراغت فرزند اعمال شود. در اين سن بهتر است هر چه سريع تر از برنامه ريزي هاي ساده و كودكانه دست كشيده و از او خواست تا با انجام فعاليت هاي زندگي و روزمره نقش پدري اش را براي آينده تمرين كند. دختران نيز كه زودتر به بلوغ فكري رسيده و زودتر ازدواج مي كنند در فصل تابستان بهترين فرصت را براي محك زدن توانايي ها و پذيرش نقش مادري براي آينده دارند. بنابراين انجام كارهاي روزمره كمك بزرگي به نقش پذيري آنها در جامعه و خانواده مي كند.»
با این حال متخصصان موافق سپردن مسئولیت‌ها به کودکان هستند. به طوری که آنها توصیه می‌کنند تا با کودک همکاری کرده و هر کاری را که او دوست دارد به صورت یک لیست درآورده و روزانه از او خواست تا این کارها را انجام دهد و در نتیجه با تشویق، هدیه و یا حتی دستمزد مناسب و مشخص مهارت‌های زندگی را به او یاد داد. البته کار در خانه نیز شرایط خاص خود را دارد. کودکان نباید کارهای پرخطر را در خانه انجام دهند و باید دائم تحت کنترل باشند ولی رفتار والدین نباید عامل سلب استقلال و مسئولیت پذیری کودک شود. کودکان نباید برای کار کردن در خانه مجبور شوند. کودکان زیر ۹ سال نیازی برای درک زودهنگام مسئولیت پذیری ندارند اما کودکان ۹ تا ۱۰ سال که در دوره پیش نوجوانی قرار دارند، می‌توانند سهم مشخصی در فعالیت‌ها و تکالیف خانگی داشته باشند. بنابراین باید در نظر داشت کاری به کودک محول شود که تخصص یا مهارتی را به او آموزش می‌دهد و الگوی کمک به والدین و کار گروهی را زنده می‌کند.
اگرچه کودکان هنگام کار در خانه احساس رضایت کرده و آن را بازی می‌پندارند، اما باید به آنها بفهمانیم که هر کاری در خانه چرا باید انجام شود و انجام این کار چه کمکی به خانواده می‌کند. البته بهتر است کار مشخصی به کودک داده نشود و کودک همه مهارت‌ها را تمرین کند. از این رو کار کودکان در خانه به آنها کمک می‌کند تا پایه‌های اولیه استقلال را پی ریزی کرده و تلاش بیشتری برای آینده نگری خود کنند.
منبع
روزنامه ایران, شماره ۴۵۵۱, به تاریخ ۱۳۸۹/۴/۲۳, صفحه ۱۶
لینک کوتاه